مجتبی روستایی
پژوهشگر و کارشناس مسائل بین الملل
کارشناس مسائل سياسي
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در طول یک دهه گذشته، موقعیت استراتژیک کشورهای آفریقایی دریای سرخ یا منطقه شاخ آفریقا به همراه نشانه های امیدوار کننده از توسعه اقتصادی در این منطقه توجه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و سایر قدرت های خارجی مانند چین، ایالات متحده و ترکیه را به شدت خود جلب کرده است. حفظ امنیت در تنگه استراتژیک باب المندب در دهانه دریای سرخ، تأمین امنیت ناوبری در یک خط حمل و نقل حیاتی برای تجارت بین المللی و جلوگیری از حمله و ایجاد اختلال در اقتصاد منطقه ای و جهانی ضروری است. با درک اهمیت سیاسی و اقتصادی شاخ آفریقا، بازیگران بین المللی و منطقه ای ضمن افزایش حضور نظامی و برخورد دیپلماتیک، در زمینه زیرساخت های کشاورزی و بندری نیز در کشورهای این حوزه سرمایه گذاری می کنند.
درگیری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با کشورهای شاخ آفریقا حداقل به دوران پسا استعماری دهه 50 و 60 برمی گردد. شهرهای بندری خلیج فارس دارای سابقه طولانی در روابط با آفریقا بوده و محور تجارت دریایی و قدمت آن به دوران قبل از اتحاد امارات به عنوان یک کشور- ملت است. با این حال، به دنبال قیام های اعراب که از سال 2010 آغاز شد، و به ویژه پس از جنگ مخرب عربستان سعودی و امارات در یمن، که از سال 2015 آغاز شد، امارات یک سیاست خارجی کاملاً متجاوزانه را در قبال کشورهای شاخ آفریقا در پیش گرفته است.
اما امارات چه اهدافی را از حضور پر قدرت در منطقه شاخ آفریقا دنبال می کند؟ آنگونه که استفان والت نظریه پرداز مشهور روابط بین الملل تاکید می کند «درک تهدید» علتی است که کشورها در مقابل افزایش قدرت سایرین دست به توازن می زنند. درک امارات از تهدید ایران و تفکرات اخوان المسلمین در منطقه که به طور مشخص قطر و ترکیه را شامل می شود باعث شده تا در برابر این تهدیدات به سمت توازن و اتحاد با کشورهای غرب آسیا و شاخ آفریقا حرکت کنند. حضور امارات در یمن و حمایت از شورشیان جدایی طلب جنوب این کشور در راستای مقابله با نفوذ ایران می باشد. بنابراین، کشورهای حاشیه دریای سرخ در شاخ آفریقا به مکانی اساسی تبدیل شدند که از بنادر و پایگاه های آن می توان عملیات گسترده دریایی و هوایی در یمن را آغاز کرد، نیروها و تجهیزات را جابجا کرد و محاصره دریایی در یمن را انجام داد. در سوی دیگر دولت های ترکیه و قطر که با تفکرات اخوانی اداره می شوند خطری جدی برای امارات محسوب می شود. امارات که پس از برکناری محمد مرسی رئیس جمهور اخوانی مصر طی کودتای نظامی به تحسین از اقدام السیسی پرداخت و میلیاردها دلار به دولت جدید مصر کمک مالی کرد اکنون در حاشیه دریای سرخ، ترکیه اخوانی را به عنوان رقیب جدی خود می بیند. حمایت امارات از خلیفه حفتر در لیبی و شورشیان وابسته او در راستای مقابله با قدرت ترکیه و قطر در این کشور می باشد.
از نظر تجاری نیز امارات تلاش می کند تا با سرمایه گذاری فراوان در سراسر تنگه استراتژیک باب المندب در کنار دریای سرخ و به دست گرفتن کنترل بندرها در این منطقه، تجارت بین المللی و قدرت نرم منطقه ای خود را به شدت تقویت کند. همچنین از آنجا که امارات 90 درصد مواد غذایی خود را وارد می کند، تلاش دارد تا با خریداری و تصرف زمین های زراعی در کشورهای این منطقه به خصوص سودان و اتیوپی که بسیار حاصلخیز هستند خود را از ناامنی غذایی و نوسانات قیمت کالاها محافظت کنند.
اما شور و شوق اماراتی ها برای حضور و سرمایه گذاری فراوان در این منطقه با موانعی روبروست. تنش های پرتعداد نژادی در کشورهای این منطقه به خصوص سودان و اتیوپی یکی از معضلات جدی می باشد که ثبات را در این منطقه به خطر انداخته و ریسک سرمایه گذاری را بالا می برد. از سوی دیگر کشورهای رقیب چون ترکیه، قطر و ایران نیز به شدت در حال سرمایه گذاری و فعالیت برای نفوذ در این منطقه هستند. ترکیه و قطر کمک های مالی فراوانی به کشورهای این منطقه انجام می دهند، ایران نیز همواره در تلاش برای بسط قدرت نرم خود در این منطقه بوده و است. حتی چین به توسعه پایگاه های نظامی خود می پردازد و سایر کشورها چون روسیه، امریکا، هند، فرانسه، ایتالیا و ژاپن نیز در حال تقویت حضور خود می باشند.
با همه این موارد، تلاش های توازن جویانه امارات در برابر رقبای منطقه ای خود برای نفوذ در شاخ آفریقا در کشاکش بی ثباتی ها و تنش ها در این منطقه به اهداف مورد نظر خود نرسیده است. از دست دادن کنترل بسیاری از بنادر دریای سرخ در جیبوتی، سومالی و سودان و نیز شکست نیروهای وابسته به خلیفه حفتر در لیبی، آمال و آرزوهای امارات را هر چند کمرنگ کرده اما از بین نبرده است. تلاش های امارات برای برقراری صلح و ثبات در کشورهای این منطقه به خصوص سومالی، اتیوپی و اریتره ادامه دارد و تلاش دارند تا با ایجاد ثبات نسبی در این کشورها و افزایش قدرت نرم خود و نیز نفوذ بر دولت های حاکم، جای پای خود را در این منطقه محکم کنند.
واژگان کلیدی: امارات , سیاست , توازن جویانه ,شاخ آفر یقا, مجتبی روستایی , بین الملل
