عزیز آریانفر

رییس پیشین مرکز مطالعات استراتژیک وزارت خارجه افغانستان

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

جایگاه چین

چین، در سال های دهه نود سده بیستم هفتصد برابر رشد داشته است. امروزه چین از دید درآمد انباشته ملی، پس از اتحادیه اورپا و ایالات متحده، سومین اقتصاد مقتدر جهان و در یک ارزیابی دیگر، پس از امریکا دومین کشور بزرگ جهان است. چین از دیدگاه ذخایر ارزی با داشتن نزدیک به دو و نیم هزار میلیارد (دو و نیم تریلیون) دلار، پولدارترین کشور جهان است.

چین به سرعت در حال مبدل شدن به یک ابر قدرت اقتصادی است. بر پایه پیشگویی ها و پیش بینی هایی که از سوی موسسات علمی- سیاسی غربی ارایه گردیده است، چین تا سال 2040 از نگاه تولید ناخالص یا انباشته ملی امریکا را پشت سر گذاشته و در سال 2050 میزان GDP آن کشور ده هزار میلیارد (ده تریلیون) دلار از امریکا بیشتر خواهد گردید. در سال های اخیر، مصرف انرژی در چین بسیار بالا رفته است. به گونه یی که جایگاه امریکا را گرفته است. همچنان چین به بزرگترین خریدار فلزات در جهان مبدل گردیده است. چین با توجه به نیروی ارزان کار، به سرعت بازار های جهان را یکی پی دیگری تسخیر می نماید. برای مثال، در دهه نود سده بیستم، چین به عربستان اصلا صادراتی نداشت. در حالی که در دهه نخست سده بیست و یکم یعنی پس از سال2000 ، صادرات آن کشور به عربستان و دیگر کشورهای عربی سر به ده ها میلیارد دلار می زند. امروزه چین به دومین شریک اقتصادی جامعه اروپایی پس از امریکا مبدل گردیده است. همین گونه، حجم مبادلات بازرگانی چین با ایران کنون به 50 میلیارد دلار می رسد که در برنامه است در آینده نزدیک سر به 100 میلیارد دلار در سال بزند. تراز بازرگانی چین با ترکیه نیز به مرز 20 میلیارد دلار رسیده است.

چین با پویایی به عنوان یک قطب در رقابت های منطقه یی و جهانی پا به صحنه گذاشته است. فعالیت های چین در گذشته بیشتر جنبه اقتصادی درونی داشت. ولی اکنون در دو عرصه متبارز گردیده است:

• در عرصه رقابت های انرژی
• در عرصه رقابت های سیاسی

در همین راستا چین که مخالف حضور بلند مدت امریکا در افغانستان نیز است، برای تحت فشار گذاشتن امریکا از سه اهرم کار می گیرد:

• حمایت از کوریای شمالی که به کمک روسیه و چین به تسلیحات هسته یی دست یافته است و در آستانه دستیابی به تکنولوژی موشکی پیشرفته است.
• حمایت غیر مستقیم از برنامه های هسته یی ایران
• نفوذ در پاکستان که بنا به ارزیابی برخی از کارشناسان مسایل منطقه، از طریق نفوذ در پاکستان و تقویت پنهانی نیروهای تندرو آن کشور، نیروهای امریکایی را در افغانستان زیر فشار گرفته است و انتظار می رود این فشار با گذشت زمان بیشتر و بیشتر گردد. در این اواخر، روابط چین با پاکستان در همه عرصه ها به سرعت رو به گسترش دارد. چین، روشن است با توجه به چالش‌هایی که با هند دارد، متمایل است با پاکستان که با هند همچشمی‌های دیرینه دارد، نزدیک تر گردد. همچنین پاکستان به همکاری چین به بمب هسته یی دست یافت و اکنون هم نیروگاه های هسته یی پاکستان به همکاری چین در دست احداث است. همه کارخانه های تانک سازی، هواپیما سازی و موشک سازی پاکستان و در یک سخن تقریبا همه کمپلکس نظامی- صنعتی پاکستان به همکاری کارشناسان چینی ساخته شده و این عرصه تقریبا در انحصار چین درآمده است. چین چندی پیش 50 فروند هواپیمای پیشرفته به پاکستان تحویل داد. این در حالی است که در گذشته نیز 80 فروند هواپیما در دسترس این کشور گذاشته بود.از سوی دیگر، چین متمایل است از راه پاکستان کریدوری به سوی خلیج فارس بگشاید و این امر از اولویت های سیاست خارجی چین به شمار می رود. ساختن بندر گوادر با هزینه چهار- شش میلیارد دلاری به یاری چین از طرح های استراتیژیکی است که رقابتی را میان امریکا و چین بر سر پاکستان به راه انداخته است که مناسبات سنتی امریکا و پاکستان را به چالش می کشد و زیر سایه می برد. همچنین چین در برنامه دارد تا در آینده گاز ایران را از راه پاکستان با لوله های بزرگ رسانایی به خاک خود ببرد.

در این میان، نزدیکی چین با نیروهای مذهبی پاکستان از اهمیت ویژه یی برخوردار می باشد. آوازه هایی شنیده می شود که محافل و حلقات ویژه یی در چین در پی بهره گیری ابزاری از تندروی اسلامی در برابر حضور درازمدت امریکا در منطقه بر آمده اند و از برخی از گروه های تندرو را در نوار مرزی پشتیبانی می نمایند.این گونه، پاکستان دیگر نمی تواند مانند سال های دهه های شصت و هفتاد سده بیستم دربست در راستای سیاست های واشنگتن باشد، بل ناگزیر است در میان سه نیرو: امریکا، اعراب و چین عمل کند و پیوسته میان این سه عامل مانور نماید که این وضع از پیامدهای جهاد افغانستان در سال های دهه هشتاد سده بیستم است که دست اعراب و چین را زیر چتر مبارزه باهمی با خطر شوروی در پاکستان باز نمود.     روشن است همه این مسایل باید در تحولات سیاسی و امنیتی منطقه از جمله در بازی با کارت طالبان به سنجش گرفته شود.

سیاست چین در افغانستان:

سیاست چین در محور افغانستان+پاکستان (افپاک) در اولویت سیاست خارجی آن قرار دارد و متوجه بیرون راندن امریکایی ها و تثبیت کنترل خود شان بر افغانستان است. چین با توجه به داشته های بزرگ ارزی، سیاست خرید زمین را در خارج پیش گرفته است که پاکستان در صدر خریدهای آن قرار دارد. در آینده راهبرد چین چنین است که با خرید کامل پاکستان، خرید نیروهای تندرو مذهبی پشتون پاکستان و افغانستان، سراسر گستره افغانستان را زیر کنترل درآورد و با ساختن کنفدراسیون افپاک (افغانستان+پاکستان) به مرزهای ایران و آسیای میانه دست بیابد. در واقع، کشاکش اصلی ژئوپولیتیکی و ژئواستراتیژیکی در آینده میان چین و روسیه خواهد بود و به گونه یی که شگفت نیست، در این کشاکش، امریکا، اروپا، هند و ایران در کنار روسیه قرار خواهند گرفت. همین اکنون، پاکستان بندر گوادر را به کمک چین ساخته است. گفته می شود که هزینه ساختن این بندر به 4-6 میلیارد دلار می رسد که از وام چین فراهم شده است. بر اساس قرار داد، قرار است چین اداره بندر را در دست داشته باشد. همچنان بنا به گزارش برخی از منابع، چین در نظر دارد پایگاهی برای زیر دریایی های اتمی خود برای کنترل خلیج فارس در گوادر بسازد. قرار بود این بندر در سال 2005 راه اندازی گردد. اما بنا به دلایل نامعلومی به تعویق افتاد. در بعد دیگری چین بر اساس قرار دادهای چند میلیارد دلاریی با پاکستان بسته است، ساخت و ساز تاسیسات اتمی، کارخانه های موشک سازی(موشک های شاهین و غوری)، هواپیماسازی و دیگر تاسیسات مهم پاکستان را در دست دارد و بخش بزرگ وام های 30- 60 میلیارد دلاری پاکستان (از جمله وام چند میلیارد دلاریی که به بخش خصوصی این واگزار گردیده است)، را داده است. این گونه، می خواهد از طریق پاکستان به خلیج فارس راه پیدا نماید. مگر در این اواخر، نشانه هایی از کمرنگ شدن روابط دو کشور به چشم می خورد و چند پروژه چینی به میزان میلیاردها دلار بنا به دلایلی در حال تعلیق قرار گرفته است. آگاهان دلیل این امر را فشارهای امریکا و نیز هراس عربستان سعودی و امارات و دیگر کشورهای خلیج پارس از راهیابی چین به آب های گرم می دانند.  

بنابراین روشن است، سیاست های چین در قبال پاکستان برای امریکا خوشایند نیست. از همین رو، برخی از محافل پاکستانی، امریکا را متهم می نمایند که به کمک هند و برخی از محافل افغانی در پی پرتنش ساختن اوضاع در بلوچستان پاکستان است.کار حتا به جایی کشیده شده است که پاکستان، افغانستان را متهم به خرابکاری در ایالت بلوچستان نموده است. همچنان برخی از محافل بر آن اند که امریکا در صدد تحت فشار آوردن پاکستان است تا در سیاست های خود در قبال افغانستان و چین بازنگری نماید.

واژگان کلیدی: استراتژی چین در قبال افغانستان؛ استراتژی چین در قبال پاکستان، چین ؛ پاکستان ، افغانستان