مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
ابو محمد الجولانی ادعا می کند که با واقعیت های جدید منطقه ای در حال سازگاری است و از جاه طلبی ها در خصوص جهاد فراملی دست کشیده تا بر اداره سرزمین های تحت کنترل خود متمرکز باشد. او در مصاحبه ای گفت: « وقتی از داعش جدا شدیم گزینه خوبی نداشتیم و من باید سریع تصمیم می گرفتم، بنابراین نزدیکان خود را جمع کردم و به آنها گفتم که در حال بیعت با القاعده هستم اما آنها این موضوع را نوعی خودکشی توصیف کردند، ولی هیچ کس نتوانست گزینه بهتری برای من فراهم کند. با این حال من قول دادم که ما از سوریه به عنوان سکوی برای عملیات خارجی استفاده نکنیم و اجازه ندهم دیگران برای چنین هدفی از آن استفاده کنند. من روشن کردم که منحصراً بر مبارزه خود علیه حکومت بشار اسد و متحدانش در سوریه تمرکز خواهیم کرد». بدین ترتیب جبهه النصره به جبهه فتح الشام تغییر نام داد و در نهایت با ادغام تعدادی از گروههای محلی تحت عنوان هیئت تحریر الشام در ادلب مستقر شد و ایدئولوژی مبتنی بر فقه اسلامی را برگزید؛ دقیقا مانند هر گروه محلی سنی در سوریه.
به مرور زمان جولانی اکثر گروههای تندرو و غیر سوری در تحریر شام را که مخالف تغییر شکل ایدئولوژیک بودند کنار زد و یا آنها را اخراج کرد اگرچه هنوز هم رابطه بین آنها مبهم و نامشخص است. جولانی سعی کرد سلولهای فعال داعش در ادلب را از بین ببرد اما از مقابله با شاخه های القاعده مانند حراس الدین(شاخه رسمی القاعده در ادلب) طفره رفت تا حدی که در مقاومت در برابر حمله روسیه و حکومت سوریه با آن گروه هماهنگ شده بود. البته گروه خارجی حزب اسلامی ترکستان که جناح مبارز اویغور از چین هستند همکاری نزدیک با جولانی دارند. این افراد تقریبا حدود هشت سال در سوریه فعالیت دارند و جولانی معتقد است که آنها صرفا متعهد به دفاع از ادلب در برابر حملات هستند و خط مشی مبارزات آنها در چین به ما مربوط نمی شود و تا زمانی که قوانین ما را رعایت کنند می تواند جزئی از ما باشند.
با این حال تحریر الشام به دنبال تاسیس امارت اسلامی در سوریه است از این رو ادعا می کند که از پیوستن به دولت نجات ملی حمایت می کند و علاقه ای به حکومت تک حزبی ندارد و در نظر دارد برنامه میان مدت خود را بر ایجاد ثبات در منطقه تحت کنترل از طریق اتحاد با نیروهای انقلابی محلی سوریه برقرار سازد. جولانی متعهد شد گروه وی یک سازمان ملی گرای سوری بدون برنامه جهاد جهانی بوده و تلاش های بسیاری برای خروج از لیست سازمان تروریستی انجام داده است. بدین ترتیب او قصد دارد موقعیت خود را در توافقات سیاسی آینده تثبیت نماید و این استراتژی جدید در پاسخ به تغییرات چشمگیر درگیری های سوریه است که پس از توافق های دو سال گذشته روسیه، ایران و ترکیه برای پایان دادن به خشونت ها ایجاد شد. البته این خواسته جولانی به راحتی حاصل نخواهد شد زیرا این امر به متقاعد کردن قدرت های بزرگ برای ایجاد تغییرات اساسی در سیاست های ضد تروریستی خود برای پذیرش بزرگترین گروه جهادی سوریه و اجازه دادن به آنها برای نقش آفرینی در آینده سوریه بستگی دارد، موضوعی که به سادگی حل نخواهد گردید.
با این حال روسیه توافق نامه مهمی را با ترکیه امضا کرد که از اهمیت استراتژیک برخوردار است. این توافق نامه شامل آتش بس در ادلب و ایمن سازی مسیرهای مواصلاتی بود. این موافقت نامه پس از آن انجام شد که مخالفان سوریه با حمایت ترکیه در ادلب به دنبال پیشروی نیروهای حکومت سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه مجبور به عقب نشینی شدند و نیروهای حکومت سوریه مناطق جنوبی و شرقی ادلب را به دست گرفتند و موفق شدند کنترل بزرگراه استراتژیک M5 را به دست گیرند. شکی نیست که برای جلوگیری از کشیده شدن به یک درگیری نظامی بزرگتر منطقه ای، روسیه و ترکیه چنین توافقنامه ای را امضا کردند که شامل گشت زنی مشترک در امتداد بزرگراه استراتژیک دیگری(M4) در ادلب بود.
این توافقنامه مشخص کرد که روسیه و ترکیه خواهان تشدید درگیری بیشتر در سوریه نیستند. روسیه آگاه است که هل دادن متحدان خود به ادلب باعث یک بحران انسانی خواهد شد و با صراحت اعلام کرد که خواهان کشتار جمعی در ادلب نیست، ضمن اینکه علاقمند به تحریک ایالات متحده امریکا برای مقابله متقابل هم نیست و از سوی دیگر ترکیه خواهان ثبات در مرزهای مشترکش با استان ادلب سوریه است.
ادلب محل سکونت چهار میلیون نفر است که بیش از چهل درصد آنها را آوارگان داخلی تشکیل می دهند و از دیگر مناطق سوریه به آنجا نقل مکان کردند، و در صورت حمله به ادلب، مرزهای ترکیه می تواند دستخوش تغییرات اساسی از جانب آنها شود.
مجموع این تلاش ها باعث می شود که ابو محمد الجولانی برای ارتقاء سازمان خود و سرنوشت آینده خود به محاسبات قدرتهای جهانی و منطقه ای متکی باشد. جولانی در بسیاری از مواقع همکاری های مقطعی با ترکیه انجام داده و حتی به آتش بس ضمنی با روسیه متعهد شده است. تاکنون، گروه وی نسبتاً متحد و وفادار به او باقی مانده اند. این وحدت به دلیل توانایی مداوم این گروه در اداره ادلب و سود حاصل از کنترل گذرگاههای مرزی با ترکیه در شمال و غرب و مناطق دولت سوریه در جنوب و شرق است، ضمن اینکه قدرت جولانی به داشتن برتری مطلق نظامی نسبت به سایر گروه های مسلح مخالف است.
به نظر نمی رسد جولانی حاضر باشد به گروه های دیگر اجازه دهد تا قدرت خود را بازیابند. چراکه این امر ادعای اصلی وی در مورد جهاد ملی را به خطر می اندازد. ضمن اینکه اخیرا جولانی به جای استفاده از توجیهات جهادی خود برای انحصار قدرت در ادلب، از قدرت نرم استفاده می کند. در این راستا جولانی دسترسی بهتر به روزنامه نگاران خارجی را تضمین کرده و بازوی رسانه ای جدیدی برای برقراری ارتباطات آزاد با سازمان های خبری بین المللی برقرار ساخته است. فرماندهان ارشد تحریر الشام در جلسات مختلف با کسانی که عقاید مخالف آنها دارند شرکت می کنند، حتی جولانی به منظور معاشرت با مردم عادی در مکان های عمومی بدون گارد امنیتی معمول دیده شده است.
با این تفاسیر در حال حاضر جولانی قدرتمندترین رهبر جهادی محلی در سوریه شناخته می شود تا زمانی که در توافق نامه ادلب تغییر بوجود نیاید و ترکیه و سوریه بر آن متعهد باشند؛ اگر این توافقات تغییر کند و جولانی ادلب را از دست دهد بدون شک تحریر الشام( با ده ها هزار جنگجو) چه با جولانی و یا رهبری جدید به یک ماشین کشتار تبدیل می شود و با اتحاد و پشتیبانی گروههای مختلف افراطی، بار دیگر سوریه و فضای پیرامونی آن را به آشوب و هرج و مرج می کشانند.
کلید واژگان: ابو محمد الجولانی، ادلب، سوریه، روسیه، ترکیه، مریم وریج کاظمی
