مريم خالقي نژاد
پژوهشگر مسائل بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
دولت امریکا در بامداد روز جمعه 13 دی ماه در اقداماتی تروریستی در نزدیکی فرودگاه بغداد با منفجر کردن دو خودرو ؛ سردار سپهبد قاسم سلیمانی و ابومهدی و المهندس از فرماندهان حشد الشعبی و نه تن دیگر از همراهانشان را در عراق به کام شهادت رسانید. این اتفاق منجر به تغییرات عظیم سیاسی استراتژیکی از سوی کشورهای منطقه به خصوص ایران اسلامی و عراق گردید که علاوه بر تغییر مواضع و تشدید تخاصمات میان کشورها و امریکا ، همچنین منجر به هم پیوندی بیشتر دو ملت عراق و ایران گردید. قبل از بیان گزینه های پیش روی امریکا بهتر است تحلیلی در اتفاقات و واکنش های منطقه و بین امللی و داخلی کشورهای هدف داشته باشم چرا که تاثیرگذاری آن در اتفاقات آتی بش از هر عنصر و مولفه دیگر است.
این اقدام نابخردانه امریکا و هم دستانش باعث شد پیامدهای مختلفی را در پی داشته باشد که از جمله مهمترین آنها محکوم کردن ترامپ و همدستانش می باشد که علاوه بر اینکه از سوی مقامات و مردم ایران و عراق به طرز چشمگیری محکوم و مورد اعتراض واقع شد ، موج عظیم و گسترده جهانی از سوی سازمان ها و ارگان ها و کشورهای مختلف و به خصوص مردم خود امریکا در جهت اقدامات سوءگیرانه ترامپ و همدستانش و ایجاد تنش در خاورميانه مورد محکومیت قرار گرفت. از مهمترین پیامدهای دیگرآن است که در کمتر از 24 ساعت برخی تغییرات لازم را در کشورهای مورد هدف رقم بزند و نمونه بارز آن درخواست و اعلام آن در مجلس عراق برای تصویب خروج نیروهای امریکایی از عراق می باشد.
اگرچه دو کشور ایران و عراق سرداران و مردان بزرگی را از دست داده اند اما امریکا خود را درگیر یک چالش بزرگ در جهان و منطقه نموده است این در حالی است که برخی از دولتمردان امریکا و هم دستانش ابراز خوشحالی از ترور صورت گرفته دارند.
تنش میان کشورهای درگیر به خصوص ایران و امریکا تا حدی بالا است که برخی کشورهای منطقه و جهان هنوز از برخی تصمیمات خود در مقابل همراهی و حمایت از کشورهای درگیر سخنی به میان نمی آورند و در سكوت به سر می برند. موجهای گسترده مسئولان و مردم ایران خواهان انتقامی سخت هستند و از سویی هم امریکا خود را در حال آماده سازی برای هر نوع درگیری و واکنش از سوی ایران قرار داده است و اقدامات متعددی را از جمله اعزام و اماده سازی نیرو برای اعزام به خاورمیانه و یا فراخواندن اتباع خود از عراق انجام داده است. از دیگر اقدامات تهدید آمیز ترامپ و دولتمردان امریکایی به ایران آن است که در صورت انتقام امریکا به پایگاه های فرهنگی ایران حمله خواهد کرد.
اما واقعیت امر آن است که امریکا با گزینه هایی غیر قابل انکار و غیر قابل پیش بینی روبه رو است از این جهت که تصمیمات بعدی و واکنش های ترامپ غیر قابل پیش بینی است به خصوص بعد از استیضاح وی و واکنش دمکرات ها و ریس کنگره به آن موجب برافروزی خشم ترامپ و برخی اقدامات جداگانه از تصویب و هماهنگی با کنگره شده است.
اگرچه برخی کشورهای غربی مانند بریتانیا و فرانسه و المان نیز با انتشار بیانیه ای مشترک این حملات موشکی را محکوم کرده اند و از افزایش خشونت ها در منطقه اظهار نگرانی کرده اند، اما این فرضیه به قوت خود در پس پرده باقی است که متحدان ترامپ به دلایل مختلف از جمله ضعف های او در برخورد با ایران نگران میزان حمایت و چگونگی حمایت آن از خودشان در مقابل ایران هستند. برای مثال انگلیس اکنون در شرایط بد سیاسی ناشی از شوکهای اقتصادی و خروج از اتحادیه اروپا است. فرانسه نیز در گیری های داخلی ایی مانند جلیقه زردها و اعتصابات متعدد را دارد. این دو نمونه از کشورهای متحد امریکا ممکن است از این اتفاق به مثابه گریزگاهی برای فرافکنی مشکلات خود با وقوع یک جنگ خارجی در خاورمیانه استفاده کنند.
مورد دوم از نظر براورد هزینه های جنگ نیز باید گفت که جنگ با ایران هزینه و غرامت زیادی و رسوایی زیادی را برای امریکا در منطقه به بار خواهد آورد. همانطور که دولتها و افراد مختلف بر این اعتقادند از جمله ریچارد هاست ریس اندیشکده شورای روابط خارجی امریکا در نوشته های خود در توییتش اعلام کرده است که جنگ با ایران همچون جنگ های قبلی سال 2003 با عراق و یا جنگ خلیج فارس در 1990 نیست و هر گونه تنش با ایران منجر به تنش با منطقه و جنگ با منطقه می شود. همچنین در خود امریکا نیز بسیاری از دولتمردان آنها از جمله نمایندگان دمکرات آنها نسبت به افزایش تنش با ایران ابراز نگرانی کرده اند . واکنش های بین المللی و منطقه ای نیز حکایت از مخالفت با شکلگیری جنگ احتمالی میان امریکا و ایران هستند چنانکه کشورهای مختلفی در منطقه و جهان در پی کاهش تنش میان دو کشور در روزهای اخیر و کاستن از عصبانیت مردم و دولتمردان ایران و عراق و خشونت های احتمالی در پی این ترور هستند.
در کشور عراق نیز میبینیم که دولت عراق خواهان فاصله گرفتن نیروهای خود از مراکز و مکان های مربوط به امریکا هستند که این امر نشان از احتمال دادن برای هر گونه اقدامات نظامی و خشونتی می باشد.
در عراق نیز مقامات مختلفی همچون عادل عبدالهدی نخست وزیر عراق و برهم صالح رئیس جمهور عراق و محمد الحلبوسی رئیس پارلمان عراق این امر را محکوم و آن را نقض حاکمیت ملی عراق برشمرده و همچینین زیرپا گذاشتن معاهدات بین المللی توسط امریکا می باشد.
پس از واکنش های متعدد حتی خود متحدان امریکا همچنین مانند المان و فرانسه و بریتانیا این امر را محکوم و باعث افزایش تنش در این منطقه دانسته اند و به شدت در پی کاستن از روابط خصمانه وخشونتی در منطقه و تنش میان ایران و امریکا هستند. همچنین رئیس جمهور ترکیه نیز در پی پیروی از محکومیت این اقدام ناشایسته ، ترور فرماندهان را اقدامی دانسته است که بدون پاسخ نخواهد ماند.
از دیگر محکوم کننده گان این امر سازمانها و گروههای بین المللی هستند که از جمله سازمان ملل و یا حزب الله این امر را مخالف و نقض قوانین بین المللی دانسته اند.
علاوه بر این محکومیت های مختلف در کشورهای دیگربجز ایران و عراق مانند ، پاکستان و هند و یمن و … در برخی مناطق از آنها مردم به تظاهرات و تجمعاتی برای محکوم کردن این امر و اعتراضات دست زده اند.اما برخی کشورهای دیگر در مقابل فقط خواستار کاهش تنش ها در منطقه بدون محکوم کردن این اقدامات تروریستی شده اند .
در خصوص گزینه های پیش روی ترامپ در روابط با عراق و به خصوص ایران چند گزینه محتمل است :
1- اولین گزینه ادامه رفتارهای متخاصم برای تحرک بیشتر ایران و عراق و ایجاد و دامن زدن تنش در منطقه مانند اماده سازی و اعزام نیرو به خاورمیانه و پایه ریزی جنگ و درگیری جدید در منطقه، اگرچه بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران بر این عقیده هستند و بتن و پایه اولیه جنگ در منطقه ریخته شده است و دراین میان برخی کشورهای خارجی و عرب منطقه در میدان امریکا قرار گرفته اند به مثابه برخی کشورهای عربی که امریکا نیروهای خود را از آنجا به منطقه روانه می کند
اما با توجه تبیین های پیشین در بالا این امر عواقب خطرناک و روشنی را در پی داد در عین حال نیز به طور قطع نمی توان از عدم رخ دادن جنگ سخن گفت. چرا که ترامپ به شدت عزم خود را جزم کرده است که در مقابل واکنش ایران آغاز کننده جنگی بزرگ و مخرب در منطقه باشد.
2- دومین گزینه محتمل جواب دادن و به نتیجه مطلوب رسیدن تلاش برخی اقدامات و رایزنی های دیپلماتیک کشورهای خارجی و منطقه برای کاهش تنش در این ناحیه و منطقه فی مابین ایران و امریکا است اگرچه هنوز نمي توان به هیچ وجه اقدامات ایران و در کنارش عراق را پیش بینی کرد اما با توجه به درایت و تدابیر دولت ایران به نظر نمیرسد دولت ایران در یک تصمیم عجولانه بخواهد وارد جنگ تمام عیار با امریکا بشود. لذا این امر از تمام گزینه ها نیز قوی تر است از این جهت که اولا تدابیر حکومتی ایران هیچ گاه عجولانه و بدون محاسبه نیست و دوما اقدامات جنگی در امریکا نیاز به تایید کنگره دارد و همچنین محکومیت اقدامات ترامپ از سوی مردم و احاد جامعه امریکا خود تاثیر بسزایی در اقدامات دولت ترامپ دارد. چرا که اخبار و رسانه ها حاکی از این امر هستند که مردم امریکا حتی با برخی تظاهرات مخالفت خود را با این فاجعه دولت ترامپ بیان داشته اند و اهمیت این امر برای ترامپ می¬تواند در تاثیرگذاری دور بعدی انتخابات باشد. پس به دلیل اقدامات مردم و کنگره و مخالفت آنان و انتخابات پیش روی بعدی از یکسو و از سوی دیگر تلاش کشورهای مختلف برای کاهش تنش مابین دو کشور است که می تواند کفه ترازوی این گزینه احتمالی را سنگین تر کند
3- اما احتمال دیگر نیز به برخی اقدامات کشورهای ایران و عراق و امریکا بر می گردد که هر اقدامی از سوی آنها تاثیر سونوشت ساز بسیار مهمی را در سرنوشت منطقه خاورمیانه دارد. برای مثال اقدام قطعی و تصویب مجلس عراق برای خروج نیروهای امریکایی از عراق خود یکی از عوامل مهمی است که منجر به تیرگی روابط دو کشور امریکا و عراق می شود و شاهد این امر هستیم که در روز بعد ترامپ در سخنرانی خود بیان داشته است که دولت عراق باید هزینه های حضور نظامیان و پایگاه های نظامی امریکا را در عراق بپردازد. همچنین بعد از واقعه ترورو سردار سلیمانی دولت ایران اعلام عدم محدودیت برای تولید سانتریفیوژها و پایبندی به اصول برجامی را اعلام داشته اشت و اقدامات امریکا منجر شده است که ناراحتی و غم مردمان دو کشور به خشونت و حس انتقام جویی تبدیل گردد.
در یک جمعبندی پس از تلاش ملت و کشورهای مختلف برای کاهش تنش آنچه که این اتفاقات را به سمت جنگ و یا کاهش تنش پیش می برد تصمیمات و واکنش حکومت ایران در وهله اول و سپس اقدامات ترامپ با روحیه ی غیر نرمال کنونی اش است که اتفاقات داخلی و مخالفت های کنگره نیز باعث تشویش این امر شده است و اگر ترامپ بخواهد خود سرانه بدون حمایت کنگره کاری انجام دهد برای وجهه سیاسی وی بار منفی واهد داشت . این درحالی است که شرایط روحی روانی ترامپ بعد از استیضاح و اتفاقات بعد از آن به شدت دچار تنش زایی شده است و ممکن است ادامه هم داشته باشد که در حال حاضر هیچ کدام قابل پیش بینی قطعی نمی باشد.
واژگان کلیدی: گزینه ها، پیش روی، ترامپ ، روابط ، عراق ، ایران،مريم خالقي نژاد
