مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
گرجستان کشوری کوچک که در تقاطع ترکیب‌های مختلف ژئوپلیتیکی بازیگران بزرگ اوراسیا قرار دارد و به شدت در برابر تغییر وضعیت فضای پیرامونی خود آسیب پذیر است. موقعیت منحصر به فرد گرجستان جزو منافع ژئوپلیتیکی روسیه، ترکیه و ایالات متحده امریکا در نظر گرفته می شود. جدی ترین مشکل ژئوپلیتیکی برای تفلیس روابط حسنه جدید بین غرب و روسیه است بخصوص توسعه روابط روسیه با اوکراین و مولداوی می تواند برای امنیت گرجستان دردسرآفرین باشد بدین ترتیب دولت گرجستان نیاز به بازنگری در بسیاری از سیاستهای سنتی خود دارد و این کشور درصدد است تا استراتژی ژئوپلیتیکی خود را در قالب روابط سه‌جانبه ترکیه- گرجستان- آذربایجان نزدیک کند.
ارمنستان نیز از اهمیت خاصی برای گرجی ها برخوردار است اما در بسیاری از جهات ویژگی‌های نسبی هر دو کشور و همچنین روابط نزدیکی ایروان با مسکو، توسعه روابط گرجستان و ارمنستان را محدود می‌سازد. در سال‌های آتی دولت گرجستان در صدر مسائل داخلی خود شاهد وخامت بیشتر چشم‌انداز ژئوپلیتیک در منطقه قفقاز جنوبی خواهد بود. گرجستان تلاش می کند تا قدرت روسیه را با افزایش همکاری با قدرتهای منطقه‌ای یا جهانی دیگر به حداقل برساند. از آن سو، سیاست خارجی روسیه نسبت به گرجستان بر اساس محاسبات ژئوپلیتیکی است. استقرار نیروهای نظامی روسیه در آبخازیا و اوستیای جنوبی و اشغال موثر این مناطق همچنان به اهداف نظامی و امنیتی متعددی وابسته است. اما اهمیت دیگر مناطق جدایی‌طلب برای روس‌ها این است که سربازان خود را تا حد امکان به تفلیس، پایتخت گرجستان نزدیک‌تر نگه دارند. گرجستان همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی اش در قفقاز جنوبی برای مسکو جالب خواهد بود و این تنها مربوط به جدا کردن تفلیس از پیوستن به ناتو است و یا هدف تاریخی روسیه یعنی به حداقل رساندن اهمیت رشته‌کوه قفقاز به عنوان مانعی میان قفقاز جنوبی و سرزمین اصلی روسیه بوده‌است.
از دیدگاه ژئوپلیتیک، یک وضعیت ناامن و بی‌ثبات کردن قفقاز جنوبی مشکل جدی برای مسکو خواهد بود چرا که ناامنی می‌تواند به قفقاز شمالی (چچن، داغستان و غیره) گسترش یابد و در یک دیدگاه بلند مدت، اگر کشورهای قفقاز جنوبی ساختارهای دولتی قدرتمندی ایجاد نمایند و طرفدار غرب شوند، برای مسکو به لحاظ ژئوپلیتیک انرژی مساله‌ساز خواهد بود. علاوه بر آن، کریدور انرژی کاسپین(خزر) دوباره شاهد آن خواهد بود که گاز آسیای مرکزی می‌تواند به اروپا برسد. به همین دلیل است که روس‌ها جاده، خط لوله و راه‌آهن که از شرق گرجستان به ساحل دریای سیاه و برای کل منطقه حیاتی هستند را تحت نظر قرار می دهد.
گرجستان یک جزیره کوچک طرفدار غرب در قفقاز است و بی‌ثباتی داخلی در گرجستان منعکس‌کننده نبرد قدرت ژئوپلیتیک گسترده‌تر در منطقه تعبیر می شود. بی شک اعتراضات داخلی در تفلیس ناشی از تنش‌های فزاینده بین ایالات‌متحده و ایران در خلیج‌فارس، به وجود آمده‌است که نبردی بر سر ژئوپلیتیک انرژی می باشد. در استراتژی اقتصادی-امنیتی گرجستان بیش‌ترین تلاش برای همکاری با اتحادیه اروپا، دیگر کشورهای قفقاز جنوبی، ترکیه و ایران در حال انجام است تا راه‌هایی برای توسعه پایدار سیاست انرژی در منطقه گسترده‌تر شود. امنیت انرژی اروپا به ویژه متنوع سازی منابع تامین گاز طبیعی به طور فزاینده‌ای به کشورهای قفقاز جنوبی یعنی گرجستان و آذربایجان وابسته است. جمهوری آذربایجان بخشی از منابع عظیم انرژی کاسپین(خزر) را در اختیار دارد که با توجه به منافع خاص اتحادیه اروپا توانست یک مسیر ترانزیت برای منابع انرژی به دریای سیاه و در امتداد گذرگاه دریای مدیترانه احداث کند و برای ایالات متحده و اتحادیه اروپا اهمیت آن به عنوان یک مسیر ترانزیت محصولات انرژی از منطقه دریای کاسپین(خزر) مهم است. روسیه درصدد است تا با نزدیک شدن به آذربایجان مانعی برای باکو از نزدیکی بیش از حد به غرب یا ترکیه بوجود آورد و به نوعی مسیر ترانزیت انرژی را تحت نظارت خود درآورد(موضع گیری در جنگ قره باغ در این راستا قابل بررسی می باشد).
گرجستان به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود نقش کلیدی در تنوع‌بخشی به منابع انرژی برای اتحادیه اروپا از طریق کریدور گازی جنوبی که از دریای کاسپین(خزر) از طریق قفقاز جنوبی و ترکیه به اروپا می‌رود ایفا کرده‌است. گرجستان در طول ده سال گذشته گام‌های مهمی در جهت نزدیک‌تر شدن به اتحادیه اروپا برداشته است. این کشور در اکتبر ۲۰۱۰ به جامعه انرژی پیوست و رسماً این الحاق را در ماه آوریل به تصویب رساند. جامعه انرژی یک سازمان بین‌المللی است که اتحادیه اروپا به منظور گسترش بازار انرژی داخلی خود به کشورهای غیر عضو اتحادیه اروپا در جنوب و شرق آن تاسیس کرد.
امنیت انرژی مساله مهمی برای گرجستان است. قرارداد آذربایجان- گرجستان- رومانی (TCGP) برای گاز فشرده یا مایع طبیعی آذربایجان، تزریق گاز طبیعی ترکمنستان به سیستم انتقال گاز گرجستان، خط لوله نفت باکو – تفلیس – جیهان؛ گرجستان را به یک بازیگر مستقل مهم در این پروژه ها تبدیل کرده است.
برای گرجستان یکپارچگی با اتحادیه اروپا – آتلانتیک به منظور مسیر ترانزیت انرژی به عنوان خط قرمزی در روابطش با روسیه خودنمایی می کند. چراکه روسیه انرژی را یک دارای تجاری استراتژیک برای خود در نظر می گیرد و همواره انحصاری کردن مسیرهای هیدروکربنی از شرق به غرب و گسترش نفوذش در میان کشورهای ترانزیتی را مدنظر قرار می دهد و خواهان کاهش حضور قدرتهای فرامنطقه ای و منطقه ای در حوزه پیرامونی اش است؛ از این رو گرجستان با اهداف بلندپروازانه خود برای درآمیختگی با غرب نقش مخربی را برای سیاست های قفقاز جنوبی روسیه بازی می کند و می تواند موجب بی‌ثباتی سیاسی در کشور و در منطقه وسیع‌تر شود. از این رو ژئوپلیتیک گرجستان در رابطه مستقیم با سیاستهای انرژی کشورهای پیرامونی اش قرار دارد که می تواند به تغییر قوانین بازی میان روسیه و آذربایجان و ترکیه بیانجامد.
کلید واژگان: ژئوپلیتیک،گرجستان، انرژی، روسیه، مریم وریج کاظمی
