حسن هانی زاده
کارشناس عراق
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط عربستان و عراق
روابط عربستان و عراق در طول دهه‌های گذشته با فراز و فرودهای زیادی به همراه بوده است، در طول جنگ تحمیلی عربستان کمک مالی گسترده‌ای به عراق کرد در طول هشت سال کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بیش از 120 میلیارد دلار به رژیم صدام کمک کردند و این جنگ را به مدت هشت سال ادامه دادند، بعد از حملۀ صدام به کویت در سال 1990 روابط عربستان به عراق به شدت کاهش یافت و بعد از سقوط صدام روابط عراق و عربستان بسیار بد شد. از همان زمان اختلافات شدیدی میان این دو کشور بخصوص در دوران نخست وزیری نوری المالکی روابط این دو کشور تقریباً قطع شد. به علاوه از قدیم عربستان نسبت به حاکمیت عراق دیدگاه تاریخی داشت.
در وضعیت کنونی انگیزه و اهداف عربستان از عادی سازی و گسترش روابط با عراق
در وضعیت کنونی عربستان بعد از سرکوب گروهک تروریستی داعش توسط دولت حیدر العبادی تلاش میکند که خود را به عراق نزدیک کند تا این کشور را از ایران جدا کند. به این مفهوم تلاش دولت عربستان به این معناست که از طریق دادن وعده به آقای حیدر العبادی عراق را به عنوان عضو شورای همکاری خلیج فارس مشروط به اینکه عراق فاصلۀ خود را نسبت به ایران افزایش بدهد وارد کند. در این راستا به نظر می رسد که سفر اخیر آقای العبادی به عربستان، دیدارهای ایشان با وزیر امور خارجۀ آمریکا و همچنین مقامات عربستان در ریاض وضعیت نوینی را رقم زده است. در این میان عربستان و آمریکا متعهد شده اند که به اقتصاد عراق کمک و این کشور را مشروط به اینکه نفوذ ایران را در عراق کاهش دهد وارد شورای همکاری خلیج فارس کنند. در بعد دیگری اکنون عربستان تلاش دارد که از طریق نزدیک شدن به عراق به نوعی در مسائل داخلی عراق دخالت کند . یکی از مؤلفه‌های که در اختیار عربستان در واقع نزدیک شدن به طیف‌های اهل سنت در عراق هست. به این مفهوم که اکنون عربستان سعودی سعی میکند از طریق برقراری ارتباط با عراق به اهل سنت این کشور نزدیک شده و اهل سنت را از طریق کار فرهنگی در مقابل شیعیان قرار دهد. به علاوه اهل سنت عراق را در برابر ایران قرار دهد به گونه‌ای شکاف در جامعۀ عراق ایجاد کنند. همچنان که در دوران نخست وزیری نوری المالکی عربستان سعی کرد که اهل سنت را علیه دولت نور المالکی تحریک کند اما با شکست مواجه شد. در واقع اکنون عربستان سعودی تلاش می کند که از طریق تحریک اهل سنت و جدایی اهل سنت از عراق جایگاه شیعه را تضعیف کند. این یکی از اهداف عربستان هست و به نوعی هم سعی می کند از نفوذ ایران به عراق بکاهد.
علاوه بر این در ابعاد سیاسی و ژئوپلتیکی عربستان از روند بهبود افزایش روابط خود با عراق اهدافی را دنبال میکند. از لحاظ ژئوپلتیکی عراق در مثلث ایران و سوریه قرار دارد و به عنوان مثلث ایران، سوریه و عراق تلقی می‌شود، لذا ریاض سعی میکند که یکی از اضلاع این مثلث یا همان عراق از این مثلث جدا کند و به تدریج کنترل منطقه را به دست بگیرد. یعنی از طریق نفوذ به عراق حتی به جنوب ایران تسلط داشته و به سوریه مسلط شود در نهایت محور مقاومت را تضعیف کند. در کنار این ریاض می کوشد از طریق قراردادهای نظامی، همکاری امنیتی با عراق به نوعی نفوذ خود را در عراق تقویت کرده و محور مقاومت را تضعیف کند. چنانچه یعنی یکی از شرایط عربستان برای پذیرش عراق به عنوان عضو شورای همکاری خلیج فارس کاهش نفوذ ایران در محور مقاومت است. زیرا اکنون حشد الشعبی به عنوان یک نیروی مقاومت در عراق تلقی می‌شود و عربستان سعی میکند که حشد الشعبی را تضعیف کند.
پیامدهای افزایش روابط عراق و عربستان
پیامدهای افزایش روابط عراق و عربستان در حوزه همکاری نظامی، همکاری سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار هست. افزایش روابط عراق و عربستان می تواند نفوذ عربستان در عراق افزایش دهد و این مسئله باعث تضعیف محور مقاومت خواهد شد. نفوذ عربستان در عراق منجر به تضعیف ایران در عراق خواهد شد و این یکی از خواسته‌های آمریکا هم هست. در بعد فرهنگی با توجه به اینکه عربستان تجربۀ زیادی در فرهنگسازی وهابیت در منطقه دارد، لذا عربستان سعودی می تواند از طریق مؤلفۀ اقتصادی و کمک مالی به عراق در مناطق سنی نشین شمال غربی عراق (از طریق تأسیس مدارس وهابیت) دست به کارهای فرهنگی بزند و نفوذ خود و وهابیت را تثبیت و نفوذ شیعیان را تضعیف کند. به همین دلیل کار فرهنگی عربستان در سایر کشورهای همسایه بسیار گسترده هست که می تواند در دراز مدت تأثیر گذار باشد. در بعد دیگری از لحاظ امنیتی عربستان می‌تواند به نفوذ در محور مقاومت از ارتباط میان حشد الشعبی و محور مقاومت جلوگیری کند و مانع نفوذ ایران در عراق شود و همچنین نا امنی‌ها را در آینده سوریه تشدید کند. نگرانی عربستان این هست که گروهک‌های تروریستی در سوریه سرکوب شوند و بار دیگر محور مقاومت در منطقه تقویت شود. گذشته از این به نظر می رسد که با توجه به همکاری تنگاتنگ میان عربستان و رژیم صهیونیستی ، نفوذ عربستان در عراق نفوذ رژیم صهیونیستی را در منطقه تشدید کند.
آنچه مشخص است هدف آمریکا و اسرائیل تغییر ساختار منطقه به نفع رژیم صهیونیستی هست. تلاش عربستان این است که با تشکیل اقلیم کردستان عراق، ترکیه، عراق و رژیم صهیونیستی تشکلی ایجاد کند و از طریق کمک به این مجموعه محور مقاومت را تضعیف و موجب ارتقای سطح امنیتی رژیم صهیونیستی در منطقه شود. عربستان هم درصدد شکل گیری مجموعه‌ای در عراق هست که در عراق، و در اقلیم کردستان ب‌توانند در برابر نفوذ ایران و محور مقاومت ایستادگی کند. به علاوه در واقع به نظر می‌رسد که عربستان در آینده سعی خواهد کرد که همچنان عراق را وارد جریان شورای همکاری خلیج فارس کرده و از ایران جدا کند، در این بین میزان موفقیت عربستان در این امر بستگی به مانور قدرت حیدر العبادی (که به نظر می رسد که مانور قدرت بسیار کم رنگ هست) دارد.
واژگان کلیدی: عادی سازی روابط عراق و عربستان ، نقش متغیرهای اثرگذار در دوران جدید روابط عراق و عربستان، عادی شدن روابط عراق و عربستان ،عراق ، عربستان
