فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلحIPSC-

درگیری بین اسرائیل و حماس در نوار غزه نگرانی‌های عمده‌ای را در میان بازیگران ذینفع منطقه ای و فرامنطقه ای و احتمال یک جنگ منطقه ای را ایجاد کرد. غزه در صفحه شطرنج سرزمین فلسطین دچار از هم گسیختگی و جابجایی ژئوپلیتیکی رقابت ها، مذهب و چند قطبی بودن نظام بین المللی از نظر قدرت شده است. ترکیه یکی از این بازیگران کلیدی در منطقه با حمایت آشکار از حماس و انتقاد شدید از اسرائیل موضع گرفت. اما حمایت محتاطانه و آشتی جویانه ترکیه با لفاظی تند اردوغان چندان همخوانی ندارد. لذا امروز در صحنه بین المللی این تناقض مورد توجه تحلیل گران قرار گرفته است.

 آیا این مواضع ترکیه پیامدهای بلندمدتی بر روابط بین المللی و سیاست منطقه ای این کشور خواهد داشت؟سیاست های اسرائیل و فلسطین مربوط به ترکیه و آمریکا چه نقشی در روابط دوجانبه آنها ایفا خواهد کرد؟ آیا واکنش های متفاوتی به بحران آنها وجود دارد؟با توجه به تناقض در موضع ترکیه، دولت بایدن چگونه می تواند به بهترین شکل با ترکیه به یک راه حل پس از مناقشه برسد؟

 

– ترکیه و فلسطین

حماس در سال 2011 به دعوت مستقیم دولت اردوغان در ترکیه حضور پیدا کرد.این اقدام بخشی از توافقی بود که با میانجی گری مصر انجام شد که بر اساس آن اسرائیل بیش از یک هزار اسیر فلسطینی از جمله شخصیت های برجسته حماس را در ازای گیلاد شلیت، سرباز نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) آزاد کرد. از آن زمان، ترکیه پناهگاه امنی برای رهبران ارشد حماس فراهم کرده است.حماس دفاتری در ترکیه دارد ، اگرچه این مکان ها به طور عمومی شناخته شده نیستند. اردوغان علناً با رهبران ارشد حماس ملاقات می کند. دیدگاه های سیاسی اردوغان با حماس همسو است.در سال 2017، اردوغان مستقیماً فرازهایی از منشور تأسیس حماس را نقل کرد که خواستار نابودی اسرائیل بود. سال بعد، او علناً اسرائیل را به انجام یک “نسل کشی فرهنگی” متهم کرد و مدعی شد که سیاست اسرائیل “کمتر از ظلمی که در طول جنگ جهانی دوم بر یهودیان انجام شد” نیست.(1)

در حالی که ترکیه هم با فتح و هم با حماس سر و کار دارد و در جولای 2023، میزبان محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و اسماعیل هنیه، رهبر حماس بوده است، تشکیلات خودگردان به عنوان یک نهاد ناکارآمد تلقی می شود – و حماس یک واقعیت است. از این نظر، ترکیه موقعیت حماس را در جهان اسلام ارتقا داده و مشروعیت بخشیده است.(2) 

اردوغان حماس را یک گروه آزادی بخش و مجاهدینی برای حفاظت از سرزمین و مردم خود معرفی می کند. بر خلاف بسیاری از متحدان خود در ناتو و اتحادیه اروپا، ترکیه حماس را یک سازمان تروریستی نمی داند و میزبان اعضای این گروه در خاک خود است. آنکارا از راه حل دو کشوری برای مناقشه چند دهه ای اسرائیل و فلسطین حمایت می کند.(3)

ترکیه با داشتن روابط نزدیک با حماس و شبکه اخوان المسلمین در منطقه و بازسازی روابط با اسرائیل در ماه‌های گذشته، فکر می‌کرد که می‌تواند چنین نقش میانجی/تسهیلی در جنگ نوظهور ایفا کند و روند آشتی بین طرفین را رهبری کند. در حالی که خیابان‌های سراسر ترکیه شاهد تجمعاتی در محکومیت اسرائیل و بمباران غزه توسط اسرائیل بود، رویکرد اردوغان و رهبری ترکیه نسبتاً متعادل و آشتی‌جویانه باقی ماند.

تغییر دهنده بازی در این موضع، بمباران بیمارستان الاهلی عربی در 17 اکتبر بود که به رویکرد اولیه محتاطانه و نسبتا متعادل پایان داد.اردوغان یک روز پس از بمباران، لحن انتقاد خود از اسرائیل را افزایش داد و گفت اسرائیل، را به عنوان جنایتکار جنگی به جهانیان معرفی خواهیم کرد، اردوغان مدعی شد که اسرائیل در پشت گروه های تروریستی پ.ک.ک، ی.پ.گ و گروه تروریستی FETO نیز قرار دارد، و به آنها پول و سلاح می دهد.(4)

 

 ترکیه و اسرائیل

ترکیه  در حال حاضربین عادی سازی و بحران  روابط با اسرائیل قرار گرفته است.زیراتاریخ نشان می دهد که روابط عادی سازی ترکیه و اسرائیل با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. روابط دیپلماتیک دوجانبه به دلیل موضع گیری اسرائیل در قبال فلسطینی ها در غزه و کرانه باختری، بحران های مکرر و جدی را تجربه کرده است. رویداد جهانی اقتصاد در داووس در 29 ژانویه 2009 ومناظره اردوغان با رئیس جمهور فقید اسرائیل، امتناع فوری ترکیه توسط اسرائیل از شرکت در تمرینات ناتو که برای همان سال برنامه ریزی شده بود، و توهین معاون وزیر امور خارجه اسرائیل به سفیر ترکیه در تل آویو  و حمله اسرائیل به ناوگان غزه در آب های بین المللی حامل کمک های بشردوستانه برای شکستن تحریم ها ، روابط ترکیه و اسرائیل را به پایین ترین حد خود کشاند.

روابط در سال 2013 زمانی که در جریان سفر باراک اوبا،  و عذرخواهی نتانیاهو در تماس تلفنی از اردوغان و پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان ، تا حدودی از سر گرفته شد. در مقابل، ترکیه هم متعهد شد که قانونی علیه افسران اسرائیلی که مسئول سوار شدن به ماوی مرمره بودند، صرف نظر کند، و اجازه ندهد حماس از خاک خود فعالیت کند و کمک‌های بشردوستانه را از طریق بنادر اسرائیل به غزه بفرستد. (5)این آتش بس موقت با رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل توسط دولت آمریکا در سال 2018دوام نیاورد.(6)

بعد ازاین که اسرائیل در کنار یونان و یونانی‌های قبرس در اختلافات بر سر مرزهای دریایی و حقوق انرژی در مدیترانه شرقی و همچنین توافق‌نامه ابراهیم (2020) و اجلاس الولا (2021)  قرارگرفت، عصر آشتی آغاز شد. این بار ترکیه به‌عنوان یک قدرت میان جانبه و محافظ، ارزشی را در ترمیم روابط با بازیگران منطقه‌ای دید و عمل‌گرایی اقتصادی و پل را در اولویت قرار داد. ساختن، بیش از شمشیرهای ژئوپلیتیکی راه را برای عادی سازی مجدد با اسرائیل هموار کرد. اما در حمله 7 اکتبراردوغان در پانزده روز اول حمله به غزه ،یک موضع اعتدال دیپلماتیک با چشم انداز به سمت “راه حل دو دولتی” را برجسته کرد.(7)

 بنظر می رسد اردوغان، علیرغم حمایت تزلزل ناپذیر خود از فلسطین و حفظ روابط نزدیک با حماس، نمی تواند مانع روند عادی سازی روابط با اسرائیل شود. در حال حاضر، ترکیه خود را در یک دوراهی می بیند. اگر اردوغان در مورد عقیده و درگیری فعلی غزه کاری انجام دهد، رای دهندگان وفادار او، به ویژه محافظه کاران مسلمان، ائتلاف حاکمه او را در انتخابات محلی آتی در 31 مارس 2024 کنار خواهند گذاشت. علاوه بر این، اگر ترکیه به طور کامل از حماس حمایت کند، چنین حمایتی بیش از آن از آن فایده داشته باشد، به آن ضربه خواهد رسید.  نزدیکی با اسرائیل ناپدید می شود و روابط با آمریکا و سایر کشورهای غربی خراب می شوند و شرایط اقتصادی و امنیت ملی را تشدید می کند. در هر دو جبهه، آنکارا بر این باور است که نزدیکی با اسرائیل می‌تواند لابی‌های یهودی و گروه‌های فراحزبی طرفدار اسرائیل را متقاعد کند که از ترکیه در تامین امنیت فروش جنگنده‌های F16 در کاپیتول هیل و نوسازی نیروی هوایی این کشور حمایت کند . علاوه بر این، سرمایه گذاری های اسرائیل و همکاری های احتمالی دوجانبه در بخش انرژی می تواند به بهبود شرایط اقتصادی ترکیه کمک کند. در صورت همبستگی ، این تلاش ها بی نتیجه خواهد ماند. (8)

حداقل تا کنون، دولت اردوغان به طور رسمی روابط دیپلماتیک خود را با تل آویو قطع نکرده است و بسیاری از کارشناسان تردید دارند که جنگ جاری در غزه به این نتیجه منجر شود. دلیل این امر ارتباط زیادی با همکاری های دوجانبه گسترده ای دارد که در حوزه های مختلف از جمله انرژی، سرمایه گذاری، تجارت، گردشگری و امنیت صورت می گیرد.با توجه به توضیح اردوغان  بر این که آنکارا نتانیاهو را «پاک کرده» و «او را دور انداخته است»، رهبری ترکیه احتمالاً به این زودی ها با نخست وزیر اسرائیل تعامل نخواهد داشت.اما همانطور که خود اردوغان گفته است، نهادهای اطلاعاتی ترکیه و اسرائیل احتمالاً همکاری و خطوط ارتباطی خود را حفظ خواهند کرد.(9)مناقشه جاری اسرائیل و حماس در حال حاضر ترکیه و روابط آن با آمریکا را در موقعیتی چالش برانگیز قرار داده است. این وضعیت با رویدادهای بعدی، مانند هواپیمای سرنگونی مناقشه اسرائیل و حماس عملاً توجه بین المللی را از ترکیه در سوریه و عراق دور کرده و برخی از فشارها بر آنکارا کاهش داده است.

در حالی که این مناقشه اردوغان را با دوراهی روبرومی کند، اما می تواند فرصتی بی نظیر برای پیگیری آرمان های سیاسی و منطقه ای و اهداف استراتژیک او، از جمله پیروزی در انتخابات محلی 2024 با اختلاف قابل توجه و تلاش برای رسیدن به هدف ترکیه برای تبدیل شدن به یک کشور پیشرو در این کشور باشد.(10)همه این ها نشان می دهد که رهبر ترکیه در صورت لزوم از چرخش های سیاست خارجی دوری نمی کند.(11)

 ترکیه و امریکا

 حمایت آشکار آمریکا از اسرائیل مورد انتقاد شدید رئیس جمهور ترکیه قرار گرفت. اظهارات اردوغان بحران جدیدی را در روابط ترکیه و آمریکا که از قبل متشنج بود، ایجاد کرد. یک هفته پس از اظهارات اردوغان ،اسناد عضویت سوئد در ناتو که محل اختلاف در روابط ترکیه و آمریکا بود امضا و برای تصویب به پارلمان ترکیه ارجاع داده شد. می توان این اقدام به موقع  را، نشانه ای از تمایل ترکیه برای مهار وخامت روابط با آمریکا در چارچوب ناتو دانست.(12)

در واقع، رهبری ترکیه در مورد انتقاد از سیاست خارجی واشنگتن در قبال جنگ غزه و همسویی بیشتر با مواضع برخی از دشمنان آمریکا سخنی به میان نمی آورد.اردوغان سیاست خارجی  ترکیه را مستقل و منافع استراتژیک و اقتصادی کشورش را، حتی خارج از سپر نظامی آمریکا و ناتو می داند. این بدان معناست که به طور فزاینده ای به حمایت کشورهای عرب و منطقه نیاز دارد .اما جنگ غزه موضوع دیگری است که تنش بین ترکیه و متحدان غربی آن در ناتو را تشدید خواهد کرد.(13) 

از طرفی آمریکا نمی‌خواهد از انتخابات ریاست جمهوری در سال 2024 وارد یک جنگ نابهنگام شود و از امنیت خارج شود، اما دفاع از امنیت و تمامیت ارضی اسرائیل به قوت خود باقی است. 

گفتمان سیاست خارجی اردوغان به طور فزاینده ای منعکس کننده بی اعتمادی فزاینده به غرب و آمریکا است. اردوغان آمریکا را مقصر کودتای 2016 و عملکرد ضعیف اقتصادی ترکیه ناشی از دخالت و خرابکاری غرب (یعنی آمریکا) می داند.(14)

روابط ترکیه و آمریکا در سال 2024 به دلیل چندین مسئله حل نشده است. مهم ترین آنها حمایت مداوم آمریکا از  شاخه سوری YPGگروه پ.ک.ک است. قابل ذکر است که هیچ تغییر اساسی در استراتژی آمریکا برای سوریه پیش بینی نشده است . این حمایت مستمر چالشی رو به رشد برای ترکیه ایجاد می کند. زیرا YPG توانایی های نظامی و شبکه های بین المللی خود را تقویت می کند. اقدامات اخیر، مانند اجرای به اصطلاح قانون اساسی جدید که نام منطقه را به مدیریت دموکراتیک شمال سوریه تغییر می‌دهد، ضرورت اقدام ترکیه را برجسته می‌کند. عدم رسیدگی به موضوع YPG در سال 2024 می تواند به چالش استراتژیک گسترده تری برای ترکیه تبدیل شود. علاوه بر این، جنبه های دیگر روابط ترکیه و آمریکا حاکی از یک سال پر حادثه در پیش است. تحولات مثبت در فروش F-16 و تصمیم مساعد پارلمان ترکیه در مورد عضویت سوئد در ناتو می تواند بر ابعاد نظامی و دفاعی روابط ترکیه و آمریکا تأثیر بگذارد.(15)

اما دیر یا زود، دولت بایدن خواهان تعامل با ترکیه خواهد بود.ممکن است میانجی‌گری اردوغان برای مذاکرات گروگان‌گیری ضروری نباشد،(چون قطر در حال حاضر در تلاش های میانجی گری با حماس نقش ایفا می کند) اما مهر تایید ترکیه در مشروعیت بخشیدن به هر ساختاری که قرار است در غزه پس از جنگ ظاهر شود، مهم خواهد بود. ترکیه یک کشور سنگین وزن منطقه است و نفوذ زیادی در جهان سنی دارد. خروج ترکیه از چادر نتیجه معکوس خواهد داشت.(16)  مقامات ترکیه انتقادات شدید اردوغان از اسرائیل را برای مصرف داخلی به کار می گیرند، اما رویه دولت در قبال آمریکا و دولت اسرائیل اساساً یکسان است.(17)

 

چشم انداز سیاسی

در داخل کشور، موضع ترکیه در مورد مناقشه اسرائیل و غزه از حمایت مردمی، نه تنها در ترکیه، بلکه در جهان عرب و اسلام، از مراکش تا اندونزی است. جستجوهای دولت ترکیه برای کمک‌های بشردوستانه است. با این حال، در چشم انداز سیاسی ترکیه به دنبال ایجاد ساختار دقیق بین‌المللی، حمایت تزلزل ناپذیر اردوغان از آرمان فلسطین و انتقاد از انفعال بین المللی، حرکت به سمت یک چشم‌انداز پیچیده است. با انجام این کار، ترکیه به عنوان یک بازیگر مهم در دستیابی به یک راه حل عادلانه و پایدار برای مناقشه اسرائیل و غزه نمایان خواهد شد. (18)

 با پررنگ شدن حمایت ترکیه از غزه ممکن است یک اجماع منطقه‌ای جدید پدید آید که ترکیه، عربستان سعودی، امارات و قطر را به ویژه در همکاری‌های دفاعی متحد کند و به طور بالقوه به یک اتحاد استراتژیک تبدیل شود. با وجود این، مسئله حل نشده غزه می تواند محیط گسترده تری از بی ثباتی را در خاورمیانه در سال 2024 ایجاد کند و ترکیه و کل منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه، کشورها، از جمله ترکیه، ممکن است تلاش‌های بیشتری را به سمت غزه هدایت کنند و در نهایت برای جهت گیری جدید منطقه ای و بین المللی ترکیه چالش هایی را ایجاد کنند.(19) چشم انداز آشتی قریب الوقوع بین اسرائیل و ترکیه مبهم به نظر می رسد و به طور بالقوه عنصر نامطلوبی را در روابط ترکیه و آمریکا وارد می کند. (20)

Refrences

https://www.fdd.org/analysis/2023/11/29/10-things-to-know-about-hamas-and-turkey/

https://www-linkedin-com.translate.goog/pulse/t%C3%BCrkiyes-bold-stand-navigating-israel-gaza-conflict-rights-al-badawi-qf65c?trk=article-ssr-frontend-pulse_more-articles_related-content-card&_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc

https://www.reuters.com/world/middle-east/turkeys-erdogan-says-hamas-is-not-terrorist-organisation-2023-10-25/

https://www.aa.com.tr/en/middle-east/-turkiye-to-introduce-israel-to-world-as-war-criminal-turkish-president-erdogan/30362

https://www.cespi.it/sites/default/files / osservatori/allegati/brief_30_turchia-israele_cespi.pdf.

، https://www.timesofisrael.com/thousands-mass-at-anti-

https ://www.mfa .gov.tr/no_-247_-_israil-filistin-baglaminda-yasanan-son-gelismeler-hk.en.mfa.

https://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/understanding-turkiyes-attitude-towards-the-israel-hamas-conflict/

https://www.newarab.com/analysis/two-years-what-ukraine-war-means-middle-east

https://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/understanding-turkiyes-attitude-towards-the-israel-hamas-conflict/

https://foreignpolicy.com/2023/10/20/erdogan-turkey-hamas-ties-israel-war-normalization/

https://www.euromesco.net/publication/turkiye-and-the-war-in-gaza/

https://www.newarab.com/analysis/two-years-what-ukraine-war-means-middle-east

https://www.cfr.org/article/turkey-united-states-and-israel-hamas-war

https://www.setav.org/en/turkiyes-foreign-policy-in-2024/

https://www.brookings.edu/articles/understanding-turkeys-response-to-the-israel-gaza-crisis/

http://trendsresearch.org/research.php?id=1041&title=Turkey%E2%80%99s_perspective_on_the_Gaza_war

https://www-linkedin-com.translate.goog/pulse/t%C3%BCrkiyes-bold-stand-navigating-israel-gaza-conflict-rights-al-badawi-qf65c?trk=article-ssr-frontend-pulse_more-articles_related-content-card&_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
https://www.setav.org/en/turkiyes-foreign-policy-in-2024/

 https://www.setav.org/en/turkiyes-foreign-policy-in-2024/