خشایار نصیر
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
مقدمه
از سال گذشته ( 2019 ) که فلورانس پارلی وزیر دفاع فرانسه از آمریکا به دلیل کمرنگ شدن نقشش در خلیج فارس انتقاد کرد ، فرانسه در این حوزه فعال تر شد ، به عنوان مثال فرانسه به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس ملحق نشد و به جای آن یک آلترناتیو به کشورهای اروپایی پیشنهاد داد و همچنین اعلام نمود تلاش خواهد کرد ایران را تشویق به پابندی و باقی ماندن در توافق هسته ای کند . به طور کلی میتوان گفت فعالیت فرانسه در این حوزه نتیجه 3 عامل غیر مرتبط یا کم ارتباط با خود خلیج فارس است که در ادامه به بررسی این 3 عامل می پردازیم .
1- تغییر سامانه اروپا
پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کشورهای اروپای شرقی که از چنگال کمونیسم رها شده بودند هویت های ملی خود را با تکیه بر مذهب مسیحیت بازسازی کردند گرچه استثناهایی مانند جمهوری چک که عمدتا بی دین است نیز وجود داشتند . این کشورها به اتحادیه اروپا و ناتو پیوستند و اقتصادهای خود را بازسازی کردند و حتی به راحتی از پس بحران مالی سال 2008 برآمدند .
اما همکاری این کشورها با اروپای غربی چندان نپائید و با شروع جنگ سوریه و بحران پناهندگان و بحران مالی در برخی کشورهای اروپای غربی به ویژه خود فرانسه ، شاهد جدا شدن راه کشورهای شرق و غرب اروپا هستیم ، به این موارد تلاش روسیه برای احیای حوزه نفوذ خود را نیز اضافه کنیم معادله تکمیل میشود . در پی این وقایع کشورهای اروپای شرقی با محوریت لهستان دست به اقداماتی فراتر از چارچوب اتحادیه اروپا و ناتو زده ند ، از جمله میتوان به امضای قراردادهای دوجانبه نظامی و امنیتی با آمریکا اشاره کرد که اسباب تکدر خاظر اروپای غربی را فراهم نمود ، همچنین قراردادهای تجاری دو جانبه با آمریکا که باعث افزایش نرخ رشد اقتصادی و تحرک و پویایی اقتصادهای شرق اروپا گردید .
در بیان دلایل این رویکرد کشورهای شرق اروپا میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
الف ) در پی حضور مجدد سربازان روس در مرزهای لهستان ، این کشور و همپیمانان اش در چارچوب ناتو از فرانسه و آلمان درخواست کمک کردند اما این درخواست توسط آلمان و فرانسه مورد بی اعتنایی واقع شد در نتیجه لهستان مستقیما از آمریکا درخواست کمک نمود که با پاسخ مثبت آمریکا روبرو شد .
ب ) احساس امنیت نسبی کشورهای اروپای شرقی به دلیل وجود سربازان و سامانه های دفاع موشکی آمریکا در خاک این کشورها که کمک بسیاری به پویایی اقتصاد این کشورها کرد .
2- به حاشیه رفتن تدریجی ناتو
ناتو یا پیمان آتلانیتک شمالی که پیمانی نظامی است در زمان جنگ سرد برای هماهنگ کردن فعالیتهای نظامی کشورهای بلوک غرب تاسیس شده بود تا از کشورهای بلوک غرب در برابر تهدید کمونیسم و اتحاد جماهیر شوروی محافظت کند ، پس از پایان جنگ سرد ناتو کارکرد خود را از دست داد . همانطور که قبلا اشاره شد میان اعضای قدیم و جدید تضاد منافع ایجاد شد ، زیرا فرانسه که از ستون های اروپایی ناتو محسوب میشود از کمک کردن به اعضای شرقی ناتو اجتناب کرد در نتیجه کشورهای اروپای شرقی به دنبال امضای پیمانهای نظامی دوجانبه مستقیم با آمریکا رفتند ورای چارچوب ناتو و همین موضوع موجب کاهش اهمیت ناتو شد . همچنین قدرت گرفتن ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو که در ضمن با اکثر اعضای اروپایی ناتو تضاد منافع دارد ( هم شرقی و هم غربی ) عملا این سازمان را به حاشیه رانده است .
مجموع این دو عامل نظمی جدید در اروپا ایجاد میکند که مشخصا به دو کشور آلمان و فرانسه بی اعتماد است و همین موضوع باعث کاهش قدرت نرم فرانسه میشود . همچنین کسری بودجه بسیار بالای فرانسه به این کشور اجازه ی افزایش بیشتر هزینه های نظامی را نمی دهد که این امر باعث خواهد شد که فرانسه عملا نتواند نقش مهمی که در قرن 19 و 20 در اروپا بازی میکرد را ایفا کند .
3- کاهش حضور آمریکا در خاورمیانه و اروپا
آمریکا در دو دهه ی گذشته به ویژه پس از فاجعه ی 11 سپتامبر در خاورمیانه بسیار فعال بوده ، حملات نظامی به عراق و افغانستان و دخالتهای غیر مستقیم در جنگ سوریه ، جنگ با داعش ، برنامه هسته ای ایران و تنشهای نظامی با ایران در خلیج فارس ، امضای برجام و سپس خارج شدن از آن و این لیست همینطور ادامه دارد . در اروپا نیز آمریکا حضور خود را افزایش داد ، پس از پایان جنگ سرد روسیه شروع به بازسازی اقتصاد و هویت ملی خود کرد و تحت رهبری پوتین این کشور به تهدیدی این بار برای اروپای شرقی بدل شد و همین باعث رشد احزاب راست افراطی را در این کشورها شد و انها را به تکاپو برای تضمین امنیت خود واداشت . این امر نه تنها موجب تداوم حضور آمریکا در اروپا شد ، بلکه نفوذ این کشور را در این منطقه افزایش داد ، در این فضا فرانسه به تدریج به حاشیه رانده شد .
اما تغییرات چشمگیری در حال اتفاق افتادن است از جمله امضای توافق صلح آمریکا با طالبان ، تضعیف داعش در منطقه و از دست دادن قلمرو ، خروج تدریجی نیروهای آمریکا از خاورمیانه .
تنها موضوع باقی مانده ایران است که احتمال شروع مذاکرات در آینده ای نزدیک وجود دارد .
به علاوه کاهش قیمت جهانی نفت ، کاهش جمعیت و هزینه های کمرشکن نظامی در حال تضعیف روسیه است و همین آمریکا را تشویق میکند که به تدریج از هر دو صحنه ی خاورمیانه و اروپا خارج شود . مجموع این عوامل باعث ایجاد خلا نسبی قدرت در اروپا و خاورمیانه و تشویق فرانسه به ایفای نقش پررنگتر در این مناطق میشود .
نتیجه گیری
با توجه به آنچه ذکر گردید ظاهرا صحنه تا حدودی برای فرانسه فراهم است تا قدرت از دست رفته خود را برگرداند . اما این فرصت بسیار کوتاه خواهد بود زیرا اولین مسئله وجودی فرانسه کنار آمدنش با امریکا می باشد که فرانسه آنرا به طور موثری رفع نکرده ، گرچه این دو کشور تبادل تجاری بسیار گسترده ای دارند اما در مورد مسائل امنیتی و نظامی اختلافات زیادی بین شان وجود دارد .
با خروج آمریکا از صحنه ی خلیج فارس و اروپا فرصت برای فرانسه فراهم آمده، اما این تنها یک امر موقتی است. زیرا فرانسه با مسائل داخلی درگیر است که امکان ماجراجویی های بین المللی را از این کشور میگیرد . به علاوه چشم انداز روابط آمریکا با ترکیه و ژاپن در یک دهه ی آینده همراه با تنش خواهد بود که آمریکا را وادار خواهد کرد که مجددا به صحنه ی اروپا و آسیا بازگردد .
به طور کلی فرانسه در قرن 21 کشوری حاشیه ای محسوب میشود و با احتمال زیاد نقش آن حتی در دهه های آینده کمرنگ تر هم خواهد شد و نباید فعالیتهای آن را تعیین کننده در نظر گرفت . چه در خلیج فارس و چه در اروپا .
واژگان كليدي: فرانسه، خلیج فارس، نقش، بازی ، خشایار نصیر
