اردشیر پشنگ
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
طی دو هفته اخیر صحنه سیاسی ترکیه متاثر از گفتگوهای مقامات ترکیه ای با عبدالله اوجالان رهبر محبوس حزب شوروشی کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) در زندان ایمرالی این کشور بوده است؛ دیدارهای فشرده ای که با ورود دو چهره کرد ترکیه ای حاضر در پارلمان و دیدارشان با اوجالان نشان از عزمی جدی تر از قبل از سوی آنکارا برای حل مساله کُرد در این کشور دارد. در این بین واکنش ها و اظهار نظرات مختلف مقامات ترکیه ای و روسای برخی از احزاب نیز خود تایید کننده جدی بودن این دور از مذاکرات است هرچند «دولت باغچه لی» رهبر حزب حرکت ملی به تندی از اردوغان انتقاد کرده و این مذاکرات را نوعی خیانت به ملت ترکیه و آرمانهای آتاترک قلمداد کرده است اما سایر احزاب و گروههای ترک و کرد ترکیه ای از آن استقبال کرده و امیدوار شده اند تا مذاکرات ایمرالی روزنه ای برای حل مساله پرهزینه و پر تلفات کُرد در این کشور شود. آنچه که در نوشتار پیش رو بدان پرداخته می شود بررسی عوامل دو گانه ای بین المللی بر ترغیب ترکیه جهت مذاکره با عبدالله اوجالان است. البته بدیهی است که عوامل منطقه ای و درون ملی نیز تاثیرات قابل توجهی در این امر داشته اند اما نوشتار پیش رو تنها به بررسی عوامل موثر در سطح فرامنطقه ای خواهد پرداخت:
واژگان کلیدی: ترکیه، پ.ک.ک، عوامل موثر بر مذاکرات ترکیه و اوجالان، مذاکرات ترکیه با اوجالان، درگیری میان ارتش ترکیه و پ.ک.ک، مساله کرد در ترکیه.
تحلیل رویداد
عوامل بین المللی تاثیرگذار بر گشایش گفتگو میان دولت ترکیه با عبدالله اوجالان را می توان به دو دسته عوامل تحت تاثیر 1) پروسه جهانی شدن ارزشهایی همچون دموکراتیزاسیون و 2) حقوق بشر و فشارها و استانداردهای اتحادیه اروپا می توان تقسیم کرد:
الف- تاثیرات جهانی شدن
یکی از مهمترین فاکتورهای تاثیر گذار بر گشایش گفتگو میان دولت ترکیه و رهبر محبوس پ.ک.ک جهت حل مساله کرد در این کشور به روندها و پارادایم های اصلی حاکم بر نظام و روابط بین الملل بر می گردد. امروزه مشاهده می شود تلاش کشورها برای نشان دادن برقراری ارزشهایی همچون نظام دموکراتیک و رعایت حقوق بشر برای ارائه تصویری مطلوب از خود در سطح جهانی، نسبت به گذشته فزونی یافته و این روند به رغم وجود برخی فراز و فرودها در کل آهنگی رو به رشد دارد. لذا بسیاری از کشورهایی که در آنها روند دموکراتیزاسیون و استانداردهای حقوق بشری دارای وضعیتی نامطلوب بوده است از دو طریق اصلاحات از بالا (توسط نخبگان حاکم) و یا فشار از پایین (توسط مردم و ناراضیان) در حال انجام برخی تغییرات در این زمینه هستند. ترکیه نیز به مدت چندین دهه همواره یکی از ناقضان رعایت حقوق بشر در برابر اقلیت کرد و یا گروههای اسلامگرا محسوب می شده است و در زمینه دموکراسی نیز هرچند این کشور دارای سابقه چندین دهه ای است اما دخالت گسترده نظامیان از طریق مستقیم (انجام کودتا) و غیر مستقیم باعث زیر سئوال رفتن این ادعای دیگر آنها شده بود. لذا می بینم طی دهه اخیر با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه شاهد وقوع اقداماتی اصلاحی از سوی رهبران حاکم این حزب در دو بُعد کاستن از نفوذ نظامیان و حل مساله کُرد هستیم.
در نتیجه طی این مدت شاهد دستگیری های متعدد و دامنه دار نظامیان متهم به برنامه ریزی برای انجام کودتا و یا مخالف سیاست های دولت از سوی قوه قضاییه ترکیه بوده ایم و همچنین شاهد ورود حزب صلح و دموکراسی از مناطق کردنشین به پارلمان ترکیه و دادن برخی آزادی ها و حقوق مدنی تدریجی به کردهای این کشور هستیم و همچنین می بینیم که قانون اساسی این کشور نیز در حال بازبینی و انجام اصلاحاتی در این خصوص است. لذا تلاش برای ارائه تصویری بهتر از جامعه ترکیه در عصر جهانی شدن ارزشهایی همچون حقوق بشر و دموکراتیزاسیون را می توان از جمله عوامل تاثیرگذار (غیرمستقیم) بر گشایش گفتگو میان دولت ترکیه با عبدالله اوجالان رهبر کرد محبوس این کشور قلمداد کرد.
2- فشارهای اتحادیه اروپا
الحاق به اتحادیه اروپا طی دهه های اخیر همواره اولویت اول سیاست خارجی ترکیه بوده است اولویتی که با مخالفت ها و سختگیری های برخی از کشورهای اروپایی بعضاً تبدیل به یک رویای دست نیافتنی برای این کشور شده است اما دولتمردان ترک در همه حال سعی کرده اند تا برای تحقق این رویا از هیچ اقدامی فروگذار نکنند این امر را حتی در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه و به رغم در پیش گرفتن سیاست هایی همچون نگاه به شرق و نوعثمانگرایی می توانیم به خوبی مشاهده کنیم. اروپایی ها برای ورود ترکیه به اتحادیه خود موانع و بهانه های مختلفی را مطرح کرده اند که به مانند یک سد عمل می کنند. یکی از این مسائل، مساله و بحران کُرد در ترکیه است. نوع برخورد ترکیه با کردها، عدم اعطای حق برابر شهروندی و مشکلات دیگری که با کردها در این کشور وجود دارد یکی از مهمترین موانع ترکیه برای الحاق به اتحادیه اروپا به شمار رفته است. لذا می بینیم بسیاری از هیات های دیپلماتیک و حقوق بشری اروپایی که بصورت منظم برای ارزیابی توانایی های ترکیه به این کشور سفر می کردند مقصد نخستشان بجای آنکارا و استانبول، شهر کردنشین دیاربکر در جنوب شرق این کشور بوده است. لذا ترکیه که همچنان خواهان آن است تا به اتحادیه اروپا بپیوندند می بایست یکی از پیش شرطهای این اتحادیه که حل مساله کرد در این کشور است را نیز در یک بازده زمانی مشخص به سرانجام برساند.
چشم انداز پیش رو
بدین ترتیب به نظر می رسد مساله پر هزینه کرد در ترکیه که تاکنون جان دست کم 40 هزار نفر از شهروندان این کشور را گرفته و صدها میلیون دلار خسارت به بار آورده است تحت تاثیر عوامل مختلفی وارد فاز جدیدی شده است فازی که در آن افراد مهمی از دو سوی جریان خواهان حلی سیاسی و دیپلماتیک شده اند از جمله این افراد می توان به رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه و عبدالله اوجالان رهبر محبوس حزب شورشی کارگران کردستان ترکیه اشاره کرد. البته لازم به ذکر است در هر دو سو نیز مخالفینی وجود دارند که همانطور که اشاره شد رهبران حزب حرکت ملی و برخی فرماندهان ارتش از یکطرف و برخی از جریان های درون پ.ک.ک از طرف دیگر از این تبار هستند. و در این بین ترور سه نفر از رهبران زن برجسته کُرد عضو پ.ک.ک در روز پنجشنبه (21 دی) حکایت از آن دارد که «پروسه حل مساله کُرد» در ترکیه همچنان راهی دشوار و پر پیچ و خم در پیش دارد! اما در کل باید گفت طرفین جدی ماجرا خواهان حل این مساله شده و در کنار عوامل مختلف داخلی و منطقه ای (که بصورت مجزایی مورد بررسی قرار خواهند گرفت) عوامل فرامنطقه ای از جمله پیامدهای جهانی شدن و نیز فشارهای اتحادیه اروپا از جمله عوامل موثر بر گشایش گفتگوهای در حال انجام در زندان ایمرالی هستند.
