احمدعلی ستاروند
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بيان رخداد
ايجاد يك فلسطين مستقل، در كنار وجود اسرائيل، امروزه خواست بسياري از كشورهاي دنيا (ولي نه همه آنها) ميباشد كه با حمايت بينالمللي نيز مواجه شده است. حتي برخي دولتها از جمله آمريكا نيز تلاش كردهاند تا ضمن حفظ بقاي اسرائيل، به ايجاد صلح ميان اسرائيل و فلسطين، مبادرت ورزند. با اين وجود، تلاشهاي مقامات فلسطيني براي كسب شناسايي بعنوان يك دولت در سازمان ملل، بحث و ستيزههايي در پي داشته است. در پي تلاش ناكام فلسطين براي دستيابي به عضويت كامل در سازمان ملل در سال 2011، محمود عباس موفق شد تا طي يك فرآيند رسمي، در تاريخ 29 نوامبر 2012، موقعيت “دولت غير عضو ناظر “[i] در مجمع عمومي سازمان ملل را براي فلسطين، به ارمغان بياورد. به اين ترتيب، فلسطين ميتواند به مانند يك كشور، نقش و فعاليت گستردهتري در ميدان جهاني داشته باشد. با این وجود، به علت وجود دیدگاههای مختلف (در داخل فلسطین و منطقه) نسبت به راهحل دو دولت، و مخالفت اسرائیل با وجود یک دولت فلسطینی از یکسو، و عدم موفقیت اخیر این رژیم در حملات خود به نوار غزه از سوی دیگر، بر پیچیدگیهای موجود در این منطقه افزوده خواهد شد، و چنان که خواهیم دید، توان چانهزنی فلسطینیها در مقابل اسرائیل، را بالا خواهد برد. اين تصميم از سوي سازمان ملل، واكنشهاي بينالمللي متعددي را برانگيخته است که براساس این واکنشها، میتوان به ترسیم دورنمای این حادثه پرداخت.
واژگان کلیدی: فلسطین، اسرائیل، سازمان ملل، عضو غیر ناظر
تحليل رويداد
در رأيگيري مجمع عمومي سازمان ملل، ارتقاي وضعيت فلسطين با 138 رأي موافق در برابر تنها 9 رأي مخالف و همچنين 41 رأي ممتنع به تصويب رسيد.[1] مجمع عمومي سازمان ملل، بواسطه اين رأي، بصورت دو فاكتو به شناسايي دولت حاكم فلسطين، مبادرت ورزيد. اين همان چيزي است كه محمود عباس، از جهانيان درخواست كرده بود كه بعنوان سند تولد ديرهنگام فلسطين، مورد شناسايي قرار دهند.[2]
اين رأي كه بعنوان مذاكره صلح بين اسرائيل و فلسطين تلقي ميشود، در شرايطی به دست آمده است كه ميان نيروهاي اسرائيلي و جنبش حماس، آتشبس برقرار است و حماس در حال حاضر، كنترل غزه را به دست دارد. تحليلگران بر اين عقيدهاند كه موقعيت جديد فلسطين، چيزي بيشتر از يك پيروزي نمادين براي اين کشور خواهد بود و فلسطين حتي ميتواند از اسرائيل و ايالات متحده، درخواست غرامت مالي و ديپلماتيك بكند. از اين جهت، اين دو متحد ديرپا، با وضعيت پيش آمده مخالف هستند و بر اين عقيدهاند كه وضعيت جديد، فرآيند رسمي صلح را با آسيب مواجه ميكند و ممكن است به ناآرامي منطقهاي منجر شود.[3]
واكنشها نسبت به رأي سازمان ملل
آنچه که مشخص است، اسرائیل به دلایل متعدد نمیتواند وجود یک دولت فلسطینی را در کنار خود، تحمل کند. يك روز پس از رأي مجمع عمومي سازمان ملل متحد، به عضويت ناظر فلسطين به عنوان يك دولت در اين سازمان، اسرائيل، همچنان تلاش ميكند تا هزاران مسكن جديد، در سرزمينهاي اشغالي كرانه غربي و شرق بیتالمقدس بسازد. حتي يكي از مقامات رسمي اين رژيم، بلافاصله، رأي سازمان ملل در خصوص شناسايي فلسطين بعنوان دولت را بطور ضمني، به چالش طلبيد. همچنین دولت محافظه كار بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسرائيل، اجازه ساخت 3000 واحد ساختماني بيشتر و منطقهبندي مقدماتي براي هزاران ساختمان بيشتر، را داده است.[4]
اسرائيل و ايالات متحده هر دو به مخالفت با قطعنامه سازمان ملل پرداختهاند؛ چرا كه اين قطعنامه موضع فلسطين بر تمام كرانه غربي، شرق بیتالمقدس، و نوار غزه، را تقويت كرده است. اسرائیلیها بر اين عقيدهاند كه حاكميت سرزميني فلسطین، بايد طي مذاكرات مستقيم صلح با دولت يهودي، مورد شناسايي قرار گيرد.[5] با توجه به اینکه برخی تحلیلگران بر این عقیدهاند که شناسایی یک دولت یا حکومت جدید، عملی است که فقط دولتها و حکومتها، میتوانند آن را اعطا کنند یا از آن امتناع کنند، و سازمان ملل را نمیتوان یک دولت یا حکومت تلقی کرد، این امکان وجود دارد که اسرائیل، با این تصمیم سازمان ملل، به مخالفت بپردازد.[6]
ایالات متحده نیز، به موضعگیری علیه تصمیم سازمان ملل، پرداخته است. سوزان رایس، نماینده ایالات متحده در سازمان ملل گفت: رأی سازمان ملل به دولت بودن فلسطین، موانع بیشتری در مسیر صلح، ایجاد خواهد کرد. او همچنین اضافه کرد که این قطعنامه نمیتواند اثبات کند که فلسطین یک دولت است.
واکنش روسیه اما متفاوت بود. ویتالی چورکین، نماینده روسیه در سازمان ملل، گفت: حرکت سازمان ملل در ارتقاء جایگاه دیپلماتیک فلسطین یک ژست قوی در حمایت از فلسطین است که میتواند در پایان دادن به بنبست موجود در منازعات اسرائیل-فلسطین، کمک کند.
البته به اين نكته نيز بايد اشاره كرد كه طرح تصويب شده در نشست مجمع عمومي، مورد پذيرش كامل همه گروههاي فلسطيني هم نيست؛ براي نمونه، يكي از اعضاي ارشد جنبش جهاد اسلامي، رفتن عباس به سازمان ملل را كاري يكجانبه دانسته بود كه اجماع ملي نداشت. وي ادامه داده بود: محدوده فلسطين از بحر تا نهر است و هيچ كسي در هر سمتي كه باشد، حق چشمپوشي از ذرهاي از خاك فلسطين را ندارد. در مجموع، درباره اين طرح ميان سازمانهاي فلسطيني فعال در نوار غزه و تشكيلات خودگردان فلسطيني به رياست محمود عباس، اختلافنظرهاي جدي هست.
اما واقعیت این است که به دست آوردن عنوان دولت برای فلسطین، این بازیگر را در موقعیت حقوقی-سیاسی جدیدی قرار داده است، که ضمن افزودن بر پیچیدگیهای بحران موجود در میان فلسطین و اسرائیل، وزن فلسطین در مذاکرات صلح با اسرائیل، را افزایش خواهد داد.
دورنمای رویداد
اختلاف فلسطین-اسرائیل، اختلافی فراتر از اختلافات مرزی از زمان شکلگیری بوده است، و ابعاد هویتی قویای در این منازعه به چشم میخورد. با گذشت بیش از شصت سال از این اختلاف، جامعهی بینالمللی هنوز نتوانسته صلح پایداری میان فلسطین و اسرائیل، برقرار کند. یکی از دلایل عمده این عدم موفقیت، مخالفت اسرائیل با وجود یک دولت فلسطینی بوده است. در حال حاضر، و با ایجاد دولت فلسطین، انتظار میرود که شاهد تغییراتی در ماهیت منازعه فلسطین-اسرائیل باشیم، که تغییرات سرنوشتسازی در آینده روابط میان دو بازیگر، در پی داشته باشد. در ادامه به برخی از نتایج و پیامدهای تصمیمگیری اخیر سازمان ملل در مورد عضویت غیرناظر فلسطین بعنوان یک دولت، میپردازیم:
1- شناسايي فلسطين به عنوان يك دولت، مجال بيشتري براي مردم و رهبران اين سرزمين فراهم ميكند، تا در چارچوب نهاد سازمان ملل و ديگر نهادهاي بينالمللي، و حتي خارج از نهادهاي بينالمللي، به اهداف و آرمانهاي واقعي خود دست يابند.
2- پذیرفته شدن فلسطین به عنوان دولت غیرعضو ناظر، تأثیرات حقوقی و سیاسی مهمی بر جای خواهد گذاشت. این امر به آنها امکان تأثیرگذاری بر مناسبات سیاسی و شرکت در نهادهای جهانی، از جمله دیوان لاهه را میدهد. علاوه بر آن، این جایگاه، میتواند پیشزمینهای باشد برای دستیابی به عضویت کامل در نظام سازمان ملل.
3- از ديگر نتايج مثبت اين رويداد براي فلسطين اين است كه كسب 138 رأي مثبت در مقابل تنها 9 رأي مخالف، نشانگر پذيرش و مشروعيت آرمان فلسطين مستقل در عرصهي بينالمللي، ميباشد. اهميت اين مسئله زماني بيشتر ميشود كه به اين مسئله توجه كنيم كه صهيونيسم بينالملل به همراه متحدان خود، قدرت رسانهاي فوقالعادهاي در جهان دارند؛ در حاليكه كه فلسطين از داشتن چنين تواناييهايي محروم است.
4- زمان به دست آوردن اين پيروزي نيز يكي از پيامدهاي مثبت براي دولت فلسطين تلقي ميشود. موقعيت كنوني، زماني براي اين كشور به دست آمد كه درست در مدت زمان كوتاهي قبل از آن، سرزمين اين كشور از سوي نيروهاي اسرائيلي مورد تجاوز قرار گرفته بود. برقراري آتشبس، ميان جنبش حماس و نيروهاي اسرائيلي، باعث تقويت جايگاه حماس (علیرغم وجود رقابت میان جنبش و سران فتح) در نوار غزه شده است؛ چرا كه همچنان كنترل اين منطقه را حماس، به عنوان یک نیروی فلسطینی، در دست دارد.
5- از سوی دیگر، با توجه به اینکه اسرائیل (به همراه ایالات متحده) با تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل مبنی بر دولت بودن فلسطین، مخالف هستند، و از هم اکنون به واکنش علیه آن (در چارچوب شهرسازی بیشتر و ایراد سخنرانی) پرداختهاند، احتمال دارد که این مسئله به جای همکاری، تنش میان فلسطین و اسرائیل را افزایش داده، و اسرائیل در میانمدت به تعهدات خود مبنی بر آتشبس، وفا نکند.
6- ولی حتی در صورت پذیرفتن این فرض احتمالی، با توجه به موقعیت کنونی فلسطین به عنوان یک دولت، عدم تعهد اسرائیل به تعهدات خود و هر گونه حمله احتمالی این رژیم به سرزمینهای فلسطین، تجاوز به خاک یک دولت (هر چند غیرعضو در سازمان ملل)، تلقی خواهد، و این مسئله میتواند چانهزنی فلسطین، در نشان دادن چهره تجاوزگر اسرائیل در جامعهی جهانی را بالا ببرد. چرا که موفقیت کنونی فلسطین، یک موفقیت حقوقی و نهادینه شده است و اسرائیل را در موقعیتی قرار داده است که علیرغم مخالفتهای کنونی خود با پذیرش آن، نمیتواند در دراز مدت به انکار آن بپردازد. اگر اسرائیل این وضعیت را نپذیرد، در واقع خواست اکثر کشورهای عضو سازمان ملل را زیر پا گذاشته است و دولت فلسطین این فرصت را خواهد داشت تا به ایجاد مشروعیت بیشتر برای خود در عرصهی بینالمللی بپردازد. از سوی دیگر پذیرش فلسطین به عنوان یک دولت از سوی اسرائیل، میتواند آغاز وضعیتی باشد تا فلسطین در بستر آن به عضو کامل در سازمان ملل متحد تبدیل شود.
در پایان باید به این مسئله اشاره کرد که شناسایی شدن به عنوان یک دولت و عضویت ناظر در سازمان ملل، یک پیروزی بزرگ برای فلسطین تلقی خواهد شد. چرا که این مسئله به آن معناست که اکثریت مطلق کشورهای دنیا خواهان وجود یک دولت مستقل فلسطینی هستند. اگر اسرائیل نیز جود این دولت را بپذیرد، زمینه برای عضویت کامل فلسطین نیز هموار خواهد شد و حتی اگر پذیرش فلسطین به عنوان یک دولت از سوی اسرائیل با مخالفت مواجه شود، فلسطین موقعیت کنونی خود به عنوان یک دولت را همچنان حفظ خواهد کرد و این کشور میتواند با اتکا بر این موقعیت که وضعیت سیاسی و حقوقی جدیدی برای فلسطینیها به ارمغان آورده است در راستای نیل به اهداف و آرمانهای واقعی خود، مبادرت ورزد.
[i] – Non-member Observer State
پینوشتها:
[1] – “UN Implicitly Recognizes Palestinian Statehood”, November 30, 2012, available at:
http://rt.com/news/un-palestinians-non-member-832
[2] – Dan Williams, ” Day after UN Palestine statehood vote, Israel set to expand settlements”,
Reuter/ November 30, 2012, available at:
http://www.csmonitor.com/World/Latest-News-Wires/2012/1130
[3] – Robert McMahon, “Palestinian statehood at the U.N”, November 30, 2012, available at:
http://www.cfr.org/palestinian-authority/palestinian-statehood-un/p25954
[4] – ttp://www.csmonitor.com/World/Latest-News-Wires/2012/1130/Day-after-UN-Palestine-statehood-vote-Israel-set-to-expand-settlements
[5] – Ibid
[6] – Jordan Sekulow, and Matthew Clark, “The legal impossibility of limited Palestinian statehood at the U.N.”, November 28, 2012, available at:
http://www.washingtonpost.com