دکتر علی قلی جوکار
جامعه شناس و پژوهشگر ارشد حوزه فرهنگی و اجتماعی
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
مقدمه
چندماه قبل دوره اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق ایالات متحده آمریکا پایان یافت و او در کسب آرای اکثریت کامل مردم، نخبگان و نمایندگان حاکم بر آمریکا( کسب اکثریت آرای الکترال) ناکام ماند،و به این وسیله در ظاهر دوره ی ترامپیسم در آمریکا پایان پذیرفت اما بسیاری از پیامدهای ترامپیسم در آمریکا چه در ظاهر و چه به صورت لایه های زیرین در میان جامعه آمریکا و حزب حاکم باقی مانده و تاثیر خود را بر جای خواهد گذاشت.جوبایدن نماینده حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا با توجه به شعارها و وعده های داده شده اش موفق به راهیابی به کاخ سفید گشته، زمام اجرایی دولت را بدست گرفت.
همانطور که میدانیم دولت ترامپ با سیاست ها و راهبردهایی متفاوت از اسلاف خود در هر دو حزب حاکم بر آمریکا، اقدام به کنشگری های نامتعارف داخلی و بین المللی نمود که با نارضایتی های کنشگران اساسی بین المللی از جمله اتحادیه اروپا و بازیگران داخلی آمریکا همراه بود به نحوی که کنشگری های خارج از عرف ها و هنجارهای بین المللی او، در نهایت منجربه عدم موفقیتش در راهیابی مجدد به کاخ سفید گردید.ترامپ از بسیاری از معاهدات مهم و تضمین کننده نظم و هنجارهای بین المللی ومرتبط با محیط زیست و آب و هوایی و پیمان کاهش تعداد تسلیحات و موشک های هسته ای با روسیه خارج گردید.آمریکای بایدن وارث اشتباهات استراتژیک او در روابط و حقوق بین الملل در جهانی شد که پر از ابهام و چرخش قدرت های جهان در حال دگرگونی است. سوال اساسی این است که کنشگری های های دولت بایدن در مقابل کنشگرهای اساسی بین المللی از جمله اتحادیه اروپا، چین و روسیه چگونه خواهد بود و در این میان بازی یا استراتژی مطلوب ایران چه خواهد بود؟برای این مهم سناریوهای احتمالی کنش آمریکای بایدن با کنشگران تاثیر در روابط بین المللی را پی خواهیم گرفت.
در جهان روابط خارجی و بین الملل، هیچ دوست و دشمن ثابت و دائمی وجود ندارد و روابط همواره بر اساس منافع ملی در شرایط و موقعیت های خاص است.
الف – اتحادیه اروپا و کنش های آمریکای بایدن
آن چه از ظاهر کنش های آمریکای بایدن بر می آید این دولت بایدن در مدت کوتاهی از گنشگری های خود در صدد ترمیم روابط ایالات متحده آمریکا با اتحادیه اروپا و کسب رضایت آن ها،هماهنگی و همسویی بیشتر با اروپا در حل مسائل جهانی مورد نظر، و در عین حال استفاده از کارت آنها در پیشبرد اهداف خود در سازمان ها ،مجامع و نهادهای بین المللی همچون سازمان ملل متحد، شورای امنیت و شورای حکام انرژی اتمی و سایر نهادها و سازمان های بین المللی و کنشگری خود در مقابل روسیه ،چین و یا ایران ، خواهد بود. مصداق و نشانه ی بارز این دیدگاه را در هماهنگی آمریکا با اتحادیه اروپا در برابر کنش های روسیه نسبت به مسئله ی اوکراین و هماهنگی این کشور با اعضای اروپایی برنامه اقدام مشترک یا برجام برای احیای آن و برگشت آمریکا به آن در مقابل مذاکره و توافق با ایران برای رفع برخی از تحریم های اقتصادی مرتبط با موضوعات هسته ای است که هم اکنون در وین ادامه دارد.
ب- کنشگری های استراتژیک دولت بایدن با چین
چین طی دهه های اخیر در ابعاد مختلف سعی کرده است به صورتی آرام و خزنده از طریق توسعه روابط خارجی با کنشگران مختلف،دیپلماسی اقتصادی،گسترش فن آوری های نوین ارتباطاتی و مجازی، توسعه تسلیحاتی، نظامی و فضایی، خود را در همه ابعاد به خصوص در حوزه های مختلف اقتصادی توسعه دهد .چین سعی کرده است با توسعه روابط از طریق تفاهم نامه ها و قراردادهای اقتصادی و راهبردی و نظامی کوتاه مدت،میان مدت و یا بلند مدت با کنشگرانی جهانی ناراضی از جهان غرب و به ویژه ناراضی از آمریکا، به آرامی به قدرت برتر اقتصادی در جهان دست یابد و در این زمینه با جهان غرب و به خصوص با آمریکا به رقابتی تنگاتنگ بپردازد.تفاهم نامه ی 25 ساله ی اقتصادی و عمرانی ایران و چین آخرین مورد از این روابط و دیپلماسی های اقتصادی چین برای تحکیم جای پای خود در اقتصاد جهانی و ظهور به عنوان یک کنشگر قدرتمند و بزرگ جهانی رقیب ایالات متحده آمریکا بوده است.این رفتارهای آرام اما ادامه دار توسعه اقتصادی، تکنولوژی و نظامی –امنیتی چین سال هاست که دولت های آمریکا را نگران، و وادار به کنش های متقابل چون حضور میدانی در آب های آزاد و همجوار با چین وحمایت از جدایی طلبی تایوان کرده است که چین آن را بخشی از خاک و قلمرو خود می داند.دولت بایدن تاکید کرده است که راهبردها و سیاست های مقابله با چین را تا جایی که به درگیری های امنیتی خارج از کنترل ادامه نینجامد خواهد داد.
ج – کنشگری دولت بایدن برای مهار روسیه
گفته می شود روسیه به خصوص روسیه ی پوتین همواره سعی کرده است راه نفوذی برای دسترسی به اطلاعات،کشف اسرار و شناخت کنشگری های دولت های ایالات متحده آمریکا در مناطق مختلف جهان به خصوص اروپای شرقی که برای روسیه منطقه ای استراتژیک به شمار می رود پیدا کرده تا بتواند با تدوین استراتژی ها و سناریوهای مقتضی مقابله، بر آنها تاثیر گذاشته و یا آمادگی مقابله با سیاست ها و راهبردهای ایالات متحده آمریکا را داشته باشد.شاید بر همین اساس بوده است که این شایعه مطرح است که روسیه سعی در نفوذ در روند برگزاری انتخابات ایالات متحده داشته و بر اساس شایعاتی روسیه سالیان زیادی است که بر روی دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق ایالات متحده سرمایه گذاری کرده است و پاسخ مثبت آن را نیز در دوران ریاست جمهوری ترامپ دریافت کرده است. این گمانه زنی را موضعگیری حزب دموکرات آمریکا و به خصوص جو بایدن پس از پیروزی در انتخابات در ارتباط با دخالت روسیه در انتخابات ایالات متحده بیشتر اعتبار می بخشد .بر این اساس به نظر می رسد استراتژی راهبردی آمریکای بایدن بر این مبنا استوار خواهد بود که با هماهنگی اعضای اتحادیه اروپا و سازمان نظامی ناتو با تهدید روسیه ، از توسعه روزافزون روسیه در تهدید اروپای شرقی کاسته و شرایط را برای این کنشگر موثر روابط بین الملل محدود نماید.به نظر می رسد این استراتژی از هم اکنون توسط دولت بایدن آغاز شده و تحریم های اقتصادی نهادها و شخصیت های تاثیرگذار دولت روسیه، نشانگر این کنشگری جهانی ایالات متحده ی بایدن خواهد بود.
کنشگری های مطلوب ما و آمریکای بایدن
به نظر می رسد با توجه به نتایج تحریم های همه جانبه اقتصادی بخش های مختلف ایران از جمله بخش های بانکی و به خصوص بانک مرکزی،صنعت و فن آوری های نوین،صادرات و واردات، صنعت حمل و نقل هوایی،بخش های مختلف اقتصاد دولتی و خصوصی ایران،و سایر بخش های مختلف، دموکرات ها و آمریکای بایدن را به این نتیجه رسانده است که این تحریم ها بیشتر از این کارساز نخواهد بود و حتی ممکن است این فشارها ایران را به سمت دو رقیب اصلی ایالات متحده آمریکا یعنی چین و روسیه بیشتر سوق دهد ، در آن صورت کنشگری های ایالات متحده آمریکا و هم پیمان های منطقه ای او را بیش از پیش با چالش های منطقه ای مواجه خواهد کرد. به نظر می رسد بر این مبنا آمریکای جدید تصمیم به مذاکره مستقیم یا غیر مستقیم در حوزه های مختلف به خصوص بازگشت به برجام و احیای آن، و لغو تحریم های ایجاد شده توسط دولت سابق آمریکا گرفته باشد.همچنین به نظر می رسد چنانچه ایران از خود انعطاف نشان دهد ایالت متحده بایدن حاضر است در بسیاری از حوزه ها در منطقه خاورمیانه و کنشگری هایی که به هم پیمانان و متحدان او مربوط است به توافق یا به نوعی ثبات گفتمان برسد که این بستگی به عقلانیت و درایت طرفین و چگونگی فائق آمدن طرفین بر دیدگاه های چالش برانگیز نیروهای داخلی و توافق با آنان در داخل کشور خود خواهد داشت . نشانه های بارز این رویکرد را می توان در توافق های نهایی نشده در هفته های اخیر در وین در ارتباط با احیای برجام،بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم های اعمال شده توسط دولت ترامپ ، و همچنین ملاقات های نامرئی مقامات امنیتی ایران و عربستان، جستجو کرد . از طرفی ایران نیز با توجه به تجربه ها،چالش ها و فرصت های موجود در کنشگری های جدید دولت آمریکا و سایر کنشگران جهانی با رفع تحریم ها می تواند برای افزایش گزینه های محدود خود در بازی های دیپلماسی اقتصادی با کنشگرانی که در وضعیت تحریم های اقتصادی ایالات متحده آمریکا بناچار لازم است با آن ها به تفاهم نامه های بلند مدت، کوتاه و میان مدت اقتصادی ، امنیتی ،سیاسی و راهبردی منطقه ای تن بدهد، گزینه های بیشتری را از میان کنشگران جهانی جستجو کرده ،انتخاب نماید تا مجبور به پذیرش گزینه های محدود و زیانبار و تحمیلی نگردد .
واژگان كليدي: سناریوها، احتمالی, کنش ,بایدن , چین,روسیه ,اتحایه اروپا
