فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
روس ها و سعودي ها از گذشته مناسبات خوب نداشته‌اند و دوران جنگ سرد نيز سردي ويژه اي برروابط دو جانبه حكم فرما بود. در اين حال هرچند بعد از سرنگوني شوروي تلاش هايي براي بهبود و افزايش روابط مسكو و رياض صورت گرفت، اما چالش هاي عمده در يك دهه گذشته موجب عدم همكاريهاي در روابط شده و چالش هايي نوين را پيش پاي دو كشور قرارداده است . در اين بين در ماه هاي اخير با افزايش اختلاف بر سر مسائل منطقه اي و انتقادات دو كشور از يگيديگر روابط دو كشور وارد دوره اي نوين شده است. در اين راستا براي درك بيشتري از روابط به گفتگويي با دكتر محمود شوري كارشناس مسائل روسيه نشسته ايم:
واژگان كليدي: روابط، روسیه ، عربستان، سوريه ، تنش
مركز بين المللي مطالعات صلح :اگر به تاريخ مناسبات روسيه و عربستان نگاهي داشته باشيم مهمترين متغيرهاي دخيل در روابط گذشته دو كشور چه بوده است ؟
روابط روسیه و عربستان روابط ریشه دار تاریخی نیست. روسیه و عربستان تا پیش از فروپاشی شوروی هیچگونه روابط سیاسی با یکدیگر نداشتند و تنها ارتباط محدود آنها حضور تعداد اندکی از مسلمانان شوروی در مراسم حج بود. با این حال پس از فروپاشی شوروی دو طرف روابط سیاسی با یکدیگر برقرار کردند و ولیعهد عربستان در سال ٢٠٠٣ به روسیه سفر کرد. در ادامه اين روند آقای پوتین نیز در سال ٢٠٠٧ به عنوان نخستین مقام روس به عربستان رفت. در واقع این سفرها اگرچه فضایی برای برخی همکاریهای سیاسی و اقتصادی میان دو کشور ایجاد کرد، اما روابط دو کشور در سالهای گذشته تحت تأثیر سه مسئله مهم قرار داشته است. اول اینکه عربستان یک منبع مهم تغذیه فکری و مالی برای جریانهای وهابی افراط گرا در میان مسلمانان شوروی سابق بوده است که این مسئله همواره روسها را نگران می‌ساخته است. چنانچه بسیاری از جنگجویان چچنی و یا داغستانی که در مقطعی برای جدایی از روسیه تلاش می کردند ، از سوی برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان و قطر هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ فکری تغذیه می‌شوند. از سوی مقابل دومین متغیر در روابط روسیه و عربستان، مسئله همکاریهای روسیه با ایران به عنوان مهمترین رقیب منطقه ای عربستان می‌باشد. نوع همکاریهای روسیه با ایران به ویژه در خصوص همکاری های هسته ای و نظامی از مسائلی بوده است که مایه نگرانی عربستان بوده است. نهایتاً سومین متغیر در روابط دو کشور، مسئله جایگاه و نقش دو کشور در بازار انرژی است. روسیه و عربستان هر دو کسب عنوان بزرگ ترین تولید کننده نفت رقابت سختی را دارند. اگرچه بازارهای فروش نفت دو کشور تا حدودی از یکدیگر جداست، اما مسئله نقشی که هر یک از دو کشور در فرایند قیمت‌گذاری نفت ایفا می‌کنند، موجب تشدید رقابت میان آنها شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: روسيه با توجه به منابع عظيم نفت و گاز، بزرگترين توليد کننده انرژي و عربستان سعودي بزرگترين صادر كننده نفت است. در اين حال صادرات انرژي تا چه ميزاني رقابتي اقتصادي بين رياض و مسكو در فروش و بازاريابي حامل‌هاي انرژي به وجود آورده است؟
همانطور که گفته شد روسیه و عربستان در حوزه انرژی هر یک بازارهای خودشان را دارند، اما در فرایند قیمت‌گذاری نفت، روسیه همیشه به دنبال دستیابی به بالاترین قیمت ممکن بوده است، در حالی که عربستان همواره به عنوان عاملی برای کنترل قیمت نفت عمل کرده است. عربستان به دلایل مختلف تلاش دارد تا قیمت نفت را در یک حد متعادل نگه دارد. از این نظر دو کشور رقابتها و اختلاف نظرهایی با یک دیگر دارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رياض از جمله مهمترين حاميان منطقه‌اي شورشيان مسلح سوريه بوده و به صورت آشکار با هدف سرنگوني دولت بشار اسد رئيس‌جمهور کنوني اين کشور تلاش كرده است . در اين بين اختلاف بر سر سوريه چه تاثيري در روابط روسيه و عربستان سعودي داشته است؟
روسها در خصوص مسئله سوریه و پیش از آن مسئله لیبی به شدت نسبت به رفتار عربستان نگران بوده و هستند. روسها معتقدند که عربستان سعودي با حمایتهای مالی و نظامی از مخالفان قذافی به سقوط قذافی ( که روابط خوبی با روسیه داشت ) کمک کردند و در حال حاضر نیز تلاش می‌کنند با چنین حمایت هایی دولت بشار اسد در سوریه را ( که تنها متحد روسیه در منطقه مهم خاورمیانه است) را سرنگون کنند. از این نظر سقوط احتمالی دولت سوریه دو خطر برای روسها خواهد داشت: اول اینکه با سقوط بشار اسد آخرین پایگاه روسیه در منطقه از بین خواهد رفت و عملاً روسها در منطقه استراتژیک خاورمیانه و در میان کشورهای عربی قدرت تاثیرگذاری خود را ازدست خواهند داد و دوم اینکه با سقوط دولت سوریه احتمالاً دولتی بر سر کار خواهد آمد که تحت نفوذ عربستان خواهد بود که این مسئله به نوبه خود می‌تواند فضا را برای گسترش جریانهای افراطی در منطقه قفقاز شمالی فراهم نماید. به عبارت دیگر از نظر روسیه گسترش نفوذ عربستان در منطقه خاورمیانه عملاً جریانهای وهابی تندرو در مناطق دیگر از جمله قفقاز شمالي را تقویت خواهد کرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نوع همكاري هاي ايران و روسيه چه تاثيري در نگاه رياض به مسكو در يك دهه اخير داشته است ؟
جمهوری اسلامی ایران مهمترین رقیب عربستان در منطقه است که اساساً الگوی متفاوتی از اسلامگرایی را دنبال می‌کند. همان گونه که گفته شد عربستان روسیه را مهمترین حامی ایران در زمینه‌های هسته‌ای و نظامی می داند و به همین دلیل عربستان هیچگاه نظر مساعدی نسبت به همکاریهای ایران و روسیه نداشته و به نوعی آن را در جهت تضعیف موقعیت خود تلقی می‌کرده است. بنابراين در همين راستا این کشور همواره تلاش داشته است تا به از روش هاي مستقیم و غیر مستقیم فشارهایی را بر روسیه برای قطع یا کاهش همکاریهاي ايران و رروسيه وارد نماید.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در ماه هاي اخير روس ها نگراني خود از سرکوب شيعيان و نقض حقوق بشر در عربستان سعودي مطرح كرده و حتي و طرح كشاندن مساله بحرين به شوراي امنيت را بيان نموه اند . در اين حال مسكو با اين رويكرد چه اهدافي را دنبال مي كنند؟
طرح چنین موضوعاتی از سوی روسیه در واقع حمله متقابلی از سوي مسكو است . در اين راستا روسها تلاش می‌کنند در برابر حمایتهای عربستان از مخالفان بشار اسد در سوریه، علیه عربستان سعودي رويكرد هايي را مد نظر قرار دهند. در اين راستا روسها می‌خواهند با چنین اقداماتی عربستان را در موضع انفعالی قرار داده و آنها را نسبت به پیامدهای احتمالی تغییر توازن قوا در منطقه آگاه کنند. بلاخره در یک جنگ دیپلماتیک رو در رو هر دو طرف به دنبال این هستند که از تمامی ابزارهای ممکن برای مقابله با طرف مقابل استفاده کنند. روسیه می‌خواهد در این زمینه از قدرت و جایگاه خود به عنوان یک عضو شورای امنیت استفاده کند تا عربستان را به عقب نشینی در سوریه وادار کند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: حمایت عربستان از سلفی گری در مرزهای روسیه و بخش هايي همچون قفقاز و آسياي ميانه تا چه حدي ميتواند منافع روسيه را با تهديد هاي عمده روبرو سازد؟
در واقع پس از سالها جنگ و درگیری در منطقه قفقاز شمالی روسها تا حدودی توانسته‌اند این منطقه را کنترل کرده و جریانهای افراطی را از منطقه خارج کنند. به همین دلیل روسها نمی‌خواهند با حمایت کشورهایی مانند عربستان این اتش مجدداً برافروخته شود. روسها نسبت به مسائل امنیت ملی خود از حساسیت بالایی برخوردارند و هرگونه تهدیدی نسبت به آن را بی پاسخ نخواهند گذاشت. در اين راستا اگر آتش درگیریها در منطقه قفقاز شمالی مجدداً برافروخته شود خیز روسها برای ایفای نقش‌های بین‌المللی بزرگتر ( که هدف پوتین در سالهای پیش رو می باشد ) ضربه شدیدی خواهد خورد و روسها ناگزیر خواهند شد مانند دهه ١٩٩٠ درگیر مسائل داخلی خود بشوند.لذا این مسئله‌ای نیست که روسها در این شرایط حساس بین‌المللی به دنبال آن باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده روابط روسيه و عربستان را چگونه مورد پيش بيني قرار ميدهيد ؟
به هر حال روسیه و عربستان دلایل زیادی برای گسترش روابط با یکدیگر ندارند. در اين بين مهمترین حامی سیاسی و نظامی عربستان در همه دوران جنگ سرد و پس از آن آمریکا بوده است و بین این دو کشور روابط استراتژیک مستحکمی برقرار است. بنابر این ارتقای موقعیت عربستان در منطقه خاورمیانه هیچ نکته مثبتی برای روسها به همراه نخواهد داشت. علاوه بر این دو کشور در موضوعات مختلفی با یکدیگر رقابت و یا اختلاف نظر دارند. این اختلاف نظرها به میزانی ریشه‌دار است که بعید به نظر می‌رسد در آینده قابل پیش‌بینی تغییری در روابط دو کشور حاصل شود.
