مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
ايران و گرجستان هر چند در دوره هايي دارای تاريخ گسترده اي در قالب هاي يكسان سياسي بوده اند اما بعد از جدايي قفقاز از ايران و سپس تسلط تزارها و كمونيست ها دو منطقه داراي تحولاتي نوين بوده اند. در اين بین با استقلال جمهوري گرجستان در دهه 1990 روابط فرهنگی دو كشور با تحولاتي نوين روبرو بوده است . در اين بين براي بررسي پتانسيل هاي موجود روابط فرهنگي و بررسي وضعیت موجود و دورنماي اين روابط به گفتگويي با احسان خزاعي رايزن فرهنگي سفارت جمهوری اسلامی ايران در تفلیس پرداخته ايم:
واژگان كليدي: روابط فرهنگي؛ ايران ، گرجستان، پتانسيل ، دورنما
مركز بين المللي مطالعات صلح: پيوند ها و اشتراکات فرهنگی دو ملت ایران و گرجستان را در چه سطوحي قابل بررسي و ارزيابي قرار مي دهيد؟
امسال یعنی سال 1391 در بیستمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور ایران و گرجستان قرار داریم. جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال گرجستان را بعد از فروپاشی شوروی سابق به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک خود را با گرجستان برقرار کرد. هر چند روابط دو کشور محدود به بیست سال اخیر نیست و سابقه هزاران ساله داشته و نمی توان برای شروع روابط ایران و گرجستان نقطه آغازی را ترسیم کرد، ولی جمهوری اسلامی ایران روابط دیپلماتیک به شیوه و سبک جدید فی مابین دو کشور را با گرجستان آغاز کرد. در اين بين پیوندها و اشتراکات فرهنگی ایرانیان و گرجیان تا اندازه ای است که می توان ادعا کرد جدایی فرهنگی بین دو ملت امکان پذیر نیست. به گواه تاریخ نگاران و اساتید دانشگاهها برگی از تاریخ گرجستان را نمی توان ورق زد که نامی از ایران در آن نباشد. علیرغم این که گرجستان از نظر جغرافیایی در حوزه کشورهای اروپایی قرار گرفته و جزو شورای اتحادیه اروپا می باشد ولی مردم این خطه دارای روحیه گرم شرقی می باشند .
در حال حاضر ایران و گرجستان با توجه به سابقه دیرینه تاریخی در سطح بسیار خوبی از روابط فرهنگی قرار دارند. یکی از ویژگی های این روابط دو سویه بودن آن است. در سالهای اخیر جوایز متعدد و متنوعی از سوی دو دولت و مراکز فرهنگی دو کشور به محققین، مترجمین و هنرمندان دو کشور در زمینه های مختلف اعطاء شده است که این امر نشانگر سطح بالای روابط فرهنگی فی مابین می باشد. اعطاء چهار جایزه جهانی کتاب سال ایران به چهار ایرانشناس و اسلام شناس گرجی و از سویی اعطاء جایزه ادبی صبا به مترجمین ایرانی و نیز تخصیص جوایز هنری به هنرمندان ایرانی در جشنواره های مختلف نمونه هایی از این دست می باشد. در سال گذشته نیز طی قراردادی که بین موسسه فرهنگی اکو و وزارت فرهنگ گرجستان به امضاء رسید كه شاهد عضویت افتخاری کشور گرجستان در کشورهای عضو اکوی فرهنگی بودیم.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مطالعات ایران شناسی و اسلام شناسی در این کشور را در مقايسه با يك دهه گذشته با چه تحولاتي روبرو بوده است ؟
در این جا لازم است تفکیکی را بین دو مبحث اسلام شناسی و ایرانشناسی قائل شویم.
در مورد اسلام شناسی باید گفت: علیرغم اینکه تفلیس (پایتخت گرجستان) شهری مسیحی بوده و هست اما در احادیث و روایات اسلامی از آن بارها به نیکی یاد شده و همواره به عنوان یکی از مناطقی در سطح جهان شناخته شده که در آن ادیان مختلف با یکدیگر همزیستی مسالمت آمیزی را داشته اند. در کتابی تحت عنوان تاریخ قم، اثر حسن بن محمد بن حسن قمی که حدود هزار سال پیش تدوین شده آمده است: روایتی است از امام صادق (علیه السلام) آمده که فرموده اند: ان الله اختار من جمیع البلاد؛ کوفه، قم ، تفلیس (حق جل علا از جمیع شهرهای عالم، کوفه ، قم و تفلیس را برگزیده است) و از سویی بیش از چهل نفر از علما و فقهای معتبر جهان اسلامي ملقب به التفلیسی بوده اند، یعنی به نحوی با تفلیس رابطه‌ای داشتند.
هر چند تعداد اسلام شناسان گرجی اندک است ولی اسلام شناسی در موسسات علمی گرجستان در کنار مطالعات ایرانشناسی همیشه مورد توجه محققین و پژوهشگران گرجی بوده است. یعنی زمانی که تاریخ ایران را مورد بررسی قرار می گرفته طبیعتاً ایران بعد از اسلام هم مورد مطالعه جدی بوده است. مطالعات اسلام شناسی پس از فروپاشی کمونیست و در دوره اخیر وارد مرحله تازه ای شده و رشد قابل ملاحظه ای را در گرجستان پیدا کرد. قرآن کریم با چندین ترجمه کامل انتشار یافت و در کنار تحقیقات متعدد و تالیف مقالات علمی ، حضور اسلام شناسان گرجی در همایش های مختلف اسلامی و تالیف کتب زیادی در زمینه معرفی و شناخت اسلام از سوی اسلام شناسان گرجی قابل ملاحظه است.
در مورد ایران شناسی در گرجستان هم باید گفت كه گرجیها از قدیم الایام علاقه وافری را نسبت به مسائل ایرانشناسی در زمینه های مختلف از خود نشان داده اند، لذا ایرانشناسی در گرجستان در سطح دانشگاهی و آکادمی از سال 1918 میلادی در دانشگاه دولتی تفلیس (ایوانه جاواخیشویلی) مورد تدریس قرار گرفته و متخصصین ایرانشناسی را در دامن خود پرورانده. همچنین در مواجهه با انستیتو شرقشناسی گرجستان وابسته به دانشگاه دولتی ایلیا پی میبیریم که این انستیتوی علمی بعد از بیش از نیم قرن تحقیق و پژوهش موفق به انجام اقدامات موثری در زمینه ایرانشناسی شده که در مجموع این اقدامات باعث جلب توجه محافل معتبر ایرانشناسی در سطح جهانی شده اند.
سطح عالی روابط فرهنگی و تاریخی ایرانیان و گرجیان باعث شده تا متخصصین گرجی را به تحقیق در مورد مسائل ایران وادار و نسبت به مسائل ایرانشناسی توجه خاصی را مبذول نمایند به طوریکه گرجی ها را میتوان از پیشگامان ترجمه ادبیات فارسی یاد کرد.
در مجموع می توان ادعا کرد ایرانشناسی در گرجستان در سطح عالی قرار داشته و کماکان تداوم دارد. هر چند تفاوت هایی میان ایرانشناسی قدیم و جدید در گرجستان وجود دارد که به نمونه هایی از آن اشاره می نمایم.
- در دوره اتحاد جماهیر شوروی موسسات و مراکز ایرانشناسی ارتباط تنگاتنگی را در در سطح این جماهیر با یکدیگر داشتند و لذا از تحقیقات و پژوهشهای همدیگر استفاده می کردند و این موضوع باعث هم افزایی علمی می شد ولی بعد از فروپاشی این روابط متزلزل شده و به شیوه گذشته دنبال نمی شود خصوصا در منطقه قفقاز و به ویژه در کشوری مانند گرجستان که پس از جنگ و درگیری سال 2008 با روسیه روابط سردی را با این کشور در پیش گرفت.
- بعد از فروپاشی کمونیست تغییرات اساسی و زیادی در نظام آموزشی گرجستان اتفاق افتاد من جمله اینکه دولت به دلیل تمایلات غربی خود، حمایت های مادی و معنوی خود را از رشته های شرقشناسی برداشت و لذا بسیاری از رشته های شرقی در دانشگاهها و همچنین موسسات و انستیتوهای تحقیقاتی رو به ضعف گذاشتند. در این بین کشورهایی که خود راساً از رشته های تخصصی کشور خود حمایت کردند بیشتر موفق بودند. در این بین جمهوری اسلامی ایران نیز حمایت خود را از رشته های ایرانشناسی در سطح دانشگاهها و سایر مراکز علمی بیشتر نمود و موفقیت های زیادی را در این زمینه کسب کرد.
- در گذشته موضوعات و مسائل ایرانشناسی به صورت ریشه ای تر مورد تحقیق و بررسی قرار می گرفت هر چند ایرانشناسان بسیاری را سراغ داریم که نمی توانند فارسی صحبت کنند ولی در عین حال ترجمه های زیادی را از نظم و نثر فارسی در کارنامه خود ثبت نموده اند. در ایرانشناسی به شیوه جدید شاهد هستیم که دانشجویان در دانشگاهها و حتی فارسی آموزان در مدارس گرجی می توانند به زبان فارسی محاوره و صحبت نمایند بدون این که رتبه استاد دانشگاهی را کسب کرده باشند.
- در نظام گذشته آموزشی ایرانشناسی خود یک رشته دانشگاهی محسوب می شده و زبان فارسی جایگاه جداگانه ای را داشت و این در حالی است که در حال حاضر زبان فارسی هم آموزش و تدریس زبان فارسی است و هم ایرانشناسی.
- در سیستم آموزشی گذشته به دلیل شرایط خاص حاکم بر کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق ایرانشناسان تنها با حوزه تمدنی ایران آشنا می شدند در حالیکه در دهه اخیر با کمک اقدامات صورت گرفته ایرانشناسان گرجی با پیشرفت های ایران در زمینه های مختلف و در مجموع با ایران امروز در زمینه های مختلف فرهنگی آشنا شدند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: توجه به مسائل ايرانشناسی و یادگیری زبان فارسی در سالهاي اخير در گرجستان را چگونه مورد ارزيابي قرار ميدهيد ؟
به مدد اقدامات و حمایت های انجام شده از سوی جمهوری اسلامی ایران من جمله سفارت کشورمان، رایزنی فرهنگی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت علوم و فناوری اطلاعات و سایر نهادهای ذیربط جمهوری اسلامی ایران شاهد رشد و شکوفایی مسائل ایرانشناسی و به ویژه آموزش زبان فارسی در گرجستان هستیم. در حال حاضر کلاسهای زبان فارسی در سه سطح دانشگاهی ، مدارس و عمومی در حال تدریس و یادگیری است. تعداد اتاق های ایران به 10 اتاق افزایش پیدا کرده و استقبال از زبان فارسی زیادتر شده است. در سال تحصیلی جدید تعداد 382 نفر در سطوح مختلف در حال یادگیری زبان فارسی هستند که پیش بینی می شود این تعداد در ترم تحصیلی بعدی افزایش یابد.
برگزاری اولین المپیاد زبان فارسی در سطح دانشگاهی و اهداء جوایز به منتخبین، برگزاری مسابقه مشترک آثار هنری دانش آموزان ایرانی و گرجی، نمایش ماهانه فیلم های ایرانی برای بالابردن سطح آموزشی، برگزاری دوره های دانش افزایی و اردوهای علمی- آموزشی در ایران ، توزیع منابع درسی به روز و مناسب برای تدریس ، تجهیز اتاق های ایران به امکانات مورد نیاز مانند تلویزیون ، ماهواره ، تصاویر ایرانشناسی ، نقشه ، پرچم ، کتب جدید فارسی برای تجهیز کتابخانه اتاق های ایران ، برگزاری شب شعر ، انتشار فرهنگ لغت فارسی گرجی ، برگزاری همایش های مختلف ادبی ، معرفی مفاخر ادبی ایران ، تقویت موسسات و مراکز ایرانشناسی ، انعقاد قراردادهای مختلف دانشگاهی و علمی ، برگزاری نشست های مختلف ایرانشناسی ، برگزاری مراسم رونمایی کتب مختلف ، برپایی نمایشگاههای فرهنگی برای معرفی ایران امروز ، حمایت از تالیفات ایرانشناسان گرجی ، حمایت از تشکیل انجمن ایرانشناسان جوان گرجی، اعطاء کمک بورسیه های تحصیلی ، اعزام ایرانشناسان برای حضور در همایش های مختلف به ایران ، راه اندازی نشریه قلم ، برگزاری مسابقات ترجمه ادبی اشعار فارسی ، تجلیل از ایرانشناسان برجسته گرجی و اقداماتی از این دست که از سوی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در گرجستان انجام شده موجب رونق و استقبال از زبان فارسی در گرجستان شده است.
با توجه به مطالب یاد شده در مجموع می توان گفت که ایرانشناسی در گرجستان همواره در حال رشد و ارتقاء بوده و تغییرات در نظام آموزشی باعث کم شدن علاقه گرجیان نسبت به مطالعات ایرانشناسی نشده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تاثيرات و نقش دو سويه افزايش سطح مبادلات اقتصادی و گسترش روابط سياسي دو كشور ایران و گرجستان و گسترش روابط فرهنگي را چگونه ارزيابي ميكنيد؟
به نظر می رسد روابط اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی مانند دانه های تسبیح هستند که به طرز قابل ملاحظه ای به یکدیگر مرتبط می باشند. به هر حال دغدغه اشتغال و تامین معاش برای هر فرد و هر انسانی مورد توجه می باشد و طبیعتا دانشجویانی که می خواهند رشته زبان فارسی را انتخاب کنند به زمان انتهای تحصیل خود فکر کرده و تصمیم نهایی را برای انتخاب رشته می گیرند. در اين ميان در کنار علاقه وافر گرجیان و وجود زمینه و انگیزه فراوان برای یادگیری زبان فارسی در گرجستان یکی از عواملی که باعث استقبال از یادگیری این زبان شده مناسبات اخیر دو کشور ایران و گرجستان است. لغو روادید بین دو کشور و در نتیجه حضور روزافزون توریست ها و تجار ایرانی ، بازار کار و فرصت های شغلی مناسبی را برای فارسی آموزان گرجی ایجاد کرده و انگیزه قابل توجهی را برای یادگیری زبان فارسی برای فراگیران این زبان به وجود آورده است. قطعا توسعه روابط فرهنگی تاثیر قابل توجهی را بر روی سایر روابط برجای خواهد گذاشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين پتانسيل ها و راهكارها براي گسترش روابط فرهنگي ايران و گرجستان در چه مولفه هايي نهفته است ؟
از مهمترین مولفه هایی که می توان مورد توجه قرار داد:
- تقویت مناسبات فرهنگی با تاکید بر مشترکات فرهنگی.
- در نظر داشتن اصل دو سویه بودن روابط و تعاملات فرهنگی.
- معرفی ظرفیت های فرهنگی طرفین به یکدیگر.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين چالشها و موانع گسترش روابط فرهنگي ايران و گرجستان را چه عواملي ميدانيد ؟
بنده به عنوان کسی که سالیانی را در این کشور زندگی کرده ام باید اذعان نمایم که هیچ مانع و یا چالشی بر ای توسعه روابط فرهنگی و علمی دو کشور وجود ندارد. و در حال حاضر توافقنامه فرهنگی بین دو کشور وجود دارد که فعالیت های فرهنگی دو کشور را تسهیل نموده است. خوشبختانه برخی مراکز فرهنگی ایران و گرجستان من جمله کتابخانه ملی دو کشور پس از ایجاد ارتباط از سوی سفارت و رایزنی فرهنگی با یکدیگر به طور مستقیم در ارتباط کاری هستند و همینطور بسیاری از محققین و مترجمین نیز روابط خود را با همتایان ایرانی خود ارتقاء بخشیده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چشم انداز روابط فرهنگي ايران و گرجستان را در كوتاه مدت و بلند مدت را با چه متغيرها و مولفه هايي قابل بررسي مي دانيد ؟
اینجانب به عنوان رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در گرجستان به آینده روابط فرهنگی به ویژه در بخش علمی و دانشگاهی خوش بین هستم و چشم انداز روابط فرهنگی دو کشور را چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت مثبت میدانم.
زمینه ها و اشتراکات فرهنگی برای توسعه همکاری بین دو کشور ایران و گرجستان فراوان است و ما باید تلاش نماییم تا با تاکید بر مشترکات فرهنگی، روابط فرهنگی طرفین را صمیمانه تر نماییم. همچنین عزم مسئولین دو کشور زمینه مساعدی را فراهم کرده تا روابط فرهنگی دو کشور بیش از گذشته ارتقاء یابد.
*******
گفت و گو توسط فرزاد رمضاني بونش
