پژوهشگر و کارشناس مسائل یوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
روابط تركيه و روسيه در سالهاي گذشته با فراز و نشيب هايي همراه بوده است. در حالي كه دولت دونالد ترامپ در واپسين هفته‌هاي حضور در قدرت، در اقدامي بي‌سابقه تركيه را به واسطه خريد سامانه موشكي اس 400 از روسيه در ليست تحريم قرار داده و شكاف ميان اروپا و تركيه نيز هر روز عميق‌تر از پيش مي‌شود، پوتين و رييس‌جمهور اردوغان در سال 2020 ميلادي سه بار با يكديگر ديدار كردند. اخيرا نيز وزراي خارجه تركيه و روسيه از تعميق رابطه دو‌جانبه در قالب شوراي همكاري دو كشور سخن گفتند. گفتگوي زير براي بررسي بيشتر نوع همكاري ها و واگرايي هاي و اختلافات دو كشور در حوزه هاي مختلف است.
واژگان كليدي: روابط, ترکیه , روسیه , همگرايي , واگرايي ,دکتر علی بمان اقبالی زارچ , یوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نوع همانندي ها و اختلافات ترکیه و روسیه در نگاه به یونان مدیترانه شرقی مصر و اسرائیل چیست؟
منطقه مدیترانه بخشی از یک پازل و مثلث سه دریای سیاه ، اژه و مدیترانه می باشد که از دیر باز نقش مهمی در بزرگترین تحولات بین المللی ، دو جنگ جهانی در قرن بیستم و غیره داشته و یکی از مناطق کلیدی برای تسلط راهبردی بر سه قاره آسیا ، اروپا و آفریقا می باشد و در دوران جنگ سرد این منطقه بین دو ابر قدرت وقت تقسیم شده بود. مجاورت دریای مدیترانه با سه قاره و نزدیکی با کشورهای یونان، سوریه، لبنان، فلسطین اشغالی، مصر و خصوصا ترکیه دلایل محکمی هستند تا این ناحیه را به یکی از مناطق مهم و راهبردی با موقعیت جغرافیایی خاص در دنیا تبدیل کنند و محل تقابلی برای رویکردهای سیاسی و امنیتی کشورهای قدرتمند اروپایی ، روسیه و حتی چین و آمریکا بدل شود. در یک چشم انداز کلی دریای مدیترانه به دلیل اهمیت ژئوپلتیکی و همچنین دارا بودن منابع نفت و گاز مورد توجه ویژه کشورهای ساحلی و همچنین برخی کشورهای فراساحلی شده است. مدیترانه دریایی نیمه محصور است که با ۲۱ کشور احاطه شده است. اکثر کشورهای ساحلی به جزمنطقه بین ترکیه و یونان دریای سرزمینی خود را مشخص کرده اند و کشف منابع جدید در منطقه و تحرکات و توافقات ترکیه در لیبی بر اهمیت تحولات این منطقه افزوده است امری که موجب مداخله قدرت های بزرگ و کشورهای تاثیرگذار اروپایی بویژه آلمان و فرانسه در آخرین کشمکش های لفظی آنکارا و آتن شده است. در شرایط موجود روسیه در حال تقویت لجستیک خود بوده است.
در بعد نظامی، ترکیه در فوریه 2019 با مشارکت 117 کشتی و تعداد زیادی هواپیمای جنگنده، مانور دریایی گسترده ای را به نام میهن آبی در دریای اژه و مدیترانه برگزار کرد. این مانور که بزرگترین مانور دریایی در تاریخ ترکیه بود، موضع سرسختانه این کشور با تکیه بر برتری نظامیش را به نمایش گذاشته و پیامی ویژه برای آتن، قبرس و اتحادیه اروپا مبنی بر مصمم بودن آنکارا در اجرای دکترین میهن آبی و اعمال حاکمیت در حریم دریایی ترسیم شده در این دکترین به همراه داشت. ترکیه خود را متولی و مدافع حقوق ترک های قبرس، از جمله در حوزه منطقه انحصاری اقتصادی در شرق مدیترانه می داند. نتیجه این سیاست در صحنه میدانی، جلوگیری از اکتشافات گازی قبرس در آب های شمال قبرس، بعضاً با اعمال زور، بوده است. سیاست روسیه در قبال تنش های قبرسی بر محور حمایت از نیکوزیا متمرکز است. چرا که شرکت های روسی در این کشور سرمایه گذاری عمده نموده و طرفین وجه مشترک ارتدکسی هم دارند.
پس از تقویت و ثبات نقش روسیه در تحولات بین المللی بویژه اوضاع چالشی خاورمیانه بویژه سوریه ، تل آویو رویکرد خاصی را به روابط با روسیه دنبال می نماید . دو طرف در موضوعات مهمی اشتراک و منافع مشترک دارند و برای تقویت تعاملات خود از مولفه های قابل توجهی برخوردارند . اسرائیلی ها و روس ها می توانند از داشتن روابطی خوب برمبنای مبادلات اقتصادی مستحکم خرسند باشند. نزدیک به یک میلیون شهروند اسرائیلی دارای اصالت روسی یا سرزمین های اقماری اتحاد جماهیر شوروی سابق هستند و شمار زیادی از آنان به آنجا رفت و آمد دارند. یکی از حوزه ای مهم همکاری طرفین بخش دفاعی ، امنیتی و اطلاعاتی است . مسکو و تل آویو نوعی همکاری نظامی- فنی سودبخش را در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین گسترش داده اند؛ اسرائیل بیش از آن که خواهان یک اتحاد باشد، درواقع می خواهد با روسیه به مشارکتی دست یابد که برای تنوع راهبردی به کارش آید. ترک ها بویژه سلطان اردوغان از طرفی در تصمیمات اخیر خود در مسیر منافع ملی با تمرکز بر عقلانیت ؛ غرور و توهم را به فراموشی سپرده و از طرف دیگر در رویکردی افراطی برای حفظ بقا و تامین منافع اقتصادی بخشی از ارزش های اسلامی خود در مصالحه با رژیم صهیونیستی را زیر پا گذاشتند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: رویکردهای همگرا و واگرا ترکیه و روسیه در حوزه نگاه به بحران عراق و سوریه چیست؟
اولویت روسیه ؛ آغاز اصلاحات اقتصادی و سیاسی در سوریه. و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال 2021 میلادی است هم چنین می خواهد از اجرای برنامه توسعه سوریه برای سال های آینده حمایت نماید در حالی که ترکیه به دنبال تقویت مواضع نیروهای طرفدار خود در اراضی متصرفه می باشد با همه این حال مواضع طرفین در بسیاری از موضوعات مهم از جمله سوریه، لیبی، مدیترانه شرقی، ناگورنو قره باغ، کریمه و سایر موارد به طور قابل توجهی متفاوت است. موفقیت سیاست خارجی روسیه در سال 2021 میلادی توانایی جلوگیری از تشدید روابط با ترکیه، بدون دادن امتیازات بیش از حد به رهبری ترکیه خواهد بود. آنکارا پس از اختلافات بسیار با روسیه در مساله سوریه وارد مثلث همکاری آستانه شد، آنهم با کارشکنی های فراوان، درگیریهای دو کشور در لیبی نیز یک بعد دیگر از نبرد نفوذ در منطقه را بین دو قدرت روسیه و ترکیه نمایان تر می کند. باختصار می توان گفت حضور امنیتی و نظامی روسیه در خاورمیانه با روند ثبات و رویکرد تهاجمی از طرفی بدنبال تقویت نقش و ایفای بازیگری در تحولات با بهره گیری از قدرت سخت و حضور نظامی در کنار نزولی نمودن نقش و قدرت تاثیرگذاری آمریکا در تحولات غرب آسیا چرا که آمریکاییها راهبرد اساسی و درازمدت محدود نمودن روسیه در مناطق پیرامونی بویژه آسیای مرکزی و خاورمیانه را با جدیت دنبال می نمایند ؛ بوده و از سوی دیگر هدف بهره گیری از امکانات حضور نظامی و سیاسی منطقه ای برای گسترش تعاملات اقصادی و بازرگانی و گرفتن سهم اساسی در فرایند بازسازی سوریه در سال های آینده توامان با بسترسازی ایجاد پایگاههای نظامی و دریایی بیشتر در خاورمیانه برای رصد و مواجهه آمریکایی ها دهها پایگاه نظامی آمریکا در خلیج فارس و مهمتر تهاجم بیرون از خانه به جنبش افراطی گری اسلامی و وهابیت از طریق مقابله با گروههای تروریستی و افراطی داعش دنبال می نماید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما ترکیه و روسیه در آینده به سوی روابطی واگرا حرکت خواهند کرد یا همگرا؟
با توجه به ویژگی های فردی و کاریزماتیک رهبران دو کشور این پیش بینی وجود دارد که روابط طرفین بیش از واگرایی به سمت همگرایی پیش خواهد رفت. چرا که طرفین در موضوعات مهم روابط با ناتو ؛ تحولات قره باغ ؛ حفظ انحصار در تامین انرژی اروپا ؛ مدیریت روند تحولات در شرق مدیترانه ؛ مشارکت فعال در بحران خاورمیانه و نوع روابط با جمهوری اسلامی ایران به حمایت و رفتارهای تاکتیکی متقابل نیاز دارند.
