دگرگونی سیاست داخلی ترکیه و پیامدهای خارجی آن در خاورمیانه – بخش پاياني

فاطمه خادم شیرازی

دانشگاه جامع علمی کاربردی

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

محور چهارم : راه حل برون رفت ترکیه از کردهراسی

کردها به عنوان چهارمين گروه قومي خاورميانه با حدود 30 ميليون نفر جمعيت بزرگ ترين گروه درشمال عراق، شمال شرقي سوريه، شمال غربي ايران و جنوب شرقي ترکيه زند گی می کنند.

کردستان ترکيه نام غيررسمي بخش شرقي ترکيه است که 30 درصد از خاک ترکيه را در جنوب شرقي و شرق آن در بر گرفته است؛ که حدود نيمي از کردهاي جهان درآن زندگي مي کنند. و به دليل تعدادجمعيت بالای گروه قومي غير ترک ، يک تهديد هويت ملي در ترکيه به حساب می آیند.

 از سال 1923 تا سال2014  مشکلات کُردهای ترکيه با مسائل منطقه اي  درآمیخته شده که سياست هاي اين کشور را تحت تاثیر قرارداده است.به گونه ای که در سه دهه اخير، ترکيه نزديک به 400 هزار سرباز در مناطق کُردنشين خود مستقر کرده است. جنگ با حزب اتحاد دموکراتیک کرد ترکیه (پ.ک.ک)علاوه بر ميلياردها دلار هزينه، در روند امنيت سازي ترکيه نيز تأثير داشته است .

ترکیه به دلیل  ایجاد «یگان‌های مدافع خلق» سوریه (ی. پ. گ)توسط گروه حزب کارگران کردستان ترکیه (پ. ک. ک)از مهم ترین و تاثیرگذارترین بازیگران منطقه اي در بحران سوریه است.و یکی از دلایل ورود ترکیه به بحران داخلی سوریه یکی دانستن هردو گروه کردها است وریشه‌کن کردن این گروه‌ها از اولویت‌های امنیتی ترکیه به شمار می آید.ترکیه با سوریه حدود 900 کیلومتر مرز مشترک دارند ،بعد از اعطاي خودمختاري دمشق به کردهاي واقع در شمال سوریه ، ترکیه از تجزیه شدن کشورش توسط کردها هراسناک و تا به امروز حاضر نشده از مواضع خود در خاک سوریه عقب نشینی کند. هرچند مسئله کُردها و ملي گرايي کُردي در مناطق کردنشين خاورميانه، به ويژه در کردستان عراق و مناطق کردنشين سوريه، سبب تنش در روابط ايران و ترکيه شده و بر امنيت ملي دوکشور تأثير داشته، ولي بر سياست هاي کلان ژئوپليتيکي، ژئواستراتژيکي و موازنه منطقه اي دو کشور چندان تأثيرگذار نبوده است.

دولت ترکیه بدون در نظر گرفتن دو عامل قومیت و مذهب مشترک در بین کردهای ترکیه و سوریه با حمایت از مخالفان دولت سوریه، و نا خواسته با کرد هراسی که دارد ،عملاً فضای مساعدی برای اتحاد احزاب مخالف کُرد در هر دو کشور را مهیا ، وامنیت ملی خود را در معرض تهدید قرار داده است. در نشست سه‌جانبه  اخیر بین ایران ،ترکیه و روسیه درباره بحران سوریه ،خواستار ایجاد شهری برای آوارگان در مرزهای سوریه شده که، در آن به کشت و زرع بپردازند. این نشان از شکست سیاست ترکیه در بحران سوریه است. این کردهراسی ترکیه پس از کمک به آمريکا براي سرنگوني رژيم عراق و همکاري کردها با آنان،نیز سبب تشکیل حکومت اقليم کردستان در عراق شد.

دگرگونی های سیاست حزب عدالت و توسعه و مداخله ترکیه در بحران سوریه پیامدهایی برای ترکیه داشته است.ترکیه برای این که در اتحادیه اروپا بماند باید از خاک سوریه بیرون برود چون در تاریخ ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ در نشستی که دو هیئت سوریه و ترکیه در شهر آدانا داشتند، توافقنامه‌ای میان دو طرف برای همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم به امضا رسیده است که در حال حاضر ترکیه آن را نقض کرده است. لذابرای برقراری این توافق باید مرزهای دو کشور به روال قبل بازگردد و نظام ترکیه به توافق پایبند باشد. همچنین ترکیه باید حمایت از تروریست‌ها را متوقف کرده و نیروهای خود را از خاک سوریه خارج کند. با این کار سوریه و ترکیه می‌توانند این توافق را که ضامن امنیت مرزهای دو کشور است، اجرا کنند.

اولویت ترکیه در سوریه نابودی داعش نبود، بلکه براندازی حکومت سوریه و جلوگیری از قدرتمند شدن کردها در مرز کشورترکیه است.دولت ترکیه سعی دارد با استفاده ازنفوذ قدرت کردهای کردستان عراق در جذب پ.ک.ک و حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوری از خودمختاری کردهای ترکیه جلوگیری کند.چون ترس عمیق از استقلال سیاسی کامل کردها ی شمال سوریه سبب استقلال طلبی کردهای ترکیه می شود و چون ترکیه بیشترین جمعیت قوم کرد را دارد احتمال این که یک کشور کرد نشین تشکیل شود زیاد است.

و اگر جنگ را ادامه دهد به سمت و سوی یک جنگ فرسایشی خواهد رفت.لذا ترکیه به دلیل عدم کارآیی حل نظامی کردها،خسارت های زیاد مالی و جانی که حمله به سوریه برای مردم و ارتش ترکیه داشته،فرار سرمایه از ترکیه ،فشار اتحادیه اروپابرای حل دموکراتیک مسئله کردها با بیان شرط اساسی و امنیتی شدن روابط ترکیه با همسایه ها و از همه مهم تر تجزیه خاک ترکیه  چاره ای جز صلح با کردها نخواهد داشت.و اگر بخواهد به صلح برسد و محور راهبردی ترک- کرد را در خاورمیانه ایجاد کندبایستی به رهبر دربند اوجالان به توافق برسد.

اما دلایلی که  ترکیه حاضر به عقب نشینی نیست:

1-  ترکیه پ .ک .ک را دشمن قطعی می داند و حاضر است با هرهزینه ای آن را نابود کند ، تا در کنارش بماند.

2-  کردهای سوریه با کردهای ترکیه هماهنگی داشته و به عنوان متحدین غیررسمی و غیر علنی بشاراسد فعالیت می کنند.حضور پررنگ این  شبه نظامیان ورزیده پ. ک. ک. در سوریه می تواند معادلات تمامی بازیگران میدانی این کشور را تغییر دهد.

3- ترکیه به دلیل کرد هراسی به هیچ عنوان حاضر به پذیرش حکومت کردها در جوار مرزهای شرقی خود نیست. او با تسخیر استان ادلب در شمال غرب سوریه ،استانی که هم اکنون محل تجمع بزرگترین گروه های تروریستی از جمله هیأت تحریرالشام است با حمایت تسلیحاتی و دیپلماتیک به دنبال حضور پایدار و طولانی مدت درآنان در شمال سوریه به مانند حضور حزب الله در لبنان است. در واقع، آن ها به دنبال پیاده کردن الگوی حزب الله در شمال سوریه هستند. ترکیه درصدد ادغام تحریرالشام در ارتش آزاد است، تا مشروعیت بین المللی برای این گروه ها به عنوان اپوزیسیون اسد کسب کند.اما پیاده سازی الگوی حزب الله در شمال سوریه از سوی ترکیه با حضور گروه های تروریستی همچون تحریرالشام ، در بلند مدت به یک تهدید امنیتی جدی برای خود ترکیه تبدیل می شود. زیرا ایدئولوژی گروهی تحریرالشام( سلفی گری) وگفتمان حاکم بر ترکیه (اخوانی گری) است. نفوذاخیر گرو ه های سلفی – تکفیری به محیط امنیتی ترکیه در پوشش آوارگان از داخل سوریه به ترکیه زمینه ساز حملات تروریستی و ناامنی در ترکیه شده است.

 ایران در راستای عملکرد ترکیه رویکرد متفاوتی دارد ومعتقد به ریشه کن شدن گروه های مورد حمایت ترکیه در ادلب است.در حال حاضر اردوغان با دخالت در بحران سوریه و حمایت از داعش با نوسان امنیت داخلی روبرو شده است این افزایش نارضایتی های اجتماعی و سیاسی در ترکیه موجب شده ،اختلافات زیادی میان حزب عدالت و توسعه با سایر احزاب و گرو ه های سیاسی  بوجود آید و اکثر مردم این کشور از سیاست های دولت در قبال سوریه ناراضی باشند.همچنین سبب فعال شدن گسل های هویتی در سطوح اجتماعی شده است.

از طرفی همچنین کرد هراسی سبب تشدید فعالیت کردها در مناطق مرزی شده وعدم تقویت گرو ه های میانه رو و دموکراتیک کُرد موجب شده است که اوجالان به صورت یگانه شخصیتی که کردهای ترکیه بتوانند او را رهبر واقعی خود قلمداد کنند، درآید.

ژنرال سابق روس معتقد است که خارج شدن از وضعیت کنونی دو راهکار دارد: اول اجرای یک عملیات نظامی قاطع از سوی ارتش سوریه برای پاکسازی کامل منطقه از وجود تروریست‌های آشتی ناپذیر و راه دوم توقف کامل عملیات نظامی و آغاز مذاکرات.

از سوی دیگر، ذهنیت غالب تصمیم گیران سیاست خارجی و رسانه‌های ترکیه این است که ایران برای تقویت مواضع بشار اسد، روابط راهبردی با کردهای سوریه دارد و به همین دلیل همکاری و گفت و گو در این رابطه را منتفی و بی‌حاصل می‌دانند.باوجوداینکه به لحاظ تاریخی مسئله کردی جزء منافع مشترک امنیتی دو کشور بوده است اما در شرایط فعلی ترکیه در مورد کردهای شمال سوریه یک ذهنیت تهدید از ایران پیداکرده است.

واژگان کلیدی: دگرگونی، سیاست، داخلی، ترکیه ، پیامدهای خارجی ، خاورمیانه