عبدالرضا عالمی
دکتری مطالعات رسانه
مركز بين المللي مطالعات صلح –ipsc
در سالهای اخیر و همزمان با جبهه گیری های جدید در جهان اسلام، حمایت و سوگیری از دیدگاههای مختلف درمسائل منطقه ای، در گسترش و توسعه روابط بین کشورها اهمیت به سزایی یافته است. جنوب شرق آسیا و به ویژه مالزی به عنوان یک کشور اسلامی، جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی عربستان سعودی به عنوان یک قطب اصلی درگیری های جهان اسلام ، در این مقوله داشته است.
روابط دولت سابق مالزی و عربستان در سالهای اخیردر بالاترین سطح خود قرار گرفت و سفرهای متعدد مقامات دو کشور و پادشاه سعودی به مالزی نشان از جدیت طرفین در ارتقا و پیشرفت هر چه بیشتر این رابطه داشت.
عربستان سعودی با استفاده از ابزارهای مالی و نفوذ گسترده در دولت سابق مالزی، که حتی منجر به فساد گسترده صندوق توسعه مالزی 1MDB نیز شد، دایره نفوذ خود را به ارکان حکومت این کشور توسعه داده بود .
توزیع کمکهای مالی عربستان سعودی به مدارس و دانشگاه های مالزی نیز باعث شده بود تا نظرات محافظه کارانه آنان در ارکان علمی مالزی نیز گسترش یابد. بر اساس ادعای رسانه ها، بورس تحصیلی به دانشجویان برای تحصیل در دانشگاههای سعودی مانند دانشگاه اسلامی مدینه برای ترویج ایدئولوژی سلفی استفاده میشد.
همچنین بر اساس گزارش رسانه های مالزی، یک خط مشخص بین برخی دانشگاه های مالزی همچون دانشگاه USIM و دانشگاه King Saud در ریاض و دانشگاه اسلامی مدینه وجود دارد که با حمایت مالی سعودی در گسترش ایدئولوژی آنها، توسط فارغ التحصیلان این دانشگاهها فعال است .
اگرچه همه این فارغ التحصیلان از این دیدگاه های افراطی حمایت نمی کنند، اما با وجود چنین خط مشی، ظهور دیدگاههای افراطگرایانه اسلامی که موجب برخی درگیریها می شود، طی سالهای اخیر در مالزی رو به افزایش بوده است. برخی از کارشناسان نیز نگران “عربیزه شدن ” مالزی و افزایش تاثیر فرهنگ اعراب بر فرهنگ مردم مالزی هستند.
از سوی دیگر نگرانی دیگری وجود دارد، چرا که عربستان سعودی نه تنها چشم انداز وهابیگری خود را صادر، بلکه مردم را به ورود به سیاستهای جانبدارانه از عربستان تشویق می کند. مساجدی که با پشتوانه مالی عربستان سعودی در مالزی ساخته شده اند نیز نقش حمایت از رشد سلفی گری در بوروکراسی دولتی را ایفا می کنند.
بر اساس این سیاستها افرادی با اندیشه های وهابی و سلفی نفوذ بیشتری در سیاستهای مالزی پیدا کرده و این نه تنها گسترش وهابیگری را تقویت، بلکه نفوذ عربستان سعودی را در این بنیان ها بیشتر خواهد کرد.
سخاوت مندی و توزیع پول عربستان در آسیای جنوب شرقی طی سالهای اخیر، امکان نفوذ ایدئولوژی آنها را در مالزی فراهم آورد. از سوی دیگر ارتباطات اقتصادی همچون تامین مالی و معاملات نفتی با مالزی باعث افزایش حمایت از عربستان سعودی گردید. اما پیروزی مخالفان دولت در انتخابات مالزی طی ماههای گذشته و تغییرات سیاسی در بدنه دولت جدید مالزی انتظار تغییرات در سیاست های دیپلماتیک در روابط با عربستان سعودی را ایجاد کرد.
پس از انتخابات و به قدرت رسیدن مجدد مهاتیر محمد و همپیمانانش، دولت جدید مالزی در اولین واکنش خود، مرکز بین المللی صلح شاه سلمان (KSCIP) که توسط پادشاه عربستان حمایت شده بود، را تعطیل، همچنین با اعلام وزیر دفاع جدید مالزی نیروهای نظامی این کشور، از ائتلاف با نیروهای عربستان سعودی در جنگ یمن خارج شدند.
علیرغم این نشانه ها در راستای کم رنگ شدن عربستان سعودی در مالزی و با توجه به تأثیر عمیق پول و ایدئولوژی سعودی ها ممکن است جداسازی کامل و از بین رفتن کامل تاثیر عربستان در این کشورها امکان پذیر نباشد .
کشته شدن جمال خاشقچی در سفارت عربستان سعودی در ترکیه طی ماههای اخیر، در روابط بین الملل عربستان سعودی با بسیار ی از کشورهای جهان از جمله با اکثر کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند مالزی و اندونزی تاثیر گذاشت . قتل جمال خاشقچی و هجمه جهانی ایجاد شده به نظام سعودی، بر خلاف برخی کشورهای منطقه، واکنش مالزی را به دنبال داشت. مالزی اعلام کرد که با این اقدام روابط حسنه میان دو کشور خدشه دار شده و اقدامات عربستان سعودی باعث تنش در روابط با کشورهای جنوب شرقی آسیا می شود.
با بررسی روند تعاملات و سیاست های دولت جدید مالزی می توان کاهش روابط مالزی و عربستان را به وضوح مشاهده کرد. در حالی که دولت جدید مالزی اعلام کرد که رابطه میان دو کشور هنوز قوی است؛ اما علائمی از جمله محکوم کردن قتل جمال خاشقچی و بیرون رفتن مالزی از ائتلاف عربستان علیه یمن نشان میدهد که مالزی در حال مدیریت ارتباطات با نظام سعودی است.
به نظر می رسد ماهاتیر محمد، نخست وزیر جدید مالزی، از نزدیک بودن سلف خود با عربستان سعودی و میزان حمایت هایی که توسط عربستان سعودی از او میشد آگاه بوده و به همین جهت، بیشترین واکنش به قتل جمال خاشقچی در راستای نشان دادن تاثیر عربستان بر فساد گسترده در دولت پیشین مالزی را نشان داد.
نکته کلیدی دیگر در مواضع دولت جدید مالزی نسبت به عربستان سعودی، اتخاذ سیاست های مستقلانه نسبت به این کشور است. مواضع “محمد سبو” وزیر دفاع دولت جدید مالزی در نقد سیاست های عربستان به ویژه انتقاد به ائتلاف یمن، همچنین بسته شدن مرکز صلح شاه سلمان در مالزی، از شواهد این سیاست های مستقلانه به شمار می روند.
“لیو چین تونگ” معاون وزیر دفاع مالزی نیز طی هفته گذشته در مجلس نمایندگان این کشور اعلام کرد که پرونده مجوز کابینه دولت پیشین در اقدام به اعزام نیرو به عربستان برای مداخله در جنگ یمن به شورای امنیت ملی ارسال شده است. در پی این اقدام سرلشگر “محمد ارشد راجی” یکی از فرماندهان باسابقه ارتش مالزی، اعلام کرد که کشورش درگیر جنگی که اصلا ارتباطی به کوالالامپور نداشت، شده بود.
واضح است که عربستان سعودی از کاهش نفوذ خود در این منطقه نگران است، چرا که پس از مواضع نخست وزیر مالزی، “عادل الجبیر” وزیر امور خارجه عربستان سعی کرد تا طی سفری به مالزی جلساتی خصوصی با ماهاتیر محمد وهمچنین با همتای مالزیایی خود برگزار کند.
در ظاهر و بنا بر اظهارات وزیر امور خارجه مالزی آنها در مورد مسائلی مانند صدور ویزای حج، با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند، اما تحلیلگرن معتقدند، الجبیر در این جلسات ضمن تایید و حمایت از ماهاتیر محمد و با اعلام عدم پشتبانی از “نجیب تون رزاق” نخست وزیر پیشین و مورد حمایت عربستان، تلاش کرده است تا حساسیت های دولت جدید مالزی در خصوص حمایت از فساد در صندوق توسعه مالزی در دوران نجیب و رد پای عربستان در آن را از بین ببرد .
بر اساس تحلیل برخی رسانه های مالزی، سعودی ها در این سفر تلاش کردند تا به دولت جدید مالزی اطمینان دهند که حمایت آنها از نجیب بدخواهانه نبوده است. همچنین در این سفر عادل الجبیر تمایل عربستان سعودی برای همکاری با تحقیقات 1MDB را اعلام و دعوت نامه ای به ماهاتیرمحمد برای بازدید از عربستان و دیدار با پادشاه این کشور تقدیم کرد .
به نظر می رسد، با به روی کار آمدن دولت جدید، تحولات زیادی در روابط مالزی با عربستان سعودی اتفاق افتاده است ، اما هنوز مشخص نیست که تا چه حد روابط بین این کشورها تغییر خواهد کرد. البته واضح است که برخی از مراودات دیپلماتیک بین مالزی و نظام سعودی کاهش پیدا کرده و مالزی سعی دارد به جای پیروی ازسیاست های عربستان سعودی، تمرکز خود را برسیاست بی طرفی در جهان اسلام قرار دهد. این بدان معنی است که فرصت های بالقوه ای برای افزایش روابط مالزی با سایر کشورها ی اسلامی همچون ایران وجود دارد. هر چند تاثیر محدودیت های بین المللی و تحریم ها ی آمریکا، بر روابط ایران و مالزی را نباید نادیده گرفت.
واژگان كليدي: روابط ،مالزی ، سعودی ، دورنمای ، مهاتير محمد ، استقرار دولت جدید
