خروج ترامپ از توافقنامه پاریس و شکست فرهنگ هژمونی آمریکا

دکتر روح اله مدّبر

پژوهشگر دیپلماسی جوانان

محیط زیست موضوعی است که علاقه برای سالم نگه داشتن آن و به عبارت دیگر حمایت از آن در برابر رفتارهای گوناگون آلاینده که دربخش هشتم اساسنامه دیوان بین المللی کیفری هم ا ز آنها به عنوان جرایم زیست محیطی نام برده شده است، از گذشته های دور مورد توجه انسانهای بشردوست بوده  با این تفاوت که در آن ایام اهمیت و ارزش آن مانند امروز برای انسانها جهانشمول و ضروری نشده بود.

بشررفته رفته به موازات دستیابی به ابزار و فناوریهای تکامل یافته تر و بهره برداری ازره آوردهای پیشرفت های روزافزون ، متوجه ذخایر طبیعی موجود در زیستکره و امکاناتی شد که  می توانست بسیاری از آرزوهای دیرینه وی را بر آورده سازد ، به این ترتیب  بشرگامهای نخستین برای تخریب و انهدام محیط زیست( وقوع جرایم زیست محیطی ) را بدون توجه به عواقب و نحوه برداشت صحیح بدون تخریب اقلیم محیط زیست را بردشت که عواقب آن تا قرنها بر زندگی نسل های آینده انسانها و تمام موجودات زنده ساکن کره خاکی باقی خواهد ماند و چه بسا بر ورای زمین و محیط خارجی پیرامون آن هم این اثرات مخرب مانند ارسال زباله های اتمی و یا بقایای سفینه های فضایی در جو خارج زمین هم گسترش یابد .

اما آنچه از نظر حقوق و روابط بین الملل حائز اهمیت است، مطابق منشور ملل متحد و برابر با اصول حقوق بین الملل،  دولت ها در بهره برداری از منابع خاص خود ، مطابق سیاست های ویژه خویش در خصوص محیط زیست و توسعه ، حق حاکمانه دارند و مکلفند مراقبت کنند تا فعالیت های مربوط به صلاحیت و یا اختیارشان به محیط زیست دولت های دیگر و یا به مناطق مستقر در ماورای حدود قلمرو قضایی ملی شان آسیب نرسانند.

این اصل مهم البته شاید ضمانت اجرا همانند اغلب مصوبات و قطعنامه های سازمان ملل متحد را نداشته باشد لاکن پیش زمینه استناد اغلب کنوانسیونها و نشست های بین المللی محیط زیستی شده و بیشتر فعالان غیردولتی حامی محیط زیست با استناد به این مهم دولتها بی توجه به حفاظت از محیط زیست سالم را تحت فشار قرار می دهند. با این وجود و پس از تلاشهای متعدد برای الزام همه کشورهای جهان به تلاش حداقلی برای حفاظت از محیط زیست بویژه بعد از تفاهم نامه کیوتو و دستاوردهای اولیه آن نهایتا در تاریخ 12 دسامبر 2015 در پاریس، بالاخره قراردادی تاریخی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و باز شدن گره ها برای اقدامات علیه تغییر اقلیم و همچنین سرمایه گذاری در جهت اقتصادی کم کربن، مقاوم، انعطاف پذیر و پایدار توسط 195 کشور مورد توافق قرار گرفت.

توافقنامه پاریس برای اولین بار باعث گردید که تمامی کشورهای برای انجام یک کاری مشترک بر اساس مسئولیتهای تاریخی، حاضر و آینده‌شان در کنار هم به موافقت برسند.هدف اصلی این توافق جهانی جلوگیری از افزایش دمای کره زمین در این قرن  به زیر 2 درجه سانتی گراد و همچنین ایجاد تلاش برای محدود کردن دما به افزایش آن به زیر 1.5 درجه سانتی گراد نسبت به سطح آن قبل از صنعتی شدن است. این 1.5 درجه سانتی گراد ایمنی بیشتری در مقابل پیامدهای وخیم ناشی از تغییرات اقلیمی خواهد بود.

علاوه بر این، این توافقنامه برای تقویت توانایی مقابله و سازگاری با پیامدهای تغییرات اقلیمی نیز هدفگذاری شده است.

عناصر اساسی توافقنامه برای کنترل اقدامات به جلو به صورت ویژه:

• کاهش انتشار، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای بطور سریع که برطبق اهداف رسیدن به دمای مورد نظر باشد
• یک سیستم شفاف و مبتنی با بازار جهانی  و  بررسی برای اقدامات اقلیمی
• تقویت توانایی برای بهبود اثرات ناشی از تغییرات اقلیم
• پشتیبانی  برای تأمین منابع مالی برای کشورهای توسعه نیافته جهت ایجاد آینده ای بهتر با آلودگی کنترل شده

جزئیات بیشتر در مورد توافقنامه پاریس:

   طبق آنچه در توافق نامه پاریس به تایید کشورها رسید، تمامی کشورها گزارشهای سازگاری ارائه خواهند کرد که در آنها ممکن است جزئیات اولویتهای سازگاری، برنامه ها و نیازهای پشتیبانی آورده شود. کشورهای در حال توسعه حمایتهای بیشتری را برای اقدامات سازگاری زیستی ارائه خواهند کرد که کفایت این حمایتها مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. همچنین  مکانیسم بین المللی ورشو در خصوص خسارات و ضررها بطور چشمگیری تقویت خواهند شد.

    این توافقنامه شامل یک چارچوب بسیار شفاف برای اقدامات و هم حمایتها دارد. این چارچوب وضوح کاهش انتشار و اقدامات سازگاری کشورها و همچنین شروط حمایتها را تهیه خواهد کرد. در عین حال شرایط برای کشورهای کمتر توسعه یافته و جزایرکوچک نیز بسته به شرایط خاص آنانان با رویکردی حمایتی مشخص می شود.

    توافقنامه شامل یک بازنگری جهانی است که از 2023 شروع خواهد شد تا پیشرفت کاری جمعی در جهت اهداف این توافقنامه مورد ارزیابی قرار گیرد. و این بازنگری هر 5 سال یکبار انجام میشود.

    این توافقنامه شامل یک مکانیسم تطبیق خواهد بود که توسط کمیته ای متشکل از کارشناسان بر آن نظارت میکنند و آنرا بصورت یک مسیر غیرمجازاتی بکار خواهند برد. البته درج همین بخش عدم اماکن مجازات خاطیان این توافقنامه موجب گردید با وجود برنامه جدی اوباما در حمایت از این توافقنامه و امضاء آن ، رئییس جمهور جدید آمریکا دونالد ترامپ با دلایلی غیر قابل قبول برای جامعه جهانی و حتی نخبگان آمریکایی از توافق نامه مذکور خارج شود.

دانلد ترامپ در حالی اعلام کرد که از توافق پاریس پا پس می‌کشد که معتقد است مردم کشورش نباید فدای این «توافق دراکوئی» (قوانین حقوقی سخت و بی‌رحمانه مربوط به دراکو قانونگذار سختگیر آتن) شود. به اعتقاد او، مردم آمریکا نیاز به ترمیم اقتصادشان دارند و چرخ کارخانه‌ها باید بچرخد. لذا، تعطیلی کارخانه‌ها و کنترل صنعت به نفع وضعیت جوی زمین، به صلاح اقتصاد نیست. علاوه بر این، وی معتقد است که در مورد ادعای دانشمندان در زمینه گرمایش تدریجی کره زمین و خطر بزرگی که انسان‌ها را تهدید می‌کند، اغراق شده است. توافقی که میان ۱۹۵ کشور به امضا رسیده، امروز توسط آمریکا که متهم ردیف دوم این تغییرات آب و هوایی بسیار خطرناک است نقض شده و رییس جمهور این کشور عملا شانه خالی کرده و حتی یافته های چندین ساله بی طرفانه دانشمندان اقلیم شناس در خصوص اثرات آلاینده ها و مخربهای زیست محیطی را فقط برای حفاظت از منافع کارتل های بزرگ اقتصادی کشور خود زیر سوال میبرد و نتایج تحقیقات علمی را اغراق آمیز توصیف می کند!! این در حالی است که چین به عنوان متهم ردیف اول، تعهدات خود را قبول کرده و به آنها پایبند است و بعد از اعلام رسمی دولت آمریکا در خصوص خروج از این موافقتنامه اعلام نموده دولت چین به تعهدات توافق نامه پاریس وفادار خواهد ماند.

سخنرانی اعلام کناره‌گیری آمریکا از سوی ترامپ سرشار از شعار «همه چیز فدای آمریکا» بود. البته آمریکای مورد نظر ترامپ فقط بنگاههای بزرگ تجاری و کارخانجات غولپیکر آلوده کننده محیط زیست است چرا که در همین آمریکا هزاران موسسه و بنیاد بشر دوست به شدت با سیاستهای زیست محیطی ترامپ مخالفت نموده اند و در ایام انتخابات نیز به افشاگری علیه نقش شرکت های ترامپ در تخریب محیط زیست نمودند جالب توجه است خانواده ترامپ علاوه بر تخریب محیط زیست در شکار بی رویه حیوانات هم در امریکا مورد انتقاد هستند و در ایام تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری از هیلاری کلینتون خواسته بودند جلوی شکارهای بی رویه گوزن توسط ترامپ و دامادش گرفته شود.  وقتی سخنرانی اعلام انصراف ترامپ از توافقنامه پاریس را مطالعه میکنیم به این موارد برخورد خواهیم کرد: «چرا باید مردم خود را نادیده بگیریم و به خاطر یک توافق بین‌المللی به اقتصاد خود ظلم کنیم. تا به کی دیگران باید به ما بخندند؟». این در حالی توسط ترامپ برای تحریک روحیه وطن دوستی و عوامفریبی آمریکاییان طرح شده که حتی مقامات ارشد غول‌های صنعتی و تجاری چون «الون ماسک» از «تسلا»، «جفری ایملت» از «جنرال الکتریک»، و «لیولد سی بلانکفین» از «گلدمن ساکس» معتقدند که ترامپ تصمیم اشتباهی در مورد اقتصاد آمریکا اتخاذ کرد چرا که به شغل‌های آینده در زمینه صنعت و انرژی پاک که می‌توانست قابل صادرات هم باشدو سالانه میلیاردها دلار سود برای آمریکا بوجود آورند  ضربه بزرگی زد.

طبق توافق پاریس، آمریکا متعهد شده بود که تا سال ۲۰۲۵، انتشار گازهای گلخانه‌ای را از ۲۶ تا ۲۸ درصد نسبت به سطح سال ۲۰۰۵ کاهش دهد و ۳ میلیارد دلار هم به عنوان کمک به کشورهای ضعیف در مسیر مقابله با تغییرات آب و هوایی اختصاص دهد. با این وجود ترامپ در سخنرانی اعلام خروج از توافق پاریس بر وجه «بازگشت مشروط» هم تاکید کرده. به اعتقاد ترامپ، باقی ماندن در توافق پاریس تا سال ۲۰۲۵، ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار شغل را در داخل آمریکا نابود می‌کند که البته این ادعای ترامپ مورد نقد بخش عمده ای از کارشناسان اقتصادی قرار گرفته. بسیاری از کارشناسان معتقدند که یکی از مهمترین اهداف رییس‌جمهور آمریکا «اوبامازدایی» است و او با توجه به اینکه می‌داند به غیر از هوادارانش هیچ کس حاضر به حمایت از او نیست، تلاش دارد تا با تحقق وعده‌هایی که به هواداران خود داد، ۴ سال بعدی خود را تضمین نماید. لاکن این نوع اقدامات که مغایر با خواست جامعه جهانی است و رابطه مستقیمی بر سلامت و زندگی میلیاردها انسان ساکن کره زمین دارد به شدت در تخریب چهره آمریکایی که سالها است مدعی حقوق بشر می باشد تاثیر دارد.

در حالی که بسیاری از حقوقدانان و مقامات حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا این اقدام ترامپ را تحسین کرده‌اند، اما باراک اوباما و جان کری قویا وی را محکوم کرده و این اقدام را اشتباه مهلک خوانده‌اند. در این میان، «میگوئل اریاس کانیته» کمیسیونر شرایط اقلیمی اتحادیه اروپا اطمینان داده که خروج آمریکا از توافق نه تنها مایه شکاف و یاس که باعث امید و اتحاد بیشتر در میان دیگر کشورها و رهبری مصمم‌تر است و این امر فقط موجب انزوای آمریکا در میان سایر کشورها و افزایش فشارهای مجامع بین المللی بر بازگشت بی قید و شرط آمریکا به توافقنامه پاریس خواهد شد. از سوی دیگر، تنش‌ها و چالش‌ها در آمریکا هم شدت گرفته و اکثر مدیران بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگ مخالفت شدید خود با تصمیم دولت ترامپ را ابراز داشته‌اند.

 لازم است یادآور شویم ترامپ پیش از این، در سال ۲۰۱۲ موضوع خطر تغییرات آب و هوایی را یک «دروغ» خوانده بود. وی در سال ۲۰۱۳، هم آنرا عملیات فریب چین جهت به زمین زدن اقتصاد آمریکا دانست. در سال ۲۰۱۴  نیز آن را یک «شوخی بسیار پرهزینه» خواند.

با اینکه ترامپ قول داده که در صورت تغییر شرایط توافق، حاضر است که به اجماع جهانی بازگردد اما انکار کامل گرمایش زمین به عنوان یک حقیقت کاملا بیانگر دیدگاه او در مورد تغییرات موردنظرش در توافق است. تغییراتی که باید کاملا به نفع آمریکا و به ضرر دشمنان و مخالفان‌اش باشد. بنا به نظر اغلب تحلیلگران بازنده بزرگ خروج از توافق پاریس آمریکاست. اکنون بهترین فرصت برای چین به دست آمده تا سکان رهبری این جبش جهانی را به دست بگیرد. اکنون اشارات سازمان بهداشت جهانی و اعضای توافق پاریس نشان می‌دهد که چین نزدیکترین گزینه به رهبری این توافق است. امری که کاریزما و نفوذ جهانی این کشور را افزایش خواهد داد.

واژگان کلیدی: خروج ترامپ ،توافقنامه محیط زیستی پاریس ، شکست،  هژمونی آمریکا