مرکز بین المللی مطالعات صلح - IPSC

تنگناهای مـرســـی

اشتراک

 

دکتر سید سلمان صفوی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 

چکیده

با پیروزی محمد مرســی نماینده اخوان المسلمین در انتخابات ریاست جمهوری مصر، امیدهای بسیاری برای تغییرات اساسی در سیاست های مصر عموما در جهان اسلام و به خصوص در ایران به وجود آمد. در این نوشتار تنگناهای مرسی برای تغییرات اساسی در سیاست های مصر، با توجه به واقعیت های ساختاری مصر، خاورمیانه و بلوک غرب تبیین می شود.

مرســی با شش تنگنای اساسی مواجه است که اسباب کاهش امکان تغییرات اساسی در سیاست های مصر تحت رهبری اخوان المسلمین عمل گرا خواهند شد:

1. قرارداد کمپ دیوید   2. قدرت ارتش   3. اقتصاد ضعیف و وابسته به کمک های خارجی   4. رابطه با آمریکا   5. وضعیت پر تنش خاورمیانه، سوریه و منافع متعارض ایران و سعودی   6. مشکل رابطه مصر با ایران.   

 

کلید واژگان: مصر، مرسـی، اخوان المسلمین، خاورمیانه، ایران، آمریکا، تل آویو، سعودی، محورمقاومت، اقتصاد سیاسی.

 

مقــدمــه

 محمد مرســی نماینده اخوان المسلمین در نخستین دوره انتخابات رياست جمهوری مصر با اختلاف اندکی در رأس قرار گرفت و همراه با ژنرال شفيق هر کدام يک چهارم آراء را کسب کردند. مرســی در دور دوم انتخابات با کسب 52 درصد آرا و نتیجه ای ضعیف به عنوان رئیس جمهور مصر انتخاب شد. اینک این سؤال مطرح است که آیا پیروزی اخوان و مرســی به پیوستن مصر به رهبری مرســی به محور مقاومت منجر خواهد شد؟

حکومت اخوان در مصر با برخی “الزامات بین المللی”[i] و چند تنگنای اساسی مواجه است که سیاست های آتی مصر تحت الشعاع آنها خواهند بود. این تنگناها عبارتند از: قرار داد کمپ دیوید، قدرت ارتش، اقتصاد ضعیف و وابسته به کمکهای خارجی، رابطه با آمریکا، وضعیت پر تنش خاورمیانه، سوریه و منافع متعارض ایران و سعودی، مشکل رابطه مصر با ایران.

 

1.   پیمان کمپ دیوید     

در سال 1979 در پی تلاش های دیپلماتیک جیمی کارتر رئیس جمهوری وقت آمریکا سران دولت های مصر و اسرائیل پیمان صلح کمپ دیوید را امضا کردند. اما انور سادات بانی مصری این قرارداد، بنا به قول مشهور با گلوله خالد اسلامبولی جان خود را از دست داد. امروز پس از سی سال حکومت مبارک – متحد اسرائیل و آمریکا –   و یک سال پس از سقوط او، بار دیگر حیات و ممات پیمان مذکور مطرح است.

در پی سرنگونی حسنی مبارک شرایط امنیتی در شبه ‌جزیره سینا رو به وخامت نهاد. چندین انفجار در خط لوله گاز اسرائیل – مصر – اردن و حملات مسلحانه‌ به پاسگاه‌های مرزی، از جمله عملیات گروه‌های مسلح در شبه ‌جزیره سینا به شمار می رود. در تاریخ 05 اوت 2012 در یکی از گذرگاه‌های مرزی مصر و اسرائیل در شبه‌ جزیره‌ سینا 35 مرد مسلح با حمله به یک پاسگاه مرزی، 16 مرزبان مصری را به قتل رساندند. مهاجمان مسلح در سحرگاه 07 اوت نیز به چند پاسگاه مرزی مصر در حوالی گذرگاه رفح حمله کردند. به گفته‌ مقامات امنیتی مصر مهاجمان از درون خودروهای بدون پلاک به روی نگهبانان پاسگاه‌ها آتش گشودند و به سرعت از منطقه گریختند. علاوه بر این یک کارخانه تحت حفاظت ارتش نیز مورد حمله قرار گرفت. در درگیری‌های مذکور حداقل یک غیرنظامی و یک مأمور دولتی زخمی شدند.  یک هفته بعد بار دیگر در شبه‌جزیره‌ سینا حمله ‌ای به مرزبانان مصری صورت گرفت و مهاجمان مسلح پس از تیراندازی به یک پاسگاه پلیس مرزی مصر، به سوی سربازان صلح سازمان ملل نیز آتش گشودند.  مصر و اسرائیل، اسلام‌ گرایان افراطی را مسئول این حمله دانستند.

در پی این وقایع محمد مرســی رئیس جمهور مصر سرلشکر مراد موافی رئیس سازمان اطلاعات این کشور، عبدالوهاب مبروک فرماندار منطقه‌ شمال شبه جزیره‌ سینا، رئیس گارد ریاست جمهوری و شماری از مسئولان امنیتی و پلیس را از کار برکنار کرد و ژنرال حسین طنطاوی وزیر دفاع و ژنرال سامی عنان رئیس ستاد ارتش کشور را بازنشسته اعلام کرد. پس از سرنگونی حسنی مبارک تا برگزاری انتخابات و انتقال قدرت به رئیس‌جمهور یعنی بیش از یک سال، ژنرال طنطاوی مسئولیت اداره امور و سکان قدرت را بر عهده داشت. یاسر علــی سخنگوی رئیس جمهور مصر تأکید کرد این جابجایی‌ها برای ثبات امنیت در مصر ضروری بوده‌ است.

دولت مصر پس از بروز این حوادث گذرگاه رفح در مرز این کشور با نوارغزه را برای مدتی بست. این تغییر و تحولات که در ارتباط با حملات افراد مسلح در شمال شبه ‌جزیره‌ سینا صورت گرفت حاکی از این است که پیمان کمپ دیوید تا حدِّ زیادی بر سیاست های مرســی سایه انداخته است. مرســی از سویی با فشار بخشی از افکار جامعه مصر برای مبازه با رژیم اشغالگر قدس روبه روست و از دیگر سو نیازمند کمک های نظامی – اقتصادی آمریکا متحد استراتژیک تل آویو و بانی پیمان کمپ دیوید است.

در پی این وقایع دولت آمریکا اعلام کرد همکاری های خود را با مصر برای مبارزه با تروریسم گسترش خواهد داد. هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه‌ آمریکا در یک گفتگوی تلفنی با نخست‌ وزیر مصر تأکید کرد: کشورش از تلاش‌های دولت مصر برای بهبود وضعیت امنیتی این کشور پشتیبانی می‌کند. پاتریک ونترل سخنگوی وزارت امور خارجه‌ آمریکا نیز اظهار داشت: خشونت افراط‌ گرایان در این منطقه برای مصر و همسایگانش و همچنین ایالات متحده خطر جدی به ‌شمار می‌رود. او در جمع خبرنگاران افزود: آمریکا حفاظت از امنیت اسرائیل را وظیفه‌ خود می‌داند.

از زمان سرنگونی حسنی مبارک وضعیت امنیتی در این منطقه رو به وخامت نهاده است. اسرائیل بیم آن دارد که صحرای سینا به منطقه‌ اسلام‌ گرایانی تبدیل شود که به طور مشترک با نیروهای جهادی در باریکه‌ غزه، علیه دولت اسرائيل اقدام کنند و از این طریق پیمان صلح مصر و اسرائيل را به مخاطره اندازند. در صورت درگیری گسترده دولت محمد مرســی  با اسلام گرایان ضد اسرائیل، این خطر وجود دارد که او حامیان اسلام ‌گرای خود را از دست دهد و  در صورت مماشات با شبه‌ نظامیان نیز، خشم مخالفان خود در مصر و دولت های آمریکا و تل آویو را برانگیزد.

 

۲ قدرت ارتش

ارتش پانصد هزار نفری مصر ستون اصلی قدرت در مصر است. از سال 1952 که افسران ارتش مصر به رهبری جمال عبدالناصر حکومت سلطنتی را سرنگون کردند، هر سه رئیس جمهور شامل ژنرال عبدالناصر، انور سادات و حسنی مبارک نظامی بوده اند و ارتش همواره در مقابل هر گونه چرخش اساسی در سیاست خارجی و اقتصادی دولت ایستادگی کرده است. در پی سقوط مبارک ارتش مصر اعلام کرد: به تمام معاهدات بین المللی و منطقه ای این کشور از جمله پیمان صلح با اسرائیل پای بند است.

پس از استعفای اجباری مبارک از ریاست جمهوری مصر در 11 فوریه 2011، شورای عالی نیروهای مسلح به رهبری ژنرال محمد حسین طنطاوی وزیر دفاع اداره مصر را برعهده گرفتند. قبل از برگزاری دومین دور انتخابات ریاست جمهوری در ماه ژوئن، نظامیان پارلمان این کشور را که اکثریت آن از اسلام گرایان بود منحل کردند، اما محمد مرســی پس از رسیدن به قدرت دستور داد پارلمان تا برگزاری انتخابات مجدد و تشکیل مجلس جدید فعالیت خود را از سر گیرد. این اقدام مرســی از سوی ناظران به عنوان تقابل جدی ارتش و اخوان‌ المسلمین ارزیابی شد. هرچند در نهایت مرســی تسلیم خواسته ارتش شد، اما روابط اخوان المسلمین و ارتش همچنان با چالش هایی مواجه است. در عمل ارتش هنوز قدرتمندترین نهاد در مصر است و سران کنونی ارتش مصر روابط پیچیده ای با ارتش آمریکا دارند. در حال حاضر وزارت دفاع آمریکا در واشنگتن با مقامات مصر در حال رایزنی است تا سرویس‌های مخفی آمریکا در صحرای سینا، برای مقابله با اسلام گرایان مخالف تل آویو امکاناتی  در اختیار ارتش و پلیس مصر قرار دهند.

 

۳.   اقتصاد ضعیف وابسته به کمک های آمریکا، سعودی و قطر

اقتصاد سیاسی مصر دیگر واقعیت ساختاری است که بر سیاست های مرســی تأثیر عمیق می گذارد و این کشور را ملزم به پیروی از سیاست های همسو با غرب می نماید. تأمین معیشت جمعیت 85 میلیونی مصر با یک اقتصاد عقب افتاده، تورم بیست درصدی و 12.4 درصد بیکاری، فقر گسترده (52 درصد زیر خط فقر در روستاها و 26 درصد در شهرها) و فساد اقتصادی نهادینه شده[ii] تنگناهای دیگر دولت مصر است که دست مرســی را برای اقدامات انقلابی در سیست خارجی می بندد.[iii]

بزرگ ترین حامیان مالی اقتصاد ناتوان مصر دولت های آمریکا،[iv] سعودی، اخیرا قطر، بانک جهانی، صندوق بین المللی پول، کویت و امارات متحده عربی هستند. اخیرا (14 اوت 2012) بانک جهانی برای یاری به اقتصاد ناتوان مصر یک کمک 200 میلیون دلاری در اختیار این کشور قرار داده تا بدین وسیله 250 هزار فرصت شغلی در مصر ایجاد شود. این سرمایه ‌گذاری قرار است در حوزه‌ پروژه‌های عمومی شامل بهبود وضعیت مدارس، بازسازی خیابان‌ها و جاده‌ها و لایروبی کانال‌ها صورت گیرد. از سوی دیگر دولت قطر اعلام کرده است با توجه به ضعف بنیه‌ اقتصادی مصر یک کمک دو میلیارد دلاری در اختیار این کشور قرار می‌ دهد. این مبلغ به حساب بانک ملی مصر واریز می شود که ذخایر ارزی آن پس از سرنگونی حسنی مبارک به شدت کاهش یافته است.

ذخایر ارزی مصر از 36 میلیارد دلار در هجده ماه پیش به 14.4 میلیارد دلار در حال حاضر کاهش یافته است. کاهش شدید ذخایر ارزی در مصر این نگرانی را ایجاد کرده که دولت قادر به وارد کردن کالاهای حیاتی همچون غلات و سوخت نباشد. احتمالا مصر در آینده نزدیک قادر به بازپرداخت بدهی‌های خارجی خود نیز نخواهد بود. در ماه اوت هیئتی به نمایندگی از صندوق بین‌المللی پول به قاهره سفر می‌کند تا درباره‌ یک کمک مالی 3.2 میلیارد دلاری با مقامات این کشور گفتگو کند.  مصر برای توسعه اقتصادی – ارتباطی خود سالانه حداقل به 40 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. این نیاز عمدتا توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس و نهادهای بین المللی نظیر بانک جهانی و صندوق بین المللی تحت نفوذ آمریکا تأمین می شود.[v]

 

۴.   رابطه با آمریکا

مصر سالانه یک و نیم میلیارد دلار کمک نظامی از آمریکا دریافت می‌کند. پس از برکناری طنطاوی، جرج لیتل سخنگوی وزارت دفاع آمریکا در واشنگتن گفت: آمریکا این انتظار را داشت که مرســی در حوزه امور دفاعی تیم خود را منصوب کند. با مرگ مشکوک ژنرال عمر سلیمان رئیس پرقدرت سروسی امنیتی مصر در تاریخ 19 ژوئیه 2012، برکناری سرلشکر مراد موافی رئیس سازمان اطلاعات، ژنرال طنطاوی وزیر دفاع و ژنرال سامی عنان رئیس ستاد مشترک ارتش به نظر می رسد یک موافقت پنهانی بین اخوان و آمریکا بر سر حذف نیروهای قدیمی ارتش و اطلاعات مصر در قبال متعهد ماندن اخوان به تعهدات سابق مصر در قبال غرب و هم سویی با سیاست های جدید در مقابل بیداری اسلامی صورت گرفته است.

در حال حاضر آمریکا با جریان اخوان در مصر، سوریه و ترکیه برای سرنگونی حکومت اسد متحد ایران و حزب الله لبنان متحد شده است. دوری مصر از آمریکا علاوه بر از دست دادن کمک های اقتصادی – نظامی – اطلاعاتی – سیاسی آمریکا موجب محروم شدن این کشور از کمک های سعودی نیز خواهد شد. از سوی دیگر روسیه نیز در شرایط شوروی سابق نیست که در مقابل اسرائیل خلاء نظامی آمریکا را برای ارتش مصر جبران کند.

 

۵.   وضعیت پر تنش خاورمیانه، سوریه و منافع متعارض ایران و سعودی

مصر با توجه به جمعیت، نفوذ و سیطره الازهر در جهان سنی و قدرت نظامی این کشور همواره یکی از بازیگران اصلی تحولات خاورمیانه بوده است. دیگر بازیگران فعال خاورمیانه شامل ایران، سعودی، ترکیه عراق و سوریه در وضعیت مناسبات تنش آمیز با یکدیگر به سر می برند. از دیگر سو منطقه در وضعیت بی ثباتی قرار دارد؛ در سایه بهار عربی و مداخلات بین المللی آینده سوریه، تونس، لیبی، یمن، سعودی، کردستان  و اردن در هاله ای از ابهام است.

در شرایط پیچیده، حساس و بی ثبات کنونی اتخاذ یک سیاست روشن و فعال در رابطه با شرایط موجود منطقه ار تنگناهای جدی مرســی است، بالاخص که دو قطب اصلی منطقه یعنی سعودی و ایران در اکثر مسائل تنش زای کنونی منطقه نظیر بحران یمن و سوریه در مقابل هم صف آرایی کرده اند. در حال حاضر مرســی به سعودی نزدیک تر شده و در ماجرای سوریه، خلیج فارس و بحرین در قبال ایران موضع مخالف اتخاذ کرده است. در اجلاس اضطراری سران سازمان کنفرانس اسلامی که به ميزبانی عربستان در مکه در تاریخ 24 و 25 مرداد 1391 برگزار شد، عضويت سوريه، متحد ایران و مغضوب سعودی با حمایت مرســی و سایر اعضا به حالت تعليق درآمد. مرســی در دوران کوتاه ریاست جمهوری خود تا کنون دو بار به سعودی سفر کرده است.

سؤال این است که آیا اخوان مصر می توانند در مسائل منطقه سیاست همسویی با سعودی و غرب را پی گیری کنند؟ اگر چنین کنند تا حدی حامیان اسلام گرای خود را مأیوس خواهند کرد و اگر بخواهند مستقل عمل کنند با توجه به وابستگی اقتصادی مصر به غرب و ارتجاع عرب و وجود 48 درصد مخالف در داخل کشور، با مشکلات جدی اقتصادی و سیاسی مواجه خواهند شد.

 

۶.   مشکل رابطه مصــر با ایران

مصرِ اخوان با توجه به چند عامل بیش از آن که راغب به همگرایی با ایران باشد؛ به سوی واگرایی گرایش دارد[vi]. این عوامل عبارتند از:

۱-   سوریه

مصرِ اخوان در قبال تحولات سوریه به خاطر حمایت از اپوزیسیون اخوانی این کشور، از آغاز  با موضعی مقابل ایران، جلسه هماهنگی معارضین سوری را در مصر برگزار کرد  و در نشست سران سازمان کنفرانس اسلامی در سعودی و نشست سران نــم در تهران (9 شهریور91 / 30 اگوست 2012) همچنان بر مواضع ضد حکومت بشار اسد تأکید کرد، در حالی که این نوع رفتار سیاسی در تعارض با اصول نــم است.[vii]حسین شیخ اسلام معاون اسبق وزارت خارجه ایران و دبیرکل فعلی جمعیت دفاع از فلسطین با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در افتتاحیه اجلاس سران جنبش عدم تعهد در تهران گفت: “رهبر معظم انقلاب در سخنرانی امروز نزاکت و نجابت زیادی به خرج دادند و با وجود این که جمهوری اسلامی ایران در مورد سوریه حرف های زیادی دارد، اما به دلیل این که موضوع سوریه مورد مناقشه اعضای جنبش عدم تعهد است سخنی مطرح نکردند. با این وجود شاهد بودیم که محمد مرســی رئیس جمهور مصر به عنوان رئیس جنبش عدم تعهد اشتباه بزرگی مرتکب شد و از اصول اصلی جنبش عدم تعهد خارج شد و تنها موضع کشور مصر را بیان کرد، در حالی که به عنوان رئیس جمهور تنها باید مواضع نــم را اعلام می کرد. وی با وجود این که می توانست موضعی را یک بار اعلام کند، اما شاهد بودیم که برخی مواقع موضع خود (موضع علیه حکومت بشار اسد در سوریه) را چند بار تکرار می کرد و این خلاف اصول بود.”[viii]

 

۲-   کمپ دیوید

ایران مخالف جدی پیمان کمپ دیوید است (به خاطر ضربه زدن به آرمان آزادی فلسطین)، اما مصرِ اخوان تاکنون هیج حرکتی مبنی بر الغای قرارداد کمپ دیوید از خود نشان نداده است. براساس دیدگاه عمل گرایی، در صورت الغای پیمان  کمپ دیوید آنچه مصرِ اخوان از دست می دهد؛ از آنچه به دست می آورد کمتر است.

 

۳- ادعای مصرِ اخوان در رهبری جهان اسلام

مصرِ اخوان با محوریت الازهر و تشکیلات گسترده اخوان المسلمین در جهان اسلام  مدعی جدی رهبری جهان اسلام است. این ادعا با دیدگاه ایران در تعارض است. البته مصر در این مسأله با سعودی و ترکیه نیز در نوعی رویارویی قرار می گیرد.

 

۴-   تشیــع ایران

اخوانی ها عموما نظر مناسبی به تشیــع ندارند و سید قطب مهم ترین ایدئولوگ اخوان در تفسیر “فی ضلال القرآن” متعرض تشیــع شده است. از جانب دیگر آمدن چند ساعته محمد مرسی، رییس جمهور مصر در تهران و سخنرانی جنجالی وی در اجلاس سران نم در تهران(9 شهریور 91) پایتخت عالم تشیع که با سلام به خلفای اهل سنت(ابوبکر، عمر، عثمان و علی) بطور غیر متعارفانه آغاز شد و با حمله به حکومت  علویان سوریه پایان یافت نشان از تاکید وی و جریان اخوان در مرزبندی بارز مذهبی است.

 

۵- محور مقاومت

ایران مهم ترین مسئله در خاورمیانه را فلسطین و مهم ترین خطر در منطقه را دولت تل آویو می شناسد، در حالی که مصرِ اخوان همچنان به روابط خود با دولت تل آویو ادامه می دهد و در مقابل مهم ترین عضو محور مقاومت یعنی دولت بشار اسد به دشمنی آشکار و فعال می پردازد.

 

۷-  شرایط مصر در صورت خروج از بلوک غرب و ارتجاع عرب

با فرض خروج مصر از بلوک غرب و ارتجاع عرب و اتحاد با ایران، دول مذکور حمایت های اقتصادی – سیاسی خود به این کشور را قطع خواهند کرد، در حالی که ایران و حتی روسیه نمی توانند خلاء مذکور را جبران کنند. از این رو اخوان عمل گرا با محاسبه سود و زیان خود، به اتحاد با ایران یا همگرایی با آن تمایلی نخواهد داشت. البته مخالفین داخلی سکولار اخوان نیز با این دیدگاه همراهند و رقیبان اسلام گرای سلفی آنها نیز به خاطر ملاحظات ایدئولوژیک و نفوذ سعودی در آنها، با سیاست دوری مصر از ایران همراهی می کنند. لذا اهرم فشار داخلی یا خارجی برای تغییر جهت مصر به سوی ایران ملاحظه نمی شود.

باید توجه داشت که محمد مرســی با دکتر احمدی نژاد جلسه ای در مکــه برگزار نکرد، در اجلاس نــم در تهران با وی ملاقات کوتاهی کرد، اما با رهبر انقلاب دیداری نداشت. علیرغم تمایل شدید ایران دولت اخوان هنوز حاضر به بازگشایی سفارت ایران در قاهره نشده است. سفر کوتاه مرســی به ایران در شهریور 1391 نیز در چارچوب نشست کشورهای عدم تعهد صورت گرفت، نــه به خاطر دیدار اختصاصی از ایران. سخنرانی و رفتار مرســی در ایران نیز چندان مورد خوشایند برخی از آگاهان سیاسی ایران واقع نشد، چنان که حسین شیخ الاسلام مشاور امور بین الملل رئیس مجلس شورای اسلامی ایران او را به خاطر رفتار غیر متعارف و تکرار مواضع خود در سخنرانی، به ناپختگی سیاسی متهم کرد: “مشاور امور بین الملل رئیس مجلس شورای با اشاره به تعلل محمد مرسی در اعطای ریاست جنبش عدم تعهد به ایران گفت: متأسفانه آقای مرســی پختگی لازم در اداره نشست سران نم را نداشت و برنامه و نظم اجلاس را به هم ریخت. وی با بیان اینکه عملکرد مرسی در افتتاحیه نشست نم نشان دهنده رهبری یک جنبش نبود گفت: رهبر یک جنبش باید نظرات همه اعضا را منعکس کند و به بیان نظرات شخصی خود نپردازد. با این وجود مواضع آقای مرســی فرقی در ماهیت موضوع نخواهد کرد و این اعضا نیستند که باید با نظر رئیس جمهور مصر همراه شوند، بلکه آقای مرســی باید خود را با مواضع اعضای جنبش عدم تعهد هماهنگ کنند.” [ix]

ایران از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی همواره در کنار جنبش اسلامی مردم مصر بود و به خاطر انعقاد پیمان کمپ دیوید با اسرائیل، روابط خود را با دولت مصر قطع کرد و پس از قیام اخیر ملت مصر نیز رهبر ایران در پیامی از این قیام حمایت کردند، در حالی که سعودی و دولت های خلیج فارس تا آخرین لحظه از مبارک حمایت کردند. در مقابل این عملکردِ ایران و سعودی، مرســی تا کنون دو سفر به سعودی داشته است، با دولت بشار اسد متحد استراتژیک ایران در منطقه به دشمنی پرداخته و به دعوت های ایران برای همکاری های اقتصادی، فرهنگی و . . . توجهی نکرده است. مقامات اخوان المسلمین نیز بارها تاکید کرده اند راهشان از راه انقلاب اسلامی ایران جدا است. لازم به ذکر است کمال الهلباوی نــه رهبر اخوان مصر است، نــه نماینده آنها در لندن که مطبوعات ایران اظهارات او را به مثابه دیدگاه رسمی اخوان مصر تلقی می کنند.[x]

 

فرجام سخن

مصرِ اخوان با توجه به سوابق عملی در مصر و سوابق فردی محمد مرســی  و نشانه های بروز داده تا کنون، در اکثر مسائل حساس منطقه روش عمل گرایی را در پیش می گیرد. برای فهم درست دیدگاه های عمل گرایانه اخوان مصر سایت رسمی آنها منبع مناسبی است.[xi] آنها در این راستا همچون رژیم انور سادات و حسنی مبارک متحد غرب باقی می مانند و به صلح و تعامل با دولت تل آویو  – اما به صورت سرد – ادامه می دهند.

 دولت مصر با چراغ سبز غرب تلاش می کند ارتش را با خود هماهنگ سازد. در باب تنگناهای اقتصادی نیز اجبارا برای جذب کمک های اقتصادی همچون سادات و مبارک به تعامل با غرب[xii] و ارتجاع عرب ادامه می دهد، هرچند فقــر و فساد اقتصادی نهادینه شده به این زودی ها از سوی آنها مهار نخواهد شد.

در صف بندی های موجود در خاورمیانه نیز مصر ابتدا به خاطر وابستگی اقتصادی به سعودی و قطر در صف سعودی – قطر[xiii] قرار می گیرد و به خاطر سرنگونی دولت بشار اسد با ترکیه همراه خواهد شد، اما به تدریج کوشش می کند به صورت یک محور مستقل عمل کند و احتمالا یک جبهه مشترک جدید به رهبری خود تشکیل دهد. البته ضعف چنین محوری و کمبود منابع اقتصادی آن در مقابل محور سعودی – قطر از یک سو و محور ایران از سوی دیگر خواهد بود.

با فعال شدن مصرِ اخوان، موقعیت ترکیه در تحولات خاورمیانه تضعیف خواهد شد. البته هر دو کشور نقاط ضعف و قوت مشترکی دارند. نقاط قوت مشترک آنها اخوانی بودن دو دولت، جمعیت زیاد و ارتش قدرتمند است و  نقطه ضعف آنها ضعف نسبی اقتصادی آنهاست. نقاط قوت مصر زبان عربی، الازهر و مرکزیت این کشور در تشکیلات جهانی اخوان است.

مصرِ اخوان در رابطه با ایران، با توجه به وابستگی اقتصادی به غرب و ارتجاع عرب و ادعای رهبری جهان اسلام؛ بیش از آن که متحد ایران شود رقیب ایران خواهد شد و غرب از این کشور برای تضعیف موقعیت ایران در جهان اسلام استفاده خواهد کرد. غرب با مصرِ اخوان که واقعیت برتری کنونی غرب را پذیرفته تعامل خواهد کرد، تا ایران را که در مقابل غرب ایستادگی کرده، با عنوان اسلام گرایی تضعیف کند. غرب تا کنون در مقابل ایران، ترکیه و حزب عدالت و توسعه را به عنوان مدل جهان اسلام مطرح کرده، اما در آینده ای نــه چندان دور مصرِ اخوانی نیز به آن اضافه خواهد شد.

 

مرکز بین المللی مطالعات صلح – لندن


[i]  بن: سلیمی، حسین، “الزامات بین‌المللی آینده مصر را رقم می‌زنند”، سایت دیپلماسی ایرانی.

[ii] Jane Kinninmont, April  2012 , ‘Bread, Dignity and Social Justice’: The Political Economy of Egypt’s Transition”, at: http://www.chathamhouse.org/publications/papers/view/183047.

[iii]  Ashraf  Mishrif ،”The political economy of Egypt in post-Arab spring“، BRISMES Annual Conference 2012.

[iv] Sabina DewanJames HairstonJordan Bernhardt, “The Path to a Successful Economic Transition in Egypt, What the United States Can Do to Help”, at: http://www.americanprogress.org/issues/2012/06/egypt_economic_transition.html.

[v]The Role of International Loans and Capital in Egypt’s Transition”, Workshop Report, Chatham House, September 2011, at: http://www.chathamhouse.org/publications/papers/view/181031.

[vi]   بن مصاحبه دکتر صادق زیبا کلام راجع به آینده روابط ایران و مصر با سایت ایران دیپلماسی.

[vii]  بن یادداشت: “مرسی اساسنامه عدم تعهد را نقض کرد؟!” در سایت ایران دیپلماسی.

[viii]  سایت فرارو: “مرسی پختگی لازم را نداشت“.

[ix]  سایت فرارو: “مرسی پختگی لازم را نداشت“.

[xii] Jane Kinninmont, “Islamists in Tune with West Over Economy”, Jane Kinninmont, Financial Times, May 2012.

[xiii]در این زمینه  آقای رسول جعفریان چنین تحلیل کرده است: “اکنون ترکیه  و مصر که همگی در اختیار اخوانی ها قرا گرفته اند، اتوبانی به سمت عربستان و قطر گشوده اند ـ کسانی که عجالتا رهبری جریان های افراطی را در دنیای اسلام در اختیار دارند ـ ، آن هم  صرفا برای این که پول های آنها از این اتوبان به این دو کشور برسد”. بن:  “از دفاعیات آیة الله خامنه ای در دادگاه تا فراموشی امروز مرسی و اخوان المسلمین مصر” در سایت بازتاب امروز.

مطالب مرتبط