دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
با گذشت 200 روز از نزاع مرموز اوکراین ، تحولات جدیدی در عرصه نورد و بخش مهم اقتصادی و مالی در حال رقم خوردن است؛ اقتصاد اوکراین تا یک سوم تحلیل رفته و اقتصاد روسیه نیز تا پایان سال تا 10% کوچک خواهد شد. بر کسی پوشیده نیست که محور یورو آتلانتیک برای تحریم همه جانبه مسکو کمر همت بسته است ولی اقتصاد روسیه هم از ظرفیت های تاب آوری قابل توجه برخوردار است و احتمالا آثار جدی تر تحریم های تلخ غرب در میان مدت بیشتر مشخص خواهد شد در عین حال که اروپا در کوتاه مدت در حال پرداختن تاوان تحریم های کرملین می باشد. در ادامه به چند مولفه مهم در این باره می پردازیم:
- تحولات بازار انرژی و افزایش قیمت ها موجب افزایش درآمد این کشور در بخش فروش انرژی تا بیش از 180 میلیارد دلار شده است . البته با ارزان شدن قیمت نفت و اجبار روسیه به فروش زیر قیمت نفت به چین و هند به مرور این روند کاهشی خواهد شد. البته اکثر کشورهای اروپایی با بحران تامین انرژی به ویژه گاز مواجه بوده و نگرانی برای زمستان پیش رو بیشتر است . همچنین قیمت انرژی بویژه گاز مایع در برخی دول اروپایی تا ده برابر شده است و روند تورم در بیشتر کشورهای قاره سبز تا 10% افزایش یافته است امری که موجب بروز نارضایتی های روزافزون در اروپا شده که نمونه آن راهپیمایی بیش از 70 هزار نفر در پراگ بود.شایان ذکر است اروپا ۸۳ درصد از صادرات گاز روسیه را دریافت می‌کند، اما تنها ۴۶ درصد از نیاز خود در سال ۲۰۲۱ را از روسیه دریافت کرد، که موجب کاهش 35% تولید نسبت به مدت مشابه سال قبل شده است.
- اقتصاد روسیه به دلیل عدم اطمینان سرمایه گذاران را وادار کرده پول خود را از روسیه خارج کنند به طوری که در 6 ماهه اول امسال بیش از 80 میلیارد دلار از روسیه خارج شد که بیشتر از کل سال گذشته است و این رقم تا پایان سال به حداقل 150 میلیارد دلار می رسد. در حالی که تولید ناخالص داخلی 0.5 درصد نسبت به سه ماهه آخر سال گذشته کاهش یافته است. در عین حال روسیه در حفظ ارزش پول ملی با اتخاذ سیاست های انقباضی و اتخاذ سیاست فروش انرژی با روبل با موفقیت شایان روبرو بروده و اگر چه در روزهای اولیه روبل با کاهش ارزش همراه بود ولی به سرعت جبران شده و اکنون درصدی قوی تر از قبل بحران می باشد.
- نمایندگان بیش 120 برند خارجی از بازار روسیه خارج شده اند این شرکت بیش از 100 نیروی کار داشته اند . البته بسیاری از شرکت های غربی با ضرر قابل توجه مواجه می باشند به عنوان نمونه شرکت الکترولوکس با خروج از روسیه در نیمه اول 2022 بیش از 50 میلیون دلار ضرر کرده است. واقعیت این است که بخش عمده ای از اقتصاد روسیه با کسب‌وکار‌های جهانی وابسته بوده و تحریم ها موجب شده تا بیش از ۱۰۰۰ شرکت که حدود ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی روسیه را تشکیل می‌دهند، فعالیت‌های خود را در این کشور کاهش داده‌اند و یکی دیگر از عوارض مهم این بخش که با اشتغال 5 میلیون نفر مرتبط بوده باعث شده تا ده ها هزار نیروی نخبه و تحصیلکرده به کشورهای غربی مهاجرت نمایند. هم چنین بخش های مهمی از صنایع نوین روسیه متکی به فناوری غربی است و اعمال تحریم ها بخش های مهم تولید انرژی ؛ خودرو، هواپیما و صنایع نظامی روسیه را با مشکلات عدیده ای مواجه نموده است.
- اگر چه شرکت های چینی نوعی رویکرد احتیاطی پیشه کرده اند و اگر چه صادرات چین به روسیه کاهش یافته ولی حجم مبادلات تجاری دو کشور در 7 ماه گذشته تقریبا به 93 میلیارد دلار رسیده است و انتظار می رود تا پایان سال به بیشترین میزان یعنی 170 میلیارد دلار برسد و طرفین تلاش دارند تا سال 2024 این رقم به 200 میلیارد دلار در سال برسد. همچنین کمیسیون همکاری سرمایه گذاری بین دولتی روسیه و چین، 79 پروژه در زمینه های مختلف با سرمایه گذاری بیش از 160 میلیارد دلار در دست دارد.
- هر دو کشور روسیه و اوکراین در 200 روزه جنگ با تلفات قابل توجه نظامی و از دست دادن ادوات و تسلیحات به میزان وسیعی بوده اند. آمارها حکایت از تلفات چند ده هزار نفری طرفین بوده و بخش اعظم زیرساختارهای شرق اوکراین تخریب شده و یک ارزیابی کلی حکایت از خسارت 800 تا 1000 میلیاردی دو طرف در نتیجه این جنگ خانمان سوز اروپایی به عنوان بزرگترین چالش پسا جنگ جهانی دوم دارد.
در عین حال که گرایش به نظامی گری و افزایش سهم بودجه نظامی دول اروپایی قابل توجه بوده و قاره سبز بیش از هر زمان دیگر در تامین امنیت به آمریکا وابسته شده و روسیه به این زودی نخواهد توانست به رابطه عادی با اروپا برسد.
جمع بندی: در مجموع شرایط خاص روسیه و تحریم ها غرب برای این کشور هزینه اجتناب ناپذیر دارد ولی کرملین برای حفظ مرزها و حوزه نفوذ توامان با مقابله با گسترش ناتو وارد مسیر سخت و پر هزینه شده است ولی باید اذعان نمود که شرایط استثنایی برای ارتقاء همکاری اقتصادی و صنعتی تهران و مسکو و صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی به بزرگترین کشور دنیا فراهم شده است که با تدابیر لازم باید استفاده حداکثری نمود.
واژگان كليدي:بحران ,اوکراین, بالانس, برد , باخت, مثلث, مسکو, کیف , بروکسل, دکتر علی بمان اقبالی زارچ
