آينده اقتصاد عربستان

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

سقوط بی‌سابقه قیمت نفت، اقتصادهای صادرکننده نفت را وادار کرد تا در سیاست‌های اقتصادی و مالی خود تجدیدنظر کنند تا به سطح بالاتری از رشد اقتصادی دست یابند. کاهش شدید قیمت نفت تاثیر نامطلوبی بر جمع آوری درآمدها و مخارج بخش عمومی در پروژه های بلندمدت و همچنین پروژه های رفاهی کشورهای صادرکننده نفت داشت.

از آن جایی که نفت سهم عمده ای در درآمدهای دولت کشورهای صادرکننده نفت مانند عربستان سعودی دارد، کاهش قیمت منجر به کاهش درآمدهای صادراتی و هزینه های دولت گردید. نوسانات قیمت نفت هم در اقتصاد خرد و هم در سطح کلان اقتصاد کشورهای صادر کننده تاثیر گذاشته است. 

موانع اقتصادی عربستان

اقتصاد عربستان بزرگترین اقتصاد در بین تمام کشورهای عربی در منطقه است. برای چندین دهه، این کشور به شدت به صنعت نفت برای ایجاد و حفظ موضع قوی در رکورد جهانی متکی بوده است. اما پس از یک سری شوک های مالی دو دهه اخیر در بازارهای جهانی ، سقوط اقتصادی سال 2008 ، کاهش تقاضای جهانی برای سوخت های فسیلی ،تغییرات آب و هوایی، و نوسان بازار نفت به دلیل قرنطینه کووید 19تغییراتی را در این کشور ایجاد کرده است.در نتیجه، عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه نیاز به منابع درآمدی متنوع‌تری را درک کرده‌اند، منابعی که صنعت نفت منبع اصلی تامین مالی آنها نیست.(1)  عربستان سعودی به زودی باید ارزیابی کند که چگونه اقتصاد خود را با تغییر جهانی هماهنگ کند. اگر این کشور نتواند این انتقال را به پیش ببرد، نفوذ جهانی آنها به شدت کاهش خواهد یافت زیرا نفت به یک دارایی با تقاضای کمتر تبدیل می شود.

در همین راستا عربستان سعودی  درسال 2016، یک طرح با چشم‌انداز بلندمدت برای نزدیک‌تر کردن این کشور به آینده کم کربن و دور کردن از اتکا به صادرات نفت و استخراج سوخت‌های فسیلی  را اعلام کرد.اجرای این طرح برای یک اصلاح اجتماعی-سیاسی و اقتصادی ملی برای کاهش اتکای عربستان سعودی به نفت خام از طریق تنوع اقتصادی و مجموعه ای از توسعه خدمات عمومی تا سال 2030 پیش بینی شده است.

عربستان سعودی به دلیل نوسان قیمت نفت، ریسک های پیچیده ژئوپلیتیکی، تعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و رقابت شدید جهانی، باید با یک انتقال بی سابقه انرژی و اقتصادی دست و پنجه نرم کند.برای انجام این انتقال، عربستان سعودی تا حدود زیادی به چشم انداز 2030 خود متکی است که سه رکن اصلی را در بر می گیرد : الف) 

• تقویت پادشاهی به عنوان “قلب جهان عرب و اسلام”ب)تبدیل شدن به یک نیروگاه سرمایه گذاری جهانی ج)استفاده از مزیت جغرافیایی پادشاهی برای اتصال آسیا، اروپا و آفریقا.

این طرح هم چنین سه هدف را ارائه می‌کند که باید تا سال 2030 به آن دست یابد: 

ا- هدف اول بر کیفیت زندگی بهتر در آینده، ترویج میراث فرهنگی، محیط زیبا و تاریخ مذهبی عربستان سعودی تاکید دارد.

2-هدف دوم، برای دستیابی به یک اقتصاد پر رونق، نوید ایجاد یک سیستم آموزشی جامع را برای تقویت بخش های اقتصادی غیر انرژی با پتانسیل بی حد و حصر و تنوع بخشیدن به اقتصاد پادشاهی با ابزارهای مختلف سرمایه گذاری می دهد.

3- هدف سوم بر مترقی بودن دولت عربستان از طریق افزایش بخش درآمدهای غیرنفتی و بهبود اثربخشی کلی دولت متمرکز است. (2)

تصمیمات کلیدی تقویت اقتصادی عربستان

عربستان در راستای اهداف و منافع خود یک سری تصمیمات کلیدی در حوزه های مختلف را در راس کار خود قرار داده است.یکی از تصمیمات کلیدی عربستان در حیطه اکوسیستم اقتصادی به منظور افزایش رقابت پذیری  به قابلیت های محلی است.این کشور سعی کرده با تنظیم بهتر بازار کار محلی، و دستورالعمل های تجدید نظر شده در مورد روند صدور ویزای خروج و ورود مجدد به کارگران خارجی این بخش اقتصادی را تقویت کند. دولت عربستان سعودی هم چنین برای بومی سازی بیشتر عملیات تجاری ، قصد دارد قرارداد خود را با شرکت ها و موسسات تجاری که درمقرهای منطقه ای خارج از عربستان هستند،را متوقف کند. این اقدام  با هدف ایجاد مشاغل بیشتر، محدود کردن نشت اقتصادی و افزایش کارایی هزینه ها از اول ژانویه 2024 اجرایی می شود.

دولت سعودی همچنین  برای تقویت درآمد خود، مالیات بر ارزش افزوده را از 5 به 15 درصد یعنی سه برابر افزایش داد. گرچه افزایش مالیات بر ارزش افزوده اندکی بر تورم تاثیر می گذارد، اما اثرات آن موقتی می باشد.این کشور توانست کسری مالی را هم با افزایش مالیات بر ارزش افزوده و هم با کاهش هزینه ها کاهش دهد. این شاخص مثبت استراتژی بلندمدت را در حفظ مسئولیت مالی در دنیای پسا کووید و تأیید مجدد تعهد به چشم‌انداز 2030 تقویت خواهد کرد.

عربستان با هدف تبدیل شدن به “بزرگترین تامین کننده هیدروژن” در جهان و همچنین آگاهی از اهمیت انرژی های تجدیدپذیر، در حال بررسی فرصت ها و اختصاص سرمایه گذاری قابل توجه برای دنبال کردن اشکال پایدار انرژی است. هدف آن توسعه بزرگترین پروژه هیدروژن سبز جهان پس از امضای توافقنامه ای بین Air Products، ACWA Power و NEOM در سال 2020 شد.تعهد به ساخت آینده انرژی کارآمدتر و کم کربن برای تولید 50 درصد از انرژی خود از انرژی های تجدیدپذیر تا سال 2030 جایگزین نفتی است که در حال حاضر برای تولید برق در کشور استفاده می شود.ابتکارات سبز عربستان سعودی و خاورمیانه با اهداف محلی از جمله کاشت 10 میلیارد درخت در سراسر کشور، کاهش انتشار کربن تا بیش از 4 درصد سهم جهانی را در بر خواهد داشت.

یکی از اولویت های عربستان سعودی برای بالا بردن قاطعانه ترازو به سمت یک اقتصاد متنوع، نوسازی چشم انداز گردشگری این کشور است. عربستان در سال2020 ، زمانی که مرزهای خود را به دلیل همه‌گیری بسته بود، بیش از 400000 ویزای توریستی صادر کرد. عربستان همچنین بر ایجاد زیرساخت های برای حمایت از جاه طلبی های گردشگری خود متمرکز است. از جمله پروژه‌های توسعه‌ای که برای تغییر چشم‌انداز گردشگری تبلیغ می‌شوند، می‌توان به پروژه دریای سرخ، NEOM 500 میلیارد دلاری، منطقه تفریحی قیدیا 8 میلیارد دلاری و Amaala اشاره کرد.سایر پروژه های گردشگری شامل توسعه سوده در نزدیکی مرز کشور با یمن و همچنین پروژه AlUla است.

عربستان سعودی در مسیر جذب سرمایه گذاری خارجی 478 مجوز جدید را در سه ماهه اول 2021 صادر کرد که بیشترین تعداد در یک سه ماهه از زمان شروع رکوردها در سال 2005 است. در بخش تولید نیز 114 مجوز جدید برای سرمایه‌گذاران خارجی صادر کرد. بر اساس گزارش سرمایه‌گذاری جهانی UNCTAD در سال 2021، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در عربستان سعودی 20 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است.(3)

فرصت های بهبود اقتصادی پیش روی عربستان

گرچه تلاش در طول پنج سال برای تنوع بخشیدن به اقتصاد به دور از نفت خام، نفت و مخارج دولتی  که عمدتاً از نفت تامین می شود، هنوز حدود دو سوم تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد. 

اما عربستان به دلیل ثروت غنی دارایی‌های طبیعی کشور ، فرصت دارد صنایع جدید سوخت و صنایع موجود را با کاهش انتشار کربن به صفر برساند. ذخایر فسفات، مس و طلای این کشور در سطح جهانی است، اما کمتر مورد بهره برداری قرار گرفته است. در عین حال، پتانسیل خورشیدی به عربستان سعودی این فرصت را می دهد به اندازه تجارت نفت قرن گذشته در بخش سبز هیدروژنی در آینده نیزمحور قرار گیرد.(4)

با توجه به گسترش ویروس کووید 19 نگرش های جدیدی در سراسر جهان در مورد حضور کارگران خارجی ایجاد شده است. عربستان سعودی در طول سال ها برای انجام کارهای ماهر و غیر ماهر به میلیون ها کارگر خارجی وابسته بوده است. از آن جایی که بیماری همه گیر بسیاری از نیروی کار را غیرفعال کرده است، این فرصت خوبی است برای تنظیم مجدد نسبت کارگران خارجی به اتباع سعودی و افزایش «سعودی شدن» اقتصاد است.این طرح می تواند وقفه اقتصادی فعلی رابازنشانی کند و راه را برای سعودی‌ها برای استخدام در بخش‌هایی که در آن کمتر حضور دارند، هموار کند. (5)

چشم انداز اقتصادی عربستان

در حال حاضر تصور اقتصاد عربستان غیر نفتی دشوار است، اما استراتژی‌های ملی در دست اجرا نشان می‌دهد ، به زودی تغییرات مهمی هم درسطح محلی و هم ملی در این کشور ایجاد خواهد شد.

چشم انداز برای آینده جهان ،مدیریت کاهش نفت است. عربستان سعودی در این راستا مزایایی دارد.تعداد کمی از نقاط جهان شدت و قوام نور خورشید را که در شبه جزیره عربستان می‌تابد دریافت می‌کنند. ریاض برنامه هایی برای این کشور دارد که تا سال  2030 بتواند 50درصد برق شبکه خود را از منابع تجدیدپذیر تولید کند.

اگر تقاضا برای نفت کاهش یابد و جهان به حذف حجم قابل توجهی کربن از جو ختم شود، نقش بالقوه دیگری برای عربستان سعودی وجود خواهد داشت. جذب و ذخیره کربن یا CCS ، که اگر بتواند این فناوری را به کار اندازد، می‌تواند رونقی به میادین نفتی بدهد.(6)

ساختار اقتصادی نامتعادل عربستان سعودی فرصت‌های شغلی ناکافی را به همراه دارد، زیرا بخش‌های تجارت غیرنفتی هنوز در داخل عربستان به خوبی توسعه نیافته‌اند. از آن جایی که بیش از نیمی از جمعیت این کشور کمتر از 25 سال سن دارند تا سال 2030 ، حداقل 4.5 میلیون سعودی جدید در سن کار  وارد بازار کار خواهند شد . دولت عربستان باید بتواند با تنوع بخشیدن به بازار کار و جلوگیری از بی ثباتی، تقریباً سه برابر بیشتر فرصت های شغلی در اقتصاد کم کربن ایجاد کند.(7)

References

1. https://www-albawaba-com.translate.goog/business/future-saudi-arabia-1447846?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
2. https://earth-org.translate.goog/saudi-vision-2030/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
3. https://gulfbusiness-com.translate.goog/saudi-arabia-paving-the-way-for-the- uture/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
4. https://www-livemint-com.translate.goog/opinion/online-views/how-saudi-arabia-can-thrive-in-a-world-beyond-oil-11617677022461.html?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
5. https://carnegieendowment-org.translate.goog/sada/82104?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc
6. https://www-livemint-com.translate.goog/opinion/online-views/how-saudi-arabia-can-thrive-in-a-world-beyond-oil
7. https://earth-org.translate.goog/saudi-vision-2030/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=nui,sc

واژگان كليدي:آينده, اقتصاد, عربستان,فاطمه خادم شیرازی