نگاهی اجمالی به صنعت نفت و گاز عمان

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

عمان با تولید حدود یک میلیون بشکه در روز، بیست‌وپنجمین تولیدکننده نفت خام جهان و بزرگ‌ترین تولیدکننده غیر عضو کنسرسیوم اوپک است.‌ اقتصاد این کشور همانند تعداد زیادی از کشورهای خاورمیانه وابسته به درآمدهای نفتی است. بیش از 67 درصد از درآمد این کشور از صنایع نفت و گاز حاصل می‌شود. نخستین مرحله صادرات نفت خام عمان در ژوئیه 1967 و با میانگین 544 هزار بشکه در روز با قیمت یک دلار و 42 سنت برای هر بشکه بود. مقصد بیشتر محموله‌های نفت خام صادراتی عمان کشورهای چین، تایلند، کره جنوبی و ژاپن هستند. 

شرکت های خصوصی حدود 90 درصد از تولید نفت و گاز را تشکیل می دهند. توسعه نفت عمان حدود 60 درصد از تولید نفت را به خود اختصاص می دهد. این کشور 35 درصد از تولید گاز خود را به صورت LNG صادر می کند که گاز طبیعی 88 درصد از ترکیب انرژی را تامین می کند، ضمن اینکه عمان خواهان توسعه تولید گاز برای مقابله با کاهش نفت است. این کشور به دلیل وجود تولیدات صنعتی پر انرژی از مصرف سرانه انرژی بسیار بالایی برخوردار است(1).

درسال 2019،  78 درصد صادرات نفت خام این کشور به چین بوده است. عمان هم‌اکنون تنها از بندر میناء الفحل برای صادرات نفت خود ، استفاده می‌کند. این کشور همچنین از یک نفت کش غول‌پیکر(VLCC) با ظرفیت حدود 2 میلیون بشکه برای ذخیره‌سازی و بارگیری نفت‌خام به صورت کشتی به کشتی در بندر میناء الفحل استفاده می‌کند. در دو دهه گذشته، صادرات و ذخایر نفتی این کشور نوسان چندان زیادی نداشته است. در 2019-2018 میلادی 2 میدان جدید نفتی با ذخیره حدود 67 میلیون بشکه در شمال این کشور کشف شد. 

از مهمترین شرکتهای نفتی یمن شرکت دولتی توسعه نفت عمان است که دارای بیش از 90 درصد از ذخایر نفت عمان و مجری 70 درصد از تولید آن است و سهام آن تشکیل شده از: 60 درصد مالکیت در اختیار دولت عمان، 34 درصد شرکت انگلیسی-هلندی شل، چهار درصد توتال فرانسه و 2 درصد پارتکس پرتغال. بزرگ‌ترین بلوک نفتی این کشور که بلوک 6 نام دارد در اختیار این شرکت است. شرکت اکسیدنتال پترولیو نیز بزر‌گترین شرکت خارجی حاضر در عمان و دومین تولیدکننده بزرگ نفت در این کشور شناخته می‌شود. شرکت یادشده کنترل دو بلوک نفتی 9 و 62 در شمال و میدان نفتی(Mukhaizna) در جنوب عمان را عهده‌دار است. شرکت(CCED) نیز عملیات بلوک‌های نفتی 3 و 4 را برعهده دارد. نیمی از سهام این شرکت در اختیار شرکت سوئدی (30درصد) و شرکت ملی نفت چین (20درصد) قرار دارد. شرکت دلیل پترولیوم نیز مسئولیت اداره بلوک شماره 5 را در اختیار دارد. این شرکت به صورت مشترک با نسبت 50درصد به 50 درصد بین شرکت خصوصی عمانی پتروگاز و شرکت چینی(CNPC) اداره می‌شود. شرکت خصوصی پتروگاز مسئولیت اداره بلوک 7 و همچنین میدان نفتی ریما کلوستر در جنوب عمان را به‌عهده دارد(2). 

در ضمن افزون بر شرکت(PDO)، شرکت دولتی عمانی((OOC نیز مسئولیت سرمایه‌گذاری در بخش انرژی از جمله صنعت نفت در داخل و خارج از عمان را عهده‌دار است. هم اکنون این کشور دارای 2 پالایشگاه با مجموع توان پالایشی 304 هزار بشکه در روز است. پالایشگاه میناء الفحل، نخستین پالایشگاه عمان بوده که با ظرفیت 106 هزار بشکه در روز در سال 1982 افتتاح شد و پالایشگاه صحار نیز در سال 2006 با ظرفیت 116 هزار بشکه در روز در مدار تولید قرار گرفت. شرکت عمانی(ORPC) مسئولیت اداره این پالایشگاه‌ها را برعهده دارد. شایان ذکر است که 26 درصد از سهام پالایشگاه بینا واقع در مرکز کشور هندوستان با ظرفیت 120 هزار بشکه در روز متعلق به عمان است. 

مصرف کنونی فرآورده‌های نفتی این کشور 186 هزار بشکه در روز است که پالایشگاه‌های داخلی قادر به تامین بخش اعظم فرآورده‌های نفتی مورد نیاز هستند و این کشور تنها مقدار کمی فرآورده وارد می‌کند. شبکه خط لوله عمان بیشتر روی تحویل نفت خام به تنها پایانه صادرات نفت این کشور در بندر میناء الفحل متمرکز است. شرکت توسعه نفت عمان از بیش از 1600 کیلومتر خط لوله نفت که در سراسر کشور ساخته شده، بهره‌برداری می‌کند. افزون بر این، دولت عمان یک ترمینال صادراتی برای توسعه پالایشگاه صحار در همان منطقه راه‌اندازی کرده است.

مهم‌ترین پروژه‌های راهبردی صنعت نفت عمان تا سال 2021، طرح احداث یک پالایشگاه 230 هزار بشکه‌ای به نام الدقم با مشارکت شرکت نفت بین‌المللی کویت(KPI)  به ارزش 7 میلیارد دلار، ساخت چند مجتمع پتروشیمی در مجاورت این پالایشگاه و احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های نفتی تا ظرفیت 200 میلیون بشکه در منطقه راس المرکز هستند. شایان ذکر است که طبق قرارداد امضاء شده بین شرکت‌های نفت عمان و کویت که هر کدام 50 درصد سهام این پالایشگاه را در اختیار دارند قرار شده نفت خام پالایشگاه الدقم به‌طور مساوی توسط این کشورها تامین شود. این نخستین سرمایه‌گذاری برای یک طرح پالایشگاهی و پتروشیمی یکپارچه در داخل یکی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به شمار می‌رود. پروژه یادشده همچنین نخستین پالایشگاه این کشورها خواهد بود که خوراک نفت خام خود را وارد می‌کند. عمان می‌کوشد با ساخت پالایشگاه الدقم با هدف افزایش صادرات و ایجاد هاب بزرگ ذخیره‌سازی و صادرات محمولات نفتی و پالایشی در منطقه راس المرکز به این اهداف مهم دست یابد(3).

عمان، وابسته‌ترین تولیدکننده نفت خاورمیانه به کشور چین است. اگر عراق ۲۳ درصد از صادرات خود را به چین انجام دهد و عربستان سعودی نیز ۱۷ درصد، عمان به طور میانگین در سال گذشته ۹۵ درصد از تولیدات خود را به چین صادر کرده است و در نیمه اول سال ۲۰۱۹، ۱۰۰ درصد. کاهش ناگهانی تقاضای چین تاکنون بر میزان عرضه عمان تأثیر چندانی نداشته است، اما اگر پاندومی کوئید19 ادامه‌دار شود، شکاف ایجادشده می‌تواند به آسانی تأثیرگذار شود. با این وجود همانطور که وزیر نفت و گاز عمان گفت، همیشه گزینه‌های جایگزینی برای فروش نفت به مشتریان دیگر وجود دارد. به‌ویژه که بیشتر تحویل محموله‌ها به چین نه به ‌وسیله شرکت ملی نفت عمان، بلکه توسط تاجران انجام می‌شد. مشکل بزرگتر تأثیر پاندومی کوئید19 بر کاهش قیمت جهانی نفت است که می‌تواند تعادل بودجه عمان را دچار اختلال کند و آن را به سمت منفی سوق دهد، چرا که بودجه این کشور با نفت ۵۸ دلار در هر بشکه تنظیم شده است و اگر سلطان هیثم بخواهد عمان را به سمت چشم‌انداز سال ۲۰۴۰ رهبری کند، همچنان نفت و گاز حدود ۸۰ درصد از درآمدهای دولت را شامل می‌شود.

با این حال آینده نفت این کشور در گرو توسعه گاز طبیعی آن است. عمان حدود 5/23 تریلیون فوت مکعب گاز ذخیره دارد. مقامات عمان قراردادهایی با شرایط مختلط را معرفی می‌کنند که به موجب آن توسعه نفت و گازهای همراه به صورت جداگانه از گاز طبیعی غیرهمراه است. همین باعث شده است که اخیراً شاهد افزایش فعالیت‌ها باشیم. شرکت توتال برای توسعه ذخایر گازی بلوک ۱۲ ثبت نام کرده و شرکت شل و توتال در معاملات بلوک‌های ۱۰ و ۱۱ به توافق رسیده‌اند. این درحالی است که انتظار می‌رود توسعه میدان گازی خازان، که تحت کنترل شرکت بی‌پی است امسال وارد مرحله دوم شده باشد. یک جریان پایدار با روند تدریجی افزایشی از گاز طبیعی ممکن است محدودیت‌های بودجه عمان را کاهش دهد و امکان انجام برنامه‌های اصلاحی را فراهم کند. امکان اینکه نفت به معادلات برگردد همچنان وجود دارد. شرکت بزرگ ایتالیایی اِنی حفاری‌های خود را در بخش دریایی بلوک۵۲ آغاز کرده است که این موضوع می‌تواند موج جدیدی از پروژه‌های دریایی را به راه بیاندازد.

عمان در سالهای آینده نقش مهمی در تقویت رشد صنعتی گاز طبیعی خواهد داشت. در سال 2017، بیرتیش پترولیوم تولید اولین گاز حاصل از امتیاز خود را در  میدان خازان اعلام کرد. طبق گفته وزارت نفت و گاز عمان، میدان خازان در حال حاضر از ماه ژوئن حدود یک میلیارد فوت مکعب در روز تولید داشته است. در سال 2018 ، میدان گازی تنگ با ذخایر تخمینی بیش از چهار تریلیون فوت مکعب و 112 میلیون بشکه میعانات کشف شد. قرار بود توسعه میدان خازان نماینده فاز 2، در سال 2021 آغاز به کار کند، و تولیدی حدودا به 5/1 داشته باشد. همچنین دولت عمان در پروژه های ذخیره سازی انبوه مایع و هیدروکربن در عمان سرمایه گذاری کرده است و پیشرفتهای فنی مهمی در کشف و بازیافت نفت در بلوکهای ساحلی عمان در حال انجام است(4). 

کلید واژگان: عمان,نفت, گاز, اقتصاد, صادرات, خلیج فارس, مریم وریج کاظمی

1. https://www.enerdata.net/estore/country-profiles/oman.html
2. https://www.iea.org/countries/oman
3. https://www.shana.ir/news/284091
4. https://www.trade.gov/country-commercial-guides/oman-oil-gas