مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
پس از بیست ماه بار دیگر پرچم سوریه بر بالای سفارت این کشور در کویت به اهتزاز درآمد. سه دیپلمات سوری به سفارت این کشور به کویت بازگشتند تا ارائه خدمات کنسولی به شهروندان سوری در کویت از سرگرفته شود. همچنین خبرها و گزارش های در مورد بازگشت سفیران برخی کشورهای عربی به دمشق و جود دارد. آیا این مسئله به معنای تغییری اساسی در موضع کشورهای عرب خلیج فارس در تعامل با دولت سوریه است ? پاسخ به این سوال در گفتگویی با دکتر مظاهری استاد دانشگاه و مشاور وزير امور خارجه وجود دارد:
واژگان کلیدی: بهبهود روابط کشورهای عربی با سوریه، کشورهای عربی ، سوریه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اخیراعضو ارشد حزب «الثوابت الوطنیه» سوریه بازگشایی سفارت سوریه در کویت و دومینوی بازگشایی سفارتخانه‌های عربی در دمشق را پیروزی نظامی و دیپلماتیک برای دولت سوریه توصیف کرد. در این بین نگاه کشورهای عربی به سوریه در یک سال گذشته چگونه بوده است؟
در یک سال اخیر وقوع برخی تحولات اساسی در صحنه سیاسی منطقه خاورمیانه و خصوصاً سوریه و عراق باعث شده است تا دولت های عربی، ضمن تجدید نظر در سیاستهای خصمانه پیشین خود، تصمیم به تجدید روابط و بازگشایی سفارت خود در سوریه بگیرند. پیروزی بشار اسد در انتخابات، تغییر نگرش و اولویت دولت آمریکا در سرنگونی نظام سوریه و همچنین تلاش این کشور برای تمرکز در خصوص نابودی گروههای تندرو و در رأس آنها «داعش»، از جمله عواملی هستند که در تغییر نگرش دولتهای عربی مؤثر بوده اند. این نشان می دهد سیاست کشورهای عربی برای در هم شکستن عزم و اراده مردم و مسئولان و ارتش سوریه با شکست مواجه شده است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دلایل بازگشایی سفارت سوریه در کویت چیست؟
معادلات جدید منطقه ای به همه بازیگران فعال در عرصه سوریه نشان داد که دولت بشار اسد در اين موقعيت زماني از پایه های مردمی برخوردار است و هیچ تصویر روشنی برای سقوط آن وجود ندارد. در نتیجه کشورهای عربی و پیش از همه آنها کویت به این نکته پی بردند که با قطع روابط با سوریه تنها به منافع خود لطمه زده اند و در نتیجه در صدد جبران اشتباهات استراتژیک خود برآمدند. البته این عقب‌نشینی دولت کویت را نمی‌توان تنها تصمیم مقامات این کشور دانست؛ همان‌طور که بستن سفارت سوریه در کویت نیز تصمیم مستقل آل صباح نبود؛ بلکه یک اقدام جمعی از طرف مخالفان سوریه تعبیر گردید. در واقع بازگشایی سفارت سوریه در کویت نشانگر ایجاد اختلاف بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در قبال سوریه و نقض تصمیم اتحادیه عرب است که تسلط عربستان و قطر بر آن به وضوح دیده می شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دلایل توجه کشورهای عربی به بازگشایی سفارت‌های عربی در دمشق چیست؟
در مقطع فعلی به نظر می رسد عوامل متعددی در اخذ این تصمیم مؤثر بوده اند؛ اما از جمله مهمترین این عوامل، افزایش قدرت «گروه تروریستی داعش» و تلاش آنها برای گسترش دولت خودمختار خود در سراسر منطقه خاورمیانه است. واقعیت این است که در حال حاضر تروریسم خود ساخته کشورهای غربی و عربی با قدرت به سمت کشورهای خودشان پیش می‌رود و تبلیغات تأثیرگذار و موثر از سوی داعش برای تشویق به براندازی این رژیم‌ها آغاز شده و امنیت این کشورها را به مخاطره انداخته است. این امر ترس و وحشت را در میان تمامی دولتهای منطقه ایجاد کرده و آنها را به این باور رسانده است که وجود یک دولت مقتدر و باثبات در سوریه می تواند کمک مهمی برای مقابله با این گروههای تروریستی تندرو باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دلایل تاکید مصر بر ابقای اسد و حمایت از طرح روسیه چیست؟
مصر در وضعیت کنونی در موقعیتی است که از نظر داخلی با مشکلات متعددی مواجه است. عبدالفتاح السیسی بعد از یک کودتای نرم علیه مرسی زمام امور را در دست گرفت و در انتخاباتی که میزان مشارکت در آن بسیار محدود بود، به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. سیسی در موقعیت فعلی به دلیل عدم برخورداری از مشروعیت همه جانبه و نیز غیر قانونی و زندانی نمودن اخوان المسلمین، تحت فشارهای متعدد داخلی و بین المللی است. بنابراین در حال حاضر سیسی مایل است با ایفای نقش مؤثر در عرصه منطقه ای و بین المللی و کمک به حل بحرانهای منطقه ای برای خود اعتبار کسب نموده و اندکی از فشارهای داخلی رهایی یابد. از سوی دیگر آنچه برای قاهره مهم است، ایجاد آرامش و ثبات منطقه ای و حل بحران سوریه، صرف نظر از مسئله بقای «بشار اسد» یا حذف او است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تقسیم بندی کشورهای عربی درنگاه به سوریه چیست؟
کشورهای عربی با توجه به نوع نظام سیاسی حاکم بر آنها و همچنین میزان تعاملاتشان با غرب، مواضع متعددی در قبال بحران سوریه اتخاذ نمودند. کشور عراق به دلیل هم جواری با سوریه، همواره نگران تاثیر مناقشه سوریه در افزایش خشونت های فرقه ای در عراق بوده است. در ضمن به دلیل نزدیکی رویکرد مقامات عراقی با موضع ایران، دولت این کشور با هرگونه اقدام نظامی در سوریه مخالفت کرده و خواستار راه حل سیاسی صلح آمیزی برای این بحران بوده است. در لبنان نیز دولت این کشور به دلیل نارامیهای داخلی کوشیده است تا اسیر بحران سوریه نشود و با خویشتن‌داری، موضع بی‌طرفانه‌ای را در قبال بحران در سوریه اتخاذ کند. هر چند جنبش حزب الله ، به طور آشکار از دولت بشار اسد حمایت می کند.
کشور مصر از سال 2011 که زمان شروع بحران سوریه بود، خود نیز درگیر انقلاب و تحولات بنیادین سیاسی گشت. با این وجود دولتهایی که پس از انقلاب در این کشور روی کار آمدند برای فرافکنی مشکلات داخلی به بحران سوریه نیز پرداخته اند. محمد مرسی، رئیس جمهوری وقت مصر روابط با سوریه را قطع کرد و درخواست تعیین منطقه ممنوعه هوایی را نمود؛ ولی پس از برکناری محمد مرسی توسط ارتش، مقامات جدید مصر موضع محتاطانه تری اختیار کرده اند و دنبال راه حل سیاسی هستند. اردن نیز در ابتدای بحران سوریه موضع بی طرفی اتخاذ نموده و خواستار یک راه حل سیاسی برای سوریه شده بود؛ اما با افزایش فشارهای آمریکا چندی است که با ارتش به اصطلاح آزاد سوریه برای قاچاق سلاح به درعا – نزدیک مرزهای اردن – همکاری می کند.
در حوزه خلیج فارس نیز سعودی‌ها که همواره سوریه را به خاطر حمایت از گروههای مقاومت، متهم نموده و آن را خطری برای منافع و آینده پادشاهی‌های محافظه‌کار می‌دانند؛ پس از آغاز بحران سوریه، رهبری کشورهای حوزه خلیج فارس را برای مقابله با رژیم بشار اسد برعهده گرفتند. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس(به جز عمان) در موضعی آشکارا خصمانه، به تامین هزینه نیروهای شورشی در سوریه پرداختند. این کشورها، دامنه تهدید سوریه را بعد از بیداری اسلامی گسترده‌تر می‌بینند و نزدیکی گروههای مقاومت و به خصوص سوریه به ایران را به منزله برهم خوردن تعادل منطقه‌ای و به حاشیه رفتن سیاستهای خود می‌دانند؛ بنابراین همواره از گروههای معارض در سوریه حمایت کرده اند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده نگاه کشورهای عربی به سوریه چیست؟
متأسفانه کشورهای عربی خصوصاً در حوزه سیاست خارجی مستقل نبوده و از آنجا که برنامه های امنیتی – دفاعی آنها به شدت وابسته به غرب و بویژه آمریکاست، نگرش و رویکرد آنها به بحرانهای منطقه ای هم اصولاً تابعی از سیاستهای آمریکا در منطقه است. بنابراین برای تحلیل و تبیین سیاست آینده کشورهای عرب باید دید دولت آمریکا و ائتلاف غربی چه برنامه ای برای مقابله با بحران سوریه اتخاذ خواهد کرد.
