مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
اختلافات روز افزون کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با فراخوانی سفیران سه کشور عضو این شورا یعنی عربستان، امارات و بحرین از دوحه بیش از پيش خود را نمايان كرد و سرنوشت همكاري دروني در این شورا را در هاله ای از ابهام قرار داد. در اين بين بعد از اینکه عربستان، امارات و بحرین سفرای خود را از قطر فراخواندند، دوحه ضمن تاکید بر عدم تغییر در سیاست‌های خارجی خود در تلاش است تا با نزدیکی به عمان به سیطره عربستان بر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس پایان دهد. گفتگوي زير با دكتر مهتدي در همين راستا و براي بررسي بيشتر بسترها و پيامدهاي اين امر است.
واژگان كليدي: قطر و شكاف در شوراي همكاري خليج فارس، شكاف در شوراي همكاري خليج فارس، روابط قطر با عربستان و امارات و بحرين، واگرايي در شوراي همكاري خليج فارس، فروپاشي شوراي همكاري خليج فارس
مركز بين المللي مطالعات صلح: زمينه ها و بسترهاي فراخواندن سفرای سه کشور عربستان، امارات و بحرین از قطر چه بوده است؟
مهمترين نكته آن است كه بين اين كشورها روحيه اتحاد وجود ندارد. در زماني كه اين كشورها تشكيل يك شورا را اعلام كردند بر مبناي فشارهاي امريكا در اين مسير حركت كردند. در آن زمان امريكا نگران آثار منطقه اي انقلاب اسلام در ايران بود و نياز داشت كه اتحاد و شورايي و نيرويي تحت عنوان سپرجزيره ايجاد تا به مقابله با انقلاب اسلام ايران برخيزند. بنابراين نقش تشكل اين شورا برخاسته از نياز داخلي اين كشورها نبود، بلكه برخاسته از فشار خارجي بود. اكنون كه امريكايي ها در حال كاهش نفوذ خود در منطقه هستند و حضور خود را در خليج فارس را كاهش ميدهد بروز چنين اختلافاتي طبيعي است. نكته دوم مساله زياد خواهي عربستان سعودي است. يعني عربستان هميشه تلاش كرده است تا نقش برادر بزرگتر را بازي كند و بقيه اعضاي اين شورا را به دنبال خود كشاند. اما در شرايط كنوني منطقه ي و وضعيت منطقه اي، اعمال فرمول عربستان غير ممكن است. در اين بين كشورها هر كدام ميخواهد سياست خارجي ويژه خود را داشته باشند و حاضر نيستند دنباله رو عربستان سعودي باشند. همين مساله عربستان را ناراحت كرده است. بويژه اينكه عربستان سعودي به شدت نگران تحولات منطقه اي و انقلاب هاي جهان عرب است و تلاش زيادي كرده تا اين انقلاب ها را خنثي كند. در اين زمينه مي بينم كه اين كشورها اختلاف نظرهايي در سياست خارجي دارند و اصولا اين مسائل مربوط به مسائل داخلي نمي گردد.
در واقع از آنجايي كه عربستان حاضر نيست بپذيرد ( كه كشورهاي منطقه مستقل هستند و هر كشوري حق دارد سياست خارجي خود را داشته باشد و دنباله رو عربستان نباشد) اين مسائل پديد مي آيد. اكنون در بين كشورهاي شورا، بحرين، امارات و عربستان در سياست خارحي به هم نزديك تر هستند. يعني آنها در مسائل منطقه اي چون سوريه، مصر، لبنان و.. تابع عربستان هستند. در مقابل قطر و عمان سياست مستقلي دارند و كويت هم در اين بين تلاش كرده است نقش ميانه اي داشته باشد و به ميانجي گري بپردازند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه برخي تحليل ها فراخواندن سفرای سه کشور عربستان، امارات و بحرین از قطر قبل از نشست وزرای خارجه کشورهای حوزه خلیج فارس در ریاض اتخاذ شده بود. آنها معتقدند عربستان از طریق وزیر خارجه خود «سعود الفیصل» تلاش کرد تا دیگر کشورهای عربی را نیز در هجمه علیه قطر شریک کند و در سفر به کویت اتهام‌هایی را در مورد دو پرونده سوریه و یمن علیه قطر مطرح کرد. برخي نيز براين نظرند كه «دوحه» تحت فشارهای سه کشور عربستان، امارات و بحرین سیاست‌های خارجی خود را تغییر نخواهد داد. در همین رابطه پس از اینکه سه کشور عربستان، امارات و بحرین سفرای خود را از قطر فراخواندند، امیر قطر با «سلطان قابوس»، پادشاه عمان تلفنی تحولات منطقه را بررسی کردند. در اين حال رويكرد قطر به مساله فراخواني سفرا از دوحه و افزايش تنس در شورا چيست؟
من فكر نميكنم قطر از مواضع خود كوتاه بيايد. البته قطر واكنش خوبي نشان داده و عاقلانه به اين مساله پرداخته است. همچنين تلاشي براي مقابله به مثل انجام نداده است و سفيران خود را از سه كشور فرانخواند و تاكيد كرده است كه روابط خود را با سه كشور بحرين ، امارات و عربستان ادامه مي دهد و سفراي قطر در آن كشورها حاضر خواهند بود. نكته ديگر مد نظر آن است كه قطر در مسائل داخلي اختلافي با ديگران ندارند. از نگاه قطر اختلاف نظر به مسائل خارجي و منطقه اي چون مصر و سوريه بر مي گردد. در اين حوزه قطري ها از اخواني ها حمايت كردند. در واقع با توجه به رويكرد ضد اخواني عربستان و قرار دادن اخوان در شمار تروريست ها اين امر طبيعتا با سياست عربستان مخالف است. امارات هم رويكرد عربستان را مد نظر دارد و اخواني ها را بازداشت مي كند و دو كشور بر ضد اخوان در مصر تلاش مي كنند. در بعد ديگري اگر قبلا قطر همه كاره در سوريه بود و اخواني ها در بين مخالفان همه كاره بودند، اما افتادن پرونده در دست عربستاني ها موجب شد رياض شروع به حذف اخوان از بدنه اپوزسيون كند. علاوه بر اين نيز به نظر ميرسد اكنون قطر بيشتر از داعش و عربستان از جبهه الاسلاميه كه ائتلاف گروههاي مورد حمايت است حمايت مي كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اختلافات قطر و عربستان به رسانه های دو کشور هم کشیده شده است. در اين حال تاثير اختلافات كنوني بر ساختار شوراي همكاري خلیج فارس چيست؟
اكنون كويت تلاش هايي را براي ميانجي گري انجام داده است و تلاش كرده تا عمان را هم با خود همراه كند. در اين حال كشور عمان تلاش كرده است تا هميشه سياست مستقلي داشته باشد و در هيچ شرايطي تابع ديگران نبوده باشد. بويژه در روابط با ايران در هر شرايطي بهترين روابط را داشته است. با اين حال من بعيد مي دانم ميانجي گري كويت به نتيجه رسد. در واقع كويتي ها قبل از علني شدن اختلاف تلاش كردند تا ميانجي گري كند، اما بعد از علني شدن اين اختلاف و متهم كردن قطر به عدم عمل به تفاهم نامه عملا ميانجي گري كويتي ها با بن بست روبرو شده است. لذا من تصور ميكنم در آينده ما شاهد تشديد اختلافات خواهيم بود. چه بسا كه تشديد اختلافات به درگيري هاي نظامي هم منجر گردد. چنانچه برخي از تحليل گران و كارشناسان منطقه احتمال ميدهند اختلافات موجود بين قطر و ديگر كشورها به درگيري نظامي بيانجامد. در هر صورت به نظر ميرسد كه شوراي همكاري خليج فارس در حال از هم پاشيدگي است و ديگر فرصت زيادي براي چسبانيدن اين كشورها به هم وجود ندارد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
