دکتر سعید خالوزاده
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
بعد از سقوط صدام حسين و بعد از برادران کرد عراقي خود در سال 2003، اين بار نوبت کردهاي سوريه (ده درصد جمعيت) است که از اوضاع آشفته کنوني در سوريه بهره ببرند تا سرنوشت فرداي خود را بدست بگيرند. شهرهاي شمالي سوريه يکي يکي از دست کنترل بشار اسد بيرون مي آيند و بدست اين اقليت غير عرب که سال ها توسط دولت مرکزي دمشق سرکوب مي شدند مي افتند. خالد عيسي يکي از مسئولين کرد سوري که به پاريس پناه آورده است در گفتگو با روزنامه فیگارو در اين باره مي گويد مناطق قبانه، آفرين، عمودا، دريکا حاکمو، جير حلاقه توسط کردها اداره مي شوند. فقط شهرهاي کامشلي و راس العين و در باشيه باقي مانده اند که در اين شهرها مقامات محلي به کرد ها قول داده اند به آرامي کنترل اوضاع را به خود کرد ها بدهند. زيرا برخلاف مناطق سني نشين که شورشيان و قواي وفادار به بشار اسد هنوز در حال درگيري هستند، در مناطق کرد نشين انتقال مسئوليت ها خيلي با خشونت انجام نمي شود. بايد گفت که از ابتداي قيام هاي اعتراضي کرد ها نوعي انتظار توام با احتياط را پيشه کرده اند.
کلیدواژگان: کرد، سوریه، خودمختاری، ترکیه
تبیین رخداد
رژیم سوریه در شرایط جنگ داخلی کنونی در نظر دارد کنترل اوضاع مناطق کردنشین را به خود آنها بدهد. این امر در مناطق کردنشین بسیاری صورت گرفته است. براي مثال در شهرکميشلي با 250 هزار سکنه، سه ورودي اصلي منطقه توسط کردها حفظ مي شوند و طرفداران حزب اتحاد دمکراتيک که اصلي ترين فراکسيون کردها هستند، فرستاده اي را براي مذاکره فرستاده اند تا با مسئولين اداري در باره چگونگی و جزئیات امر مذاکره کنند. از طرفی، دمشق از روساي امنيتي و تنها حزب حاکم بر قدرت يا همان بعث خواسته است خود را نجات داده و فرار کنند ولي در عوض از کارکنان و کارمندان خواسته شده است بر سرکارشان برگردند. هدف از اين کار اين است که از خلاء قدرت جلوگيري شود. امنيت منطقه نيز توسط واحدهاي دفاعي مردمي و غير نظامي هاي مسلح که توسط حزب اتحاد دمکراتيک و از سال قبل به اين طرف آموزش داده مي شوند، تامين خواهد شد .
بر خلاف کردهاي عراق، کردهاي سوري اطمينان مي دهند که قصد مبارزه براي کسب استقلال را ندارند. خالد عيسي قسم مي خورد که : ” هدف ما اداره کردن امور خود است و ما به دنبال جدايي نيستيم “.فقط همين باقي مانده است که شبيه کردهاي عراقي در دوران بعد از صدام حسين، پرچم سوريه زود برداشته شده و پرچم کردها جايگزين آن شود. با وجود اينکه مامورين بعثي تا حدود زيادي از چشم انداز مناطق کرد نشين بيرون رفته اند ولي موانعي هنوز بر سر راه خودمختاري کردها وجود دارد.
مشکل اول کردهای سوریه، مشکل داخلي است. اين مشکل توسط قبايل عرب رقم خورده است که در مناطق کردنشین حضور دارند و این مناطق، به دليل دارا بودن منابع نفت و گاز تحت کنترل دولت مرکزي می باشند. آنها حتي در مناطق حاشيه اي همچون رقاء و دير الزور نيز حضور دارند. در اين مناطق قبایل عربي مي توانند اوضاع را متحول و کفه ترازو را به سوي ديگر متمايل کنند. عيسي مي گويد« به همين خاطر است که ما با نمايندگان آنها در ارتباط هستيم تا استراتژي خود را به آنها بفهمانيم که هدف اتحاد سوريه است و نه جدا شدن از سوريه». با اين حال به رغم اطمينان هايي که داده مي شود در برخي شهرها همچون “ترباسپي” درگيري هايي ميان کردها و عرب ها به وقوع پيوسته است.
خطر دومي که کردها را تهديد مي کند از ناحيه ترک ها است. به اعتقاد آنکارا، خواسته هاي کردهاي سوريه به همان اندازه خواست کردهاي عراق غير قابل قبول است. پ.ک.ک دشمن قسم خورده ترکيه است و کرد ها معتقد هستند که آنکارا قواي متعددي را براي بهم ريختن نظم دروني کردها و تقويت ضديت
خود با آنها نيز آغاز کرده است. سرويس هاي اطلاعاتي ترک ها قبايل عرب را تحريک مي کنند تا براي تشکيلات اداري کرد ها مشکل تراشي کنند. از سوي ديگر ترکيه به دنبال آن است برخي از پناهجويان سوري (بيشتر عرب ها) را به آن سوي مرز بفرستد تا در تحقق خواسته هاي کردها مشکل درست کنند. از سوي ديگر تاکنون آنکارا هيچ ترديدي در حمایت از شوراي ملي سوريه که اصلي ترين ساختار اپوزيسيون سوري و در ترکيه مستقر است، به خود راه نداده است.
جديد ترين موضع گيري عبدالباسط صيدا در اين خصوص بخوبي نشان دهنده اين موضوع است. وي گفته بود ما خواهان پيدا شدن پرچم هاي کرد نيستيم، بلکه فقط به دنبال استقلال کشوريم. وي اين موضوع را بعد از ديدار خود با وزير امورخارجه ترکيه اعلام کرد و افزود: “بيش از هر زمان ديگر استراتژي ما بايد پرهيز از درگیري باشد چه با سوري هاي غير عرب و چه با ترکيه. ما بايد نشان دهيم که به دنبال آن نيستيم تصويري از يک دولت کرد بيرون آمده از درون سوريه ارائه دهيم”.
خودمختاری کردهای سوریه
رهبران احزاب کرد سوریه خواستار یک همه‌پرسی پس از سقوط احتمالی بشار اسد هستند. اخیرا بیش از ۲۰۰ نماینده کرد سوری از ۲۵ کشور برای یک کنفرانس دو روزه در اربیل، پایتخت منطقه‌ی خودمختار کردستان عراق گرد هم آمدند. حامد درویش، رهبر حزب مترقی دمکرات کرد سوریه در این رابطه گفت: «ما نمی‌خواهیم دقیقا آنچه در عراق اتفاق افتاد، در سوریه نیز رخ دهد، زیرا با شرایط متفاوتی روبه‌رو هستیم.» وی افزود: «ما می‌خواهیم که حقوق ما در قانون اساسی کشور ذکر شود و از سوی برادران عرب ما به‌رسمیت شناخته شود.» عبدالحکیم بشر، رهبر حزب دمکرات کرد سوریه نیز خواستار خودمختاری برای مناطق کردنشین در چارچوب یک سوریه‌ی واحد مبتنی بر عدم تمرکز قدرت شد. مسعود بارزانی، رهبر منطقه‌ی خودمختار کردستان عراق از کردهای سوریه حمایت می‌کند.
برهان غليون رئيس سابق شورای ملی سوريه در کنفرانس “دوستان سوريه” اعلام کرد که اگر حکومت بشار اسد سرنگون شود به کردها خودمختاری داده خواهد شد. به گزارش رويترز، برهان غليون در تاریخ ۲۴ فوريه 2012 در سخنرانی خود در کنفرانس “دوستان سوريه”، از حقوق کردها در اين کشور پشتيبانی کرد. غليون در کنفرانس “دوستان سوريه” که با حضور نمايندگان بيش از ۷۰ کشور و سازمان بين‌المللی در تونس برگزار شد، گفت: “سوريه نوين با دولتی غيرمتمرکز خواهد بود و به مقام‌های محلی اجازه خواهد داد که کنترل مسائل خود را خود در دست بگيرند.” وی خطاب به کردها گفت: “هويت شما به‌رسميت شناخته خواهد شد و در شکل ملی مورد احترام قرار خواهد گرفت. همچنين حقوق شهروندی شما نيز تضمين خواهد شد. شما نقش مهمی در بازسازی سوريه رؤيايی ما ايفا می‌کنيد؛ سوريه‌ای که چندين دهه در آرزوی آن هستيم.” برهان غليون همچنين تأکيد کرد که تناقضی ميان سوريه‌ای با ريشه عرب و احترام به هويت ملی کردها وجود ندارد.
کردها با ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعيت ۲۲ ميليون نفری سوريه بزرگ‌ترين اقليت قومی اين کشور را تشکيل می‌دهند. بدین خاطر در شورای ملی سوریه نیز حضور دارند. شورای ملی سوريه در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۱ با شرکت۱۴۰ نفر از فعالان و شخصيت‌های سياسی اين کشور در استانبول تشکيل شد که بخشی از نيروهای آن در خاک سوريه هستند. در شورای ملی سوريه نمايندگانی از کميته‌های محلی که تظاهرات را سازماندهی می‌کنند، کردها، آشوری‌ها، اخوان‌المسلمين که سال‌هاست فعاليت‌شان ممنوع است و چهره‌هايی چون بسمه قضمانی، سخنگوی مطبوعاتی اين شورا و عبدالباسط سيدا، متفکر سوری شرکت دارند.
“دولت باغچه‌لی”، رهبر حزب حرکت ناسیونالیست ترکیه، اخیرا در نشست نمایندگان مجلس این حزب، از وعده های گروه های معارض سوری به کردها در زمینه اعطای خودمختاری به آنان در آینده به شدت ابراز نگرانی کرد. باغچه لی با تشبیه توطئه ها علیه سوریه به ابرهای تیره و تاری که به سرعت در حال گسترش است، در مورد افزایش احتمال مداخله بین المللی در سوریه هشدار داد و گفت تحت این شرایط سرپا ماندن دولت فعلی در سوریه دشوار به نظر می رسد و علائم این امر امروزه بیش از پیش آشکار شده است. وی افزود در مورد لیبی نیز قبل از سرنگونی قذافی نشست هایی مشابه تحت عنوان دوستان بین المللی لیبی برگزار شد و سپس این کشور تسلیم پنجه های صلیبیون گردید و امروز نیز مدعیان دوستی سوریه در صدد حمله و سرنگونی دولت دمشق هستند. رهبر حزب حرکت ناسیونالیست در ادامه تصریح کرد که آنچه که بیش از همه نگران کننده است، وعده های گروه های معارض سوری به کردهای این کشور در زمینه اعطای خودمختاری به آنان است، چونکه در این صورت بعد از کردهای شمال عراق، در نوار جنوبی ترکیه، دولت خودمختار دیگری متشکل از کردها شکل خواهد گرفت و بدین ترتیب پروژه تشکیل دولت کردستان با الحاق چهار بخش به یکدیگر رفته رفته کامل می شود.
دورنما رخداد
با توجه به روند تحولات در سوریه و نگاهی که کشورهای منطقه به سوریه دارند، به نظر می رسد خودمختاری کردهای سوریه یک موضوع بسیار مهم در بستر وقایع اخیر است. شرایط کنونی نیز به نفع این ایده پیش می رود. البته به نظر نمی رسد که کردهای سوریه خواستار منفک و استقلال از سوریه و تشکیل یک کشور مستقل باشند و بیشتر ترجیح می دهند در قالب یک کشور بصورت فدرال زندگی کرده و امورات داخلی خود را در دست داشته باشند. این در حالی است که ترکیه که بیشترین تعداد کردهای منطقه را دارد از این ایده به هیچ وجه خشنود نیست و نگرانی آنرا دارد که هرگونه خودمختاری در بین کردهای سوریه وضعیت را در بین کردهای ترکیه بهم بزند و آنها را نیز بسمت خودمختاری سوق دهد.
به دنبال عقب‌نشینی ارتش سوریه از چند شهر بزرگ و اصلی کردنشین این کشور در امتداد مرزهای مشترک سوریه با ترکیه، گروه‌های کرد مسلح نزدیک به «پ‌ک‌ک» این شهرها را به تصرف خود درآوردند و پرچم‌های «پ‌ک‌ک» را بر فراز ساختمان‌های دولتی به احتزاز درآوردند؛ امری که باعث خشم و نارضایتی کشور ترکیه شده است که دهه‌هاست با پ‌ک‌ک در مناطق کردنشین خود وارد جنگ خونین شده است. اینکه ارتش سوریه تحت فشار مخالفان و یا در یک برنامه حساب‌شده‌تر از شهرهای کردنشین عقب‌نشینی کرده است محل مناقشه است، ولی برداشت دولت ترکیه این است که دولت سوریه عامداً و آگاهانه این مناطق را به حزب کارگران کردستان واگذار کرده است تا وضعیتی شبیه کردستان عراق به وجود بیاورد و پ‌ک‌ک بتواند پایگاهی مطمئن علیه ترکیه برای خود فراهم نماید. از طرفی، خودمختاری که قبلا کردهای عراق بدست آورده اند می تواند رهنمای کردهای سوریه و ترکیه باشد و جشم اندازهای جدیدی را برای آنها بوجود آورد. البته گذشت زمان و پیشرفت در روند وقایع خیلی قابل پیش بینی نیست و می تواند هر احتمالی را بوجود بیاورد.
