فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
دو دهه از استقلال جمهوري هاي قفقاز جنوبي میگذرد و در اين دوره اسرائيل كوشيده است تا روابط خود را با سه كشور این منطقه یعنی آذربايجان، ارمنستان و گرجستان گسترش بخشد. در اين بين دريك سال گذشته نيز شاهد تحرك هاي گسترده اي ازسوي تل آويودراين منطقه بوده ايم. در اين راستا براي بررسي بيشتر روابط جمهوري هاي سه گانه قفقاز جنوبي با اسرائيل به گفتگويي با دکتر حسن بهشتي پور از متخصصان منطقه قفقاز نشسته ایم:
واژگان كليدي: قفقاز جنوبي، اسرائيل، توسعه، روابط ، نظامي ، سياسي
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به پیشینه تاریخی روابط یهودیان شوروی سابق بویژه جمهوري هاي قفقاز جنوبي با اسرائیل اين متغیر چه تاثيري در نگاه تل آویو به اين منطقه دارد ؟
بايد توجه داشت كه راهبرد اساسي اسرائيل درسال هاي پس از موجوديتش، گردآوري يهوديان سراسر جهان در فلسطين اشغالي بوده است. يكي از مراكز مهم يهوديان جهان هم درمجموعه جمهوري هاي شوروي سابق بوده و بخشي مهمي از آنها هم درقفقاز جنوبي بوده اند. بنابراين اسرائيل تلاش كرده است به گونه اي رفتار كند كه مزيت هايي را براي مهاجرت يهوديهاي قفقازجنوبي ايجاد كند. البته اين روند مهاجرت بعد از فروپاشي شوروي سرعت گرفته و يهوديان برخي از جمهوريها به اسرائيل رفتند. هر چند با توجه به مشكلات و كمبود ها و برخوردهاي منفی با آنها از جمله آنكه شهروند درجه دوم شناخته می شدند و به اذعان خود آنان در مقالات و روزنامه ها ی اسرائیل ، روند مهاجرت معكوس هم وجود داشته و اين امر در مورد روسيه و اوكراين بيشتر رخ داده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در بررسی روابط نوع نگاه اسرائیل به جمهوري هاي های قفقاز جنوبي چه متغیر های اصلی استراتژيكي قابل ذکر است؟
اسرائيل به دليل نامشروع بودن حاکمیت خود تلاش مي كند با ترغيب كشورهاي ديگربه توسعه مناسبات خود با دولت تل آویو، به نوعي مشروعيت سياسي درسطح بين المللی برای خود ايجاد كند. درهمین راستا، اسرائیل این سیاست را درسالهای اخیر در آفريقا، امريكاي لاتين وجمهوری های شوروی بویژه درقفقاز جنوبي پيگيري کرده است. جدا ازاين هدف كه مشروعيت بخشيدن به حکومت غیر قانونی است هدف دوم نيز کوچ دادن يهوديان پراکنده به فلسطین اشغالی است. در اين حال تلاش شده است تا تعدادي از يهوديان با نفوذ را در قفقاز جنوبی بويژه در جمهوري آذربايجان باقي گذارند تا نقش لابي اسرائيل را تثبيت و موقعيت اسرائيل را در این منطقه راهبردی تقويت كنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نگاه اسرائیل به جمهوري هاي قفقاز جنوبي در واقع دلایل اهمیت اقتصادي این جمهوري هاي برای اسرائیل چیست؟
بايد توجه داشت كه صهونيست ها در سراسر دنيا هم در دو بخش تاثیرگذار اقتصادی یعنی بانك ها و رسانه ها نفوذ گسترده اي دارند. همچنین منافع اقتصادي يكي از مهم ترين انگيزه هاي آنها براي حضور در قفقازجنوبی تلقي ميشود. بسترهاي قفقاز جنوبي موجود اقتصادی در این منطقه بویژه در عرصه های نفت و گاز قابل توجه است. اسرائيل هم به خوبي دريافته براي گسترش نفوذ و تثبیت منافع از انگیزه های فردی رهبران و حاکمان کشورهای میزبان به خوبی بهره گرفته است. خط مشی اسرائیل در این سالها از یکسو استفاده از موقعیت سرمایه گذاران یهودی مقیم در این کشورها بوده و از سوی دیگر دادن امتيازهاي محدود به مسئولین دولتی و گرفتن امتيازهاي بلند مدت و گسترده در آن کشورها بوده است تا بتوانند به نوعي نفوذ خود را در این کشورها توسعه دهند. چرا كه توسعه طلبي جزء ذات سياست اسرائيل است و يكي ازجلوه هاي اين توسعه طلبي مي تواند درحوزه اقتصادي شكل گيرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اخيرا ویکی لیکس به نقل از الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان اعلام کرده که مناسبات آذربایجان و اسرائيل مانند کوه یخی است که ۹ دهم آن زیر آب شناور است. در اين بين آيا ميتوان روابط اسرائیل با جمهوري هاي قفقاز جنوبي جنوبي را داراي جنبه هايي پنهانی دانست؟
اساسا پنهان كاري یکی دیگر از ویژه گی های ذاتی رژیم اسرائيل است حتي در مورد امريكا (كه مناسبات راهبردي با آن كشور دارد) بازهم شاهد پنهان كاري هاي گسترده ازسوي اسرائيل ازجمله جاسوسي هستيم. چنانچه جاسوس اسرائيلي ( جاناتان پولارد) سالها است در امريكا زنداني است. يعني زماني كه روابط اسرائيل با متحد نزديك و همه جانبه خود متكي بر پنهان كاري است، دیگررابطه تل آویو با جمهوري هاي قفقازجنوبي جای خود را دارد و جز با در نظر گرفتن پنهان كاري اسرائیلی ، نمي توان سياست تل آويو را تحلیل كرد. چرا كه اگر قرار باشد اسرائیل آنگونه که ادعا می کند در روابط خود با دیگران شفاف و متقابلا سودمند عمل کند دیگر نمي تواند به سیاست توسعه طلبي اش که محور راهبردی است ادامه دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: فعالیت و نفوذ فرهنگی و رسانه اي اسرائیل در قفقاز جنوبي در مقايسه با ساير كشورهاي و قدرت هاي حاضر در اين منطقه چگونه است؟
بايد توجه داشت كه يهوديان در غرب نفوذ ويژه اي در رسانه هاي بين المللي داشته و با گروه های بزرگ رسانه هاي چون مرداک و دیگران رابطه تنگاتنگی دارند. يعني با کمک آنها می توانند سیاست های خود را به نخبگان القاء کنند و از طریق این رسانه ها چهره سازی و یا تصویر کلی کشورهای مخالف را مخدوش سازند. چنانچه توانسته اند شبكه اي از رسانه هاي گوناگون در جهان را به وجود آورند. اين شبكه ها ابزارهاي لازم را براي توسعه نفوذ در كشورهايي مانند آذربايجان، ارمنستان و گرجستان داشته اند. يعني از راه چاپ روزنامه ها، ایجاد مراكز پژوهشي و راديو و تلويزيون تلاش كرده اند كه افكار عمومي كشورهاي هدف را تحت تاثير قرار داده و با خريدن افراد و در اختيار قراردادن روشنفكران وابسته و ترويج افكار خود به تدريج نفوذ خود را درجهان و از جمله در قفقاز جنوبي گسترده تر كنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: همكاری نظامی جمهوري هاي قفقاز جنوبي با اسرائیل تا چه میزانی وجود داشته و این همکاری ها به چه سمت و سویی حرکت کرده است ؟
به عنوان نمونه درسال 2008 و زمان جنگ گرجستان و روسيه مشخص شد كه وزيران وقت دفاع و امور مناطق گرجستان تابعيت اسرائيلي هم داشته اند. آنان قرار دادهایی را منعقد کردند که در زمینه خرید سلاح از اسرائیل بوده اما این سلاح ها یا تحویل نشدند و یا کیفیت مورد نظر را نداشتند. يعني نفوذ و سلطه اسرائيل در گرجستان تا سطح وزير دفاع و وزير امورمناطق این کشور پيش رفته بود و اين امر مساله جنجال برانگيزي در سال 2008 شد. در مورد جمهوري آذربايجان آنچه كه به تازگي علني شده است قرارداد 1.6 دهم ميليارد دلار خريد نظامي از اسرائيل (در كشوري با حدود 54 ميليارد دلار توليد ناحالص داخلي) بوده است. در اين بين با توجه به آنكه خرید سلاح در عمل بودجه را از گردش اقتصادی خارج می سازد و تبدیل به ارزش افزوده نمی شود ، اختصاص این رقم بزرگ به خرید سلاح در مقایسه با تولید ناخالص این کشور، درجهان بی سابقه است. زیرا سلاح ها يا در رزمايش ها يا جنگ ها از بین می روند و یا در انبارها می پوسند. بنابراین تخصیص حجم بزرگي ازاقتصاد اين كشوربه خريد سلاح ناشي از تبليغات اسرائيلي ها درمورد اختلافات بين كشورهاي منطقه است. قراردادهايي كه در واقع به سود مردم نيست و به بهانه تامين امنيت منابعي كه مي تواند صرف امور زيربنايي مانند جاده سازي و… شود صرف خريد سلاح ها ميشود. در مورد ارمنستان اطلاعات دقيقي ندارم، چرا كه ارمنستان ازاين نظرخود را با روس ها هماهنگ كرده است و قرارداد هاي كلان نظامي با روسيه ميبندد.
در سالهاي اخير اسرائيلي ها تلاش كرده اند كه روابط خود با ارمنستان را گسترش دهند، اما طرف ارمني تا كنون روي خوشي به اين امر نشان نداده است. شايد يكي از مهم ترين دلايل آنها اين است كه اسرائيلي ها با باكو نزديك هستند، لذا به گسترش روابط نظامي به تل آويو نمي انديشند. چرا كه اسرائيلي ها در زمينه سياست دوگانه يد طولاني داشته و ممكن است در عين دوستي اطلاعات كشوري را در اختيار كشور سوم قرار دهند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر به گستره روابط جمهوري هاي قفقاز جنوبي و تل آویو در يك سال گذشته نگاهی داشته باشیم این روابط چگونه قابل تحليل و بررسي شما قرار ميگيرد؟
در يك سال گذشته روابط تل آويو و باكو گسترش بيشتری بويژه درابعاد نظامي يافته است. البته باكو خبر نشريه فارن پاليسي در مورد ايجاد پايگاه نظامي براي اسرائيلي ها در خاك اين جمهوري را تكذيب كرده و حتي به فكر شكايت از آن نشريه بوده، اما با توجه به تلاش هايي كه از سوي تل آويو انجام شده است مشخص است كه تل آويو به دنبال پوشش هايي براي فعاليت هاي خود در جمهوري آذربايجان است. (همانگونه كه در گذشته در مرزهاي شمالي ايران مناطقي زير عنوان مزارع كشاورزي در دست داشتند تا فعاليت هاي اطلاعاتي امنيتي داشته باشند). دريك سال اخيرهم كاملا مشخص است كه باكو درتلاش براي گسترش روابط با تل آويواست. يعني باكو با ناديده گرفتن منافع بلند مدت خود توسعه روابط با كشورهاي اسلامي را ناديده گرفته و با اسرائيل رابطه برقرارمي كنند. اين امر در واقع تعارضي اساسي در سياست خارجي جمهوري آذربايجان ايجاد كرده، چرا كه ازسويي باكو تلاش دارد تا با حمايت كشورهاي اسلامي موقعيت خود را در رابطه با ارمنستان تقويت كند وازسويي هم روابط خود را با رژيمي مانند اسرائيل توسعه مي دهد که دشمن فلسطین و دیگرکشورهای اسلامی است.
درمورد گرجستان اسرائيل درسال های اخير تلاش كرده است از راه افرادي با تابعيت دو گانه گرجي اسرائيلي نفوذ خود را دردولت گسترش دهد. چنانچه قرارداد هايي اقتصادي هم با گرجستان امضا كرده و در مجموع ادامه سياست قبلي است وما شاهد يك نوع افزايش قابل توجه نيستيم. اما در روابط باكو و تل آويو درسال 2011 شاهد رشد قابل توجه روابط بويژه در بعد نظامي بوده ايم. در مورد ارمنستان هم مشخص نيست كه اسرائيل توانسته است موقعيت خود را در اين كشور توسعه دهد يا نه.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط اسرائیل – قفقاز جنوبي چه تاثیری بر منافع ایران دارد؟
يكي از مسائل مهم در اين رابطه دو برخورد كاملا مجزا با آن است. يعني يك نگاه آن است كه كشورها در روابط خود با ساير كشورها آزاد هستند و كشوري نمي تواند براي كشورهاي ديگر تعيين تكليف كنند كه با چه كشوري رابطه داشته باشند و يا نه. درنگاهي ديگر ودرمقابل بايد به اين امر توجه داشت كه كشورهاي همسايه بر روي هم تاثير تعيين كننده دارند و نمي توانند نسبت به تحولات كشورهاي همسايه بي تفاوت باشند و اين امر بسيار مهم است. يعني اگر ايران نگران توسعه نفوذ اسرائيل درقفقاز است به خاطر آن است كه اسرائيل علنا و رسما چندين بار توسط مقامات خود ( رئيس جمهور نخست وزير و…) ایران را به حمله نظامی تهديد کرده است. درچنين شرايطي طبيعي است كه نفوذ اسرائيل در قفقاز براي ايران نگران كننده باشد. يعني اين امر به معناي دخالت در امور ارمنستان، آذربايجان و گرجستان نيست بلكه به معناي توجه به تهديدهاي امنيتي است از سوي مرزهای شمالی ایران شکل می گیرند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده روابط تل اويو با سه كشور قفقاز جنوبي را چگونه مورد ارزيابي قرار مي دهيد ؟
اگر ما بپذيريم كه توسعه طلبي در ذات و ماهيت رفتاري رژيم هاي مانند اسرائيل است اساسا این رژیم نمي تواند روابط پايدار و متقابلا سودمندي با دیگر كشورها برقرار سازد. بر این اساس پيش بيني ميكنم كشورهاي سه گانه قفقاز با اسرائيل نتوانند روابطي متقابلا سودمند داشته باشند و دير يا زود مجبور به تجديد نظرخواهند شد. بويژه اينكه روابطشان با ساير كشورها تحت تاثير اين امر قرار مي گيرد و زيان بيشتري در روابط خود خواهند كرد. لذا در كوتاه مدت ممكن است شاهد رشد روابط كشورهايي مانند گرجستان و آذربايجان با اسرائيل باشيم، اما در بلند مدت اين امر با چالش هايي جدي روبرو است.
