مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
عربستان سعودی برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه در نظر دارد کمک های نفتی به ارزش حداقل 1.5 میلیارد به پاکستان در ماه جولای اعطا نماید. این در حالیست که در سال گذشته ریاض خواستار بازپرداخت وام 3 میلیارد دلاری پاکستان پس از فشار اسلام آباد به عربستان سعودی برای انتقاد از رفتار هند از وضعیت خاص کشمیر شده بود.
اما پس از دیدار نخست وزیر عمران خان با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در ماه مه، اختلافات میان این دو متحد دیرینه تا حد زیادی کاهش یافت. از دهه 1960، پاکستان بیش از هر کشور خارج از جهان عرب از عربستان سعودی کمک گرفته و تقریبا هرگز وام های خود را پرداخت نکرده است، اما اسلام آباد کمکهای نظامی و تخصصی به ریاض ارائه داد. با این حال عربستان سعودی می داند که در صورت به خطر افتادن امنیت اش، می توانند روی حمایت پاکستان حساب باز کند.
با این حال، اخبار مربوط به توافقات نفتی با پاکستان در حالی است که عربستان سعودی در تلاش دیپلماتیک با ایالات متحده امریکا و قطر برای ایجاد جبهه ای علیه ایران است و در این راستا ریاض محاصره سه ساله قطر را در ژانویه برطرف کرد که البته به گفته کارشناسان این اقدام می تواند تلاش ریاض برای جلب رضایت از رئیس جمهور ایالات متحده امریکا جو بایدن باشد. البته با به سرانجام رسیدن مذاکرات و آماده شدن ایران برای افزایش صادرات نفت با توجه به تخفیف تحریم ها از دیگر عوامل برای تسریع روند توافقات نفتی ریاض به اسلام آباد می باشد. از سوی دیگر، پاکستان به رقبای منطقه ای عربستان سعودی، ایران و ترکیه همچنین مالزی نزدیک تر شده که سعی در ایجاد یک بلوک اسلامی برای رقابت با سازمان همکاری اسلامی به رهبری عربستان سعودی داشتند. عمران خان ضمن برقراری رابطه نزدیک با رجب طیب اردوغان از مردم پاکستان می خواست تا سریال تاریخی قیام ارطغرل را برای نمایش ارزش های اسلامی تماشا كنند.
با تمام این تفاسیر به گفته تحلیلگران، عربستان سعودی و پاکستان متحدان یکدیگر هستند، اما روابط آنها همیشه مبهم و تا حد زیادی نامنظم بوده که البته روابط پاکستان با ایران از آنچه تصور می شود بهتر است. احمد رشید، نویسنده کتاب هایی در مورد افغانستان، پاکستان و طالبان اظهار داشت که عوامل مختلفی وجود دارد که ممکن است ریاض را برای راه اندازی مجدد توافقات نفت به پاکستان تحریک کند که این ممکن است تا حدی با نیاز آمریکا به پایگاه ها در خاک پاکستان برای آغاز حملات ضد تروریستی در افغانستان از پاکستان مرتبط باشد که صد البته اولویت دیگر می تواند جلوگیری از تسلط و نفوذ ایران بر اسلام آباد تعبیر شود. ضمن اینکه پاکستان بین چین که میلیاردها دلار در پروژه های زیربنایی سرمایه گذاری کرده و ایالات متحده امریکا دچار سردرگمی شده است. در این بازی ژئوپلتیکی جدید پاکستان باید با دقت بازی کند چرا که هم به کمربند و جاده چین وابسته است و هم به وام های غربی و این بازی را در سال های آینده بسیار پیچیده می کند(1).
علاوه بر این موضوعات، عربستان سعودی 118 پروژه بشردوستانه به ارزش بیش از 123 میلیون دلار برای پاکستان خالی از پول در امنیت غذایی، بهداشت، آموزش و آب با توجه به پاندومی کوئید19 در سفر سه روزه عمران خان در نظر گرفته است، و در نظر دارد کمک های پزشکی و پیشگیری به ارزش بیش از 1.5 میلیون دلار برای مبارزه با کرونا ویروس فراهم نماید. همچنین عمران خان و محمد بن سلمان، بهبود روابط اقتصادی و تجاری و چالش ناشی از افراط گرایی را مورد توجه قرار دادند و بر همکاری بیشتر برای دستیابی به اهداف مشترک بین دو کشور توافق صورت گرفت. دو طرف همچنین بر لزوم تلاش هماهنگ جهان اسلام برای مقابله با افراط گرایی و خشونت و رد فرقه گرایی و تلاش برای دستیابی به صلح و امنیت بین المللی تأکید کردند. در این بیانیه آمده است: آنها همچنین بر اهمیت ادامه تلاشهای مشترک برای مبارزه با پدیده تروریسم که مربوط به هیچ دین، نژاد یا رنگی نیست و مقابله با همه اشکال و تصاویر آن، از هر منبعی که باشد، تأکید کردند(2).
شکی نیست، آن چیز که همیشه پاکستان را برای قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای حائز اهمیت می ساخت و می سازد نقش ژئوپلیتیک و بخصوص ژئواستراتژیک این کشور در منطقه جنوب آسیاست. چه در زمان حمله ایالات متحده آمریکا به عراق، نیروی هوائی و واحدهای نیروی دریائی ایالات متحده آمریکا در مسیر رسیدن به منطقه جنگی از پایگاه دیه گو گارسیا در اقیانوس هند تجهیزات سوخت رسانی و سوخت گیری را در بندرکراچی دریافت می کردند و بنادر گوادر و پیسنی هم توسط نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا برای انجام پروازهای متعدد بر فراز بصره مورد استفاده قرار گرفت؛ و چه در زمان کنونی به عنوان پایگاهی برای آموزش و توزیع و پخش نیروهای افراطی و بعضا تروریست، کانون فعالی را به وجود آورده است.
از این رو به نظر می رسد محمد بن سلمان در تلاش برای شکل دادن یک صحنه بازی جدید ژئوپلیتیکی با محوریت پاکستان است تا علاوه بر ماموریتی که از جانب ایالات متحده امریکا برای ایجاد پایگاه نظارتی برای کنترل رفتار قدرتهای منطقه ای نظیر هند، ایران، چین و روسیه بر عهده می گیرد به اصلاح روابط خود با امریکا مبادرت ورزد چراکه در صورت تزلزل در روابطش با ایالات متحده، تغییر ساختار سیاسی پادشاهی سعودی حتمی خواهد بود و از سوی دیگر استراتژی فشار بر ایران را از طریق گروههای مرکز گریز در نواحی شرق و جنوب شرق کشور عملیاتی کند و ضمن ایجاد مانع برای اجرای طرح های انرژی نفت و گاز ایران به سمت بازارهای جنوب و جنوب شرق آسیا، کاهش نفوذ ژئوپلیتیکی ایران در منطقه را پیگیری نماید.
کلید واژگان، پاکستان،عربستان سعودی،محمد بن سلمان، ایران، مریم وریج کاظمی
1-https://www.ft.com/content/16a7387c-e905-475b-b851-ef00229d3d4d
2-https://www.wionews.com/south-asia/saudi-announces-over-100-projects-for-cash-strapped-pak-during-imrans-visit-384276
