ثمره مهندسی انتخابات در پاکستان

احمد مرجانی نژاد

 کارشناس توسعه روابط فرهنگی آسیا و اقیانوسیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

 هر کشوری دارای ارتش است ، اما در پاکستان ، ارتش صاحب یک کشور است. همآهنگی کنونی میان حکومت منتخب عمران خان و ارتش پاکستان ، تعاملی خودجوش نیست ، معلول مهندسی ارتش پاکستان است.

با پایان  مهلت دهی مولانا  فضل الرحمن ، به عمران خان ، نخست وزیر جمهوری اسلامی پاکستان، جهت  کناره گیری از قدرت، هنوز  اقدام آتی  مولانا فضل الرحمان که موج مردمی متشکل از طلبه ها ، مدرسین مدرسه های دیو بندی ، معترضین به دولت عمران خان را جهت اعتراض و تحصن به اسلام آباد کشانده است، مشخص نیست.

 اعتراضات اخیر در پایتخت پاکستان،  اولین چالش منسجم مخالفان برای عمران خان از زمان به قدرت رسیدن ( 2018.م) است.  کاروان راهپیمایی آزادی از سند به راه افتاد و با گذشت از لاهور،‌ به اسلام آباد رسید. تدابیر امنیتی در اسلام آباد تشدید و همه جاده های مهم با استفاده از کانتینرهای حمل بار مسدود شده است. دانشگاه های خصوصی  نیز پیش از ورود کاروان راهپیمایی آزادی به پایتخت تعطیل شدند. تعطیلی سرویس های حمل و نقل در راولپندی، اسلام آباد در سه روز گذشته، زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده است ، موضع گیری علنی  ارتش پاکستان در این قائله سیاسی تا کنون بر ملا نشده است. اینک وضعیت به گونه ای است که بسیاری از رهبران سیاسی پاکستان نمی توانند انزوایی را که ارتش بر آنان تحمیل کرده است را تحمل کنند. وضعیت وقتی پیچیده تر می شود که بخشی از ارتش هم با  مولانا فضل الرحمان و دیگر سیاستمداران به انزوا کشانده شده ، اظهار هم دردی و سویی می کنند.

ج.ا.پاكستان با جمعیت دويست واندي ميليوني ، بدهي خارجي 260 ميليارد دلاري كه سالانه 30 ميليون دلار بدان افزوده مي گردد، كشوري است داراي سلاح اتمي، ظرفیت های مناسب منبع انسانی و مالی ولی با گسل هاي فراوان اجتماعي( اقتصادي، فرهنگی، سياسي ) كه شرايط حساسي در منطقه دارد.  هر حزب و شخصي در پاكستان حكومت تشكيل دهد بايد راهبرد « I.S.I » در مقابله باهندوستان را اجراء نمايد . طالبان يكي از محورهاي راهبردي پاكستان است، لذا ، ارتش پاکستان ، تحت هيچ شرايطي اجازه نخواهد داد، منافع راهبردي ، رقابت سوق الجيشي اش در رابطه با افغانستان ، تحت الشعاع قرار گيرد.

در پی عدم تحقق وعده های عمران خان، نا امیدی رای دهندگان برای بهبود اقتصاد ، کاهش فساد ، و….. ، ارتقاء نارضایتی عمومی ، فضایی را برای مولانا فضل الرحمان فراهم ساخته است تا  موج اعتراض مردمی را  علم داری نماید. در حالی که بهبود اقتصاد پاکستان تا حدی منوط به بهبود روابط اسلام آباد با دهلی نو و کابل است،  تا اقتصاد پاکستان به جنوب آسیا و آسیای میانه وصل گردد. اما روابط اسلام آباد ، با  دهلی نو،  و کابل، پس از حکمرانی عمران خان، بیشتر از گذشته وخیم گردیده است.

مولانا فضل الرحمن طی مورخ 13 آبان ماه 1398 ، در جمع هوادارانش در اسلام آباد گفت:‌ ” برای آنچه درست است، مقاومت کردیم و عقب نشینی گناهی بزرگ است و بازگشتی وجود ندارد. ما علاوه بر طرح A الف، ‌ طرح هایB و C ،  بی و  سی، هم داریم و تا زمانی که مطالبات ما تامین نشود میدان را خالی نخواهیم کرد. رودخانه خروشان مردمی اینجا متوقف نخواهد شد. ما کل کشور را تعطیل خواهیم کرد. اما این اعتراضات مسالمت آمیز خواهد بود و هیچ کس قصد ندارد به سمت « میدان دمکراسی» راهپیمایی کند. جای کافی در این میدان نیست ، اگر تصمیم بگیریم به سمت دفتر نخست وزیری راهپیمایی کنیم، هیچ چیز جلوی ما را نخواهد گرفت. ما  به چیزی کمتر از استعفای نخست وزیر رضایت نخواهیم داد. .”

عمران خان ، در پاسخی عجولانه، شجاعانه ، مطالبات مخالفان را غیرقانونی، غیردمکراتیک، غیرقابل قبول خواند و عذر خواهی احتمالی از رهبران احزاب مخالف را منتفی دانست و گفت:” هرگونه توافقی با آنان  با خیانت به کشور، برابر است.”

به گواهی سازمانهای ناظر برانتخابات ، ارتش پاکستان در روند رای گیری و اعلام نتایج انتخابات سال 2018 .م، مداخله مستقیم نکرد، ولی افکار عمومی به گونه ای مهندسی گردید که حزب تحریک انصاف عمران خان برنده شود.در آن ایام ارتش به رسانه های پاکستانی ابلاغ کرد که با نامزدهای مشخص از حزب مردم و حزب مسلم لیگ( ن) مصاحبه نکنند. در همان زمان پرونده های فساد مالی نامزدان شاخته شده حزب مسلم لیگ در مراجع قضایی به جریان افتاد و حزب مذکور نامزدهای توانا در بسیج رای دهندهگان از دست داد. تهدید و تحدید های رسانه ای برای پوشش مواضع حزب مردم و حزب مسلم لیگ پاکستان، تا حال  نیز برقرار است. یکی از رسانه های پاکستانی چندی قبل مصاحبه ای با « آصف زرداری» ، رییس جمهور پیشین آن کشور ( همسر بی نظیر بوتو – پدر بلاول بوتو ، رهبر کنونی حزب مردم پاکستان)  انجام داده بود که تا حال اجازه انتشار نیافته است. مولانا فضل الرحمان بارها  موضوع  اعمال سانسور تبلیغاتی و این که حلقاتی در ارتش ، حامی عمران خان هستند را بار ها مطرح کرده است. « بلاول بوتو » نیز در جمع هواداران  فضل الرحمان ابراز داشت:” حکومت عمران خان خاستگاه دموکراتیک ندارد و نتیجه رقابت مشروع سیاسی نیست، به همین دلیل است که حامیان او در نهادهای امنیتی پاکستان، مانع  اطلاع رسانی آزاد و فعالیت احزاب شناخته شده می شوند.”

  گفته می شود، ارتش پاکستان با حمایت از حزب تحریک انصاف ، تحمیل انزوای سیاسی بر مسلم لیگ و حزب مردم،  به نوعی خواهان  رفع و حل تضاد تاریخی الیت سیاسی و نظامی پاکستان، بوده است، اما اعتراض و تحصن اخیر، موجی که فضل الرحمان به اسلام آباد کشانده است ، نشان می دهد که این تضاد به شکلی دیگر دوباره  ظهور کرده است.

 اینک ، از سویی، علی رغم تاکید مولانا فضل الرحمن، به  برکناری نخست وزیر،  چنین می نماید که  حزب مسلم لیگ شاخه نواز و حزب مردم تمایل چندانی برای  همراهی اقدام احتمالی بعدی ندارند. بلاول(  بوتو- زردای)، رهبر حزب مردم اعلام کرد:” کمیته مرکزی اجرایی تنها مرجع ذیصلاح برای تصمیم گیری درباره این موضوع است.”

یکی از مسئولین حزب مسلم لیگ(ن) نیز ابراز داشت:” ‌ بعید است این حزب به اعتصاب مورد نظر فضل الرحمن بپیوندد، براندازی دولت از طریق تظاهرات خیابانی، بدعتی نامطلوب است که پیش تر از سوی حزب تحریک انصاف باب شد. در شرایطی که دولت منتظر است ما را به عنوان عامل شکست حزب تحریک انصاف در حل مشکلات مردم و کشور معرفی کند،  نمی خواهیم پیرو این بدعت باشیم.”

احسان اقبال، دبیرکل حزب جماعت علمای اسلام، اعلام کرد:”  تا کنون درباره اعتصاب تصمیمی گرفته نشده است، کمیته رهبری احزاب مخالف و اعضای آن در زمینه مطالبات از دولت، وحدت نظر دارند.حزب مردم پاکستان نیز اعلام کرد،‌ از همه مطالبات حزب جماعت علمای اسلام حمایت می کند اما، تصمیم گیری درباره برگزاری اعتصاب دسته جمعی با کمیته مرکزی اجرایی است.”

از سوی دیگر،دولت فدرال تصمیم گرفته است برای پایان دادن به اعتراضات با فضل الرحمن مذاکره کند.  « فردوس عاشق اوان» دستیار ویژه اطلاع رسانی و رسانه ای عمران خان گفت:” دولت آماده مذاکره با مخالفان، حل و فصل همه مسایل از طریق راه های سیاسی است.

« نورالحق قدری»  وزیر امور دینی پاکستان نیز از تصمیم دولت برای تامین مطالبات دمکراتیک مخالفان خبر داد و افزود، ‌دولت عمران خان ، وزیر دفاع، پرویز ختک، را به عنوان مسئول مذاکره با  مولانا، و دیگر رهبران مخالف انتخاب و معرفی کرده است،تصمیم مذکور برای مذاکره نباید به عنوان ضعف تلقی شود. ” رئیس مجلس پنجاب  نیز با  مولانا فضل الرحمن تماس گرفت و از او خواست با آشتی، این تقابل را برطرف کند.

 جمع بندی:

 طبق اسناد، مشاهدات تاریخی،  پاسخ ارتش پاکستان به بحران های سیاسی در این کشور،  همواره کودتای نظامی،سرکوب و در مواردی هم باز کردن فضا و زمینه سازی برای انتخابات رقابتی بوده است. ارتش این کشور هرگز اجازه نداده است که رهبران منتخب،  کشور را هدایت و مدیریت ( کنترل) کنند.  چنان چه ، نتیجه اولین انتخابات آزاد و مردمی در پاکستان که در آن حزب عوامی شیخ مجیب الرحمن بنگالی پیروز شد، مورد تایید ارتش قرار نگرفت و ملغی گردید. حتی این امر به جدایی بنگلادش از پاکستان انجامید. در وضعیت کنونی روشن نیست که ارتش به اقدامات مولانا فضل الرحمن و دیگر سیاستمداران این کشور برای گریز از بحران چه پاسخی خواهد داد، اما آنچه که حرکت اجتماعی مذکور آشکار ساخت، این است که مهندسی فضای سیاسی توسط ارتش پاکستان ناکام مانده است، اگر جنبش مدنی مذکور سرکوب شود، احتمال دارد :

• دولت عمران خان در سراشیبی سقوط قرار گیرد.
• سازمانی شبیه طالبان پاکستانی ظهور کند.
• طبق عرف سیاسی پاکستان، ژنرال ها ، حکم رانی نمایند.
• موج سواری غرب در تداوم اغتشاش ها، افزایش فشار بر پاکستان از سوی غرب

 اما به هر صورت تداوم تنش های اجتماعی، جنجال های سیاسی پاکستان، بر کشورهای همسایه، بویژه افغانستان تاثیر قابل ملاحظه ای خواهد داشت. 

منابع:

فردوس کاوش – روزنامه 8 صبح افغانستان – سال یازدهم – شماره  3225 –  تاریخ:13/08/1398

روزنامه پاکستانی « تریبیون»  شماره منتشره مورخ 4 نوامبر2019

روزنامه پاکستانی « دان» شماره منتشره مورخ 4 نوامبر2019.

واژگان کلیدی: مهندسی انتخابات، پاکستان، ارتش ، احمد مرجانی نژاد