امین بنائی بابازاده
پژوهشگر و کارشناس ارشد
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
امروزه مجامع علمی در تبیین استراتژی و سیاست گذاری کلان داخلی و خارجی نقش مهمی را ایفاء می کنند؛ که این اثرگذاری در عرصه دیپلماسی رسمی و عمومی به افزایش ضریب نفوذ و قدرت بازی خوانی دولت ها در قبال کشورهای دوست و یا متخاصم کمک شایانی می کند.
چرا که تدوین برنامه ای واقع گرایانه و آینده نگر در سیاست خارجی هیچ کشوری بدون در نظر گرفتن شرایط و موقعیت تاریخی و نیز شناخت کامل ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی یک کشور امکان پذیر نیست؛ امری که مجامع علمی و به ویژه دانشگاه ها با تعریف پروژه های متنوع در دل اندیشکده ها و پژوهشگاه ها با ایجاد زنجیره ای کارآمد از طریق تبدیل اطلاعات درست و بروز به مطالعات جامع و پژوهش های اصولی و در نهایت ارائه تحلیلی منطقی، در هر مرحله سیاست گذار را به تلاش در جهت اتخاذ تصمیمی مناسب به منظور تحقق اهداف و منافع ملی سوق می دهد. حال با بهره گیری از این نگرش،نگاهی به پروژه های 10 دانشگاه معتبر ایالات متحده در ارتباط با فرهنگ، سیاست و اقتصاد ایران خواهیم داشت؛ تا بتوانیم تاثیر برنامه ها و عملکرد این مراکز بر چشم انداز سیاست خارجی امریکا در قبال ایران را بررسی کنیم.
1- دانشگاه هاروارد در سال ۱۶۳۶ میلادی در شهر کمبریج ایالت ماساچوست بنیان گذاشته شد و امروزه قدیمی ترین موسسه آموزش عالی در آمریکاست؛و به واسطه نام اولین فردی که زمین شخصی و ۳۴۰ جلدکتاب خود را وقف ساختن آن کرد، هاروارد نام گرفت.۴۷ برنده جایزه نوبل، ۳۲ رئیس کشور و ۶۲ میلیاردر زنده جهان در این دانشگاه تحصیل کرده اند.پروژه تاریخ شفاهی ایران سال 1981به مدیریت حبیب لاجوردی در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد راه اندازی شد، که منبع منحصر به فردی برای مطالعه تاریخ معاصر ایران به شمار می رود. این پروژه منابع اولیه تحقیق پیرامون زندگی نامه و خاطرات۱۳۴ شخصیت تاثیرگذار ایران از۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰را با حمایت مالی”بنیاد ملی علوم انسانی و بنیاد فورد” در اختیار پژوهشگران تاریخ سیاسی معاصر ایران قرار می دهد. این خاطرات در مجموع شامل ۹۰۰ ساعت نوار صدای ضبط شده و ۱۸۰۰۰ صفحه نوار پیاده شده است.
2- دانشگاه پرینستونایالت نیوجرسی در سال۱۷۴۶مجوز تأسیس گرفت ودر حال حاضر از لحاظ قدمت در میان موسسات آموزش عالی مستقل آمریکا در رتبه چهارم قرار دارد. مرکز شرمین و بیژن مصور رحمانی در سال ۲۰۱۰ با بودجه ۱۰ میلیون دلاری به منظور حمایت از آموزش و پژوهش در زمینه های مربوط با مطالعات ایران و خلیج فارس تحت حمایت دانشگاه پرینستون و به ریاست جان هالدون استاد تاریخ این دانشگاه شروع به فعالیت کرد. رویکرد این مرکز انجام مطالعات میان رشته ای جامع و فراگیر در حوزه تاریخ، سیاست، جامعه، اقتصاد، مذهب، ادبیات، فرهنگ و هنر برایدرک بهتر و بیشتر نقش ایران و منطقه خلیج فارس از گذشته تا به امروز است؛ صاحب نظران و پژوهشگران این مرکز در خصوص طیف گسترده ای از موضوعات نظیر مسائل سیاستگذاری کلان اقتصادی و سیاسی منطقه تحقیق و مطالعه می کنند.
3- دانشگاه ییل در سال ۱۷۰۱ در نیوهِیوِنایالت کنتیکت بنیان گذاشته شد. ییلیک دانشگاه پژوهشی- خصوصی و از لحاظ قدمت سومین موسسه آموزش عالی آمریکا محسوب می شود. 6 برنده جایزه نوبل به همراه5 رئیس جمهور و 4 وزیر خارجه آمریکا در این دانشگاه تحصیل کرده اند.برنامه مطالعات ایرانیو پژوهش های ایرانشناسی در مرکز مطالعات بین المللی مک میلان این دانشگاه با هدف ترویج مطالعات درباره ایران و افغانستان و حوزه فرهنگی زبان فارسی راه اندازی شد.که در حال حاضر ریاست آن را دکتر عباس امانت، استاد تاریخ و مطالعات بین المللی دانشگاه ییل به عهده دارد. برنامه مطالعات ایرانی در کنار زبان و فرهنگ به مسائل منطقه ای و بین المللی، تحولات سیاست داخلی و موضوعات گوناگون کشورهای فارسی زبان بر مبنای انعکاس آراء اقشار مختلف می پردازد. این برنامه همچنین رابطه ایران و افغانستانبا کشورهای حوزه خلیج فارس و آسیای مرکزی را مورد مطالعه قرار می دهد.
4- دانشگاه مریلند یکی از مراکز آکادمیک پژوهش عمومی در نزدیکی واشنگتن دی سی، پایتخت آمریکاست. که حائز رتبه پنجم کشور از لحاظ اعتبار در میان دانشگاههای دولتی است. دانشگاه مریلند 3 برنده جایزه نوبل و 7 برنده جایزه پولیتزر را به جامعه آمریکا معرفی کرده است. برآیند ۲۵هزار نفری این موتور قدرتمند اقتصادی مریلند تزریق سالانه ۳.۵ میلیارد دلار به اقتصاد این ایالتاست. انستیتوی مطالعات ایران روشن در سال ۲۰۰۴ با ایده آموزش، درک و شناخت فرهنگ ایرانی تأسیس شد. انستیتوی روشن با ریاست دکتر فاطمه کشاورز استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مریلند در نظر دارد تا واحدها و برنامه های ویژه ای در زمینه آموزش زبان، ادبیات، تاریخ و فرهنگ ایران عرضه کند؛ ارتباطات و پیوندهای اجتماعی میان ایرانیان و ایرانی تباران با علاقمندان به مطالعات ایرانی را تقویت کند؛ و الگویی برای تشویق به ارتباطات بین فرهنگی میان افرادی با پیشینه های متفاوت باشد.
5- دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس یکی از دانشگاههای پژوهش عمومی در امریکا به شمار می رود که در سال ۱۹۱۹ تأسیس شده است.۱3 برگزیده جایزه نوبل، 68برنده جایزه اِمی و۲۹برنده جایزه اسکار فارغ التحصیل این دانشگاه هستند.برنامه ایرانشناسی دانشگاه کالیفرنیا در سال ۱۳۴۲ در دانشکده فرهنگ و زبان های خاورمیانه شروع به کار کرد و یکی از قدیمی ترین دوره های دکترای ایرانشناسی در آمریکاست. برنامه مطالعات ایرانی دانشگاه کالیفرنیا در موضوعات و رشته های مختلف، مرزهای زبانشناسی و دوره های تاریخی را با مدیریت رحیم شایگان برگزار می کند؛ تمرکز روی زبانشناسی تاریخی و تطبیقی، تاریخ و مذاهب کهن ایران، باستانشناسی و مطالعه ادبیات کلاسیک و مدرن ایران از موضوعات برجسته این مرکز محسوب می شود.
6- دانشگاه استنفورد کالیفرنیایکی از دانشگاه های پیشتاز در حوزه آموزش و پژوهش به شمار می رود. از زمان احداث دانشگاه استنفورد در سال ۱۸۹۱، این مرکز تلاش خود را وقف یافتن راه حل برای چالش های بزرگ و آماده کردن دانشجویان برای رهبری در دنیای پیچیده امروز کرده است. ۲۲ برنده جایزه نوبل تحصیلکرده این دانشگاه هستند. درآمد سالانه فارغ التحصیلان این غول تکنولوژی دنیا به ۲.۷ تریلیون دلار می رسد.برنامه مطالعات ایرانی حمید و کریستینا مقدم با تأکید بر مطالعات میان رشته ای تمدن ایران به مدیریت عباس میلانی در دانشگاه استنفورد صورت می گیرد. این برنامه در هر سال تحصیلی، دوره های کارشناسی در رشته های مربوط به ایران مانند زبان، ادبیات، اقتصادو علوم سیاسی را ارائه می کند. در کنار این دوره ها، برنامه های بسیار متنوعی شامل کنفرانس، سمپوزیوم، میزگرد، سخنرانی و نمایش برای اساتید، دانشجویان و عموم مردم برگزار می شود.
7- دانشگاه ویرجینیا شهر شارلوتسویل در سال ۱۸۱۹ توسط توماس جفرسون بنیان گذاری شد، و همواره آرمان سومین رئیس جمهور آمریکا مبنی بر پرورش انسان هایی با آمادگی کامل برایآینده کشور و رهبری جهان را دنبال می کند. لذا سیاست مداران و هنرمندان بسیاری پرورش یافته این مکتب هستند. دانشگاه ویرجینیا در چهار دهه گذشته دروس زبان و ادبیات فارسی را ارائه کرده است. از این رو برنامه ایرانشناسی در این دانشگاه با هدف فراهم کردن زمینه آشنایی و شناخت بیشتر و درک بهتر درباره غنای فرهنگیِ تمدن ایران باستان و معاصر توسط علیرضا کرنگی اصفهانی، استادیار و مسئول هماهنگی برنامه زبان فارسی دانشگاه ویرجینیا طرح ریزی می شود.
8-دانشگاه کلمبیا در سال ۱۷۵۴میلادی براساس منشور سلطنتی جرج دوم پادشاه بریتانیا با نام کالج کینگز تأسیس شد. این دانشگاه قدیمی ترین نهاد آموزش عالی در ایالت نیویورک و پنجمین موسسه آموزش عالی از لحاظ قدمت در سراسر آمریکاست. 80 دانشجو، عضو هیأت علمی، پژوهشگر و مدیراین دانشگاه برندگان جایزه نوبل در رشته های مختلف هستند. مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا سرآمد مراکز پژوهشی آمریکا در زمینه مطالعات ایرانی است. این مرکز در سال۱۹۶۸توسط دکتر احسان یارشاطر تشکیل شد. این مرکز تأمین کننده مالی نمایشگاه های هنری، نمایش فیلم، اجرای موسیقی و سخنرانی دانشجویان، اعضای مرکز و اعضای جامعه ایرانی است. اما تمرکز اصلی فعالیت های آن روی برنامه چاپ و نشر متون پژوهشگران و پروژه های مرتبط نظیر دانشنامه ایرانیکاست.
9-دانشگاه نیویورک در سال ۱۸۳۱تاسیس شد و اکنون یکی از بزرگترین دانشگاه های خصوصی ایالات متحده است. پروژه ابتکاری مطالعات ایرانی در دانشگاه نیویورک به مطالعه تاریخ، فرهنگ و جامعه ایران می پردازد. این برنامه از سوی”دپارتمان مطالعات میان رشته ای گالاتین” وابسته به دانشگاه نیویورکو مرکز مطالعات خاورنزدیک کیورکیان حمایت می شود.برنامه مطالعات ایرانشناسی مشتمل بر بخش ترجمه، بخش سلسله سخنرانی، جلسات بحث و گفتگو و دیگر برنامه های عمومی از نمایشگاه های هنری تا نمایش فیلم را در برمی گیرد. که توسط علی میرسپاسی، استاد دپارتمان مطالعات میان رشته ای گالاتیناداره می شود. این برنامه با هدف ایجاد یک مرکز واحد برای مطالعات ایرانشناسی با دانشگاه کلمبیا، دانشگاهِ سیتی، مدرسه جدید، دانشگاه پرینستون و جامعه تحصیلکردگان و هنرمندان ایرانی ساکن نیویورک در ارتباط است.
10-دانشگاه آریزونا در سال ۱۸۸۵ در شهر توسان احداث شد، و یکی از دانشگاه های پیشتاز آمریکا در زمینه پژوهش های عمومی است. برنامه زبان فارسی و مطالعات ایرانی دانشگاه آریزونا در دانشکده مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقای این دانشگاه یکی از دو برنامه پربار آموزشی در رتبه بندی سراسر آمریکاست.که در مقطع کارشناسی، دانشجویان مدرک لیسانس مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا را با تمرکز بر زبان و ادبیات فارسی دریافت می کنند و دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد این رشته روی ایران، زبان و ادبیات، تاریخ، فرهنگ، سیاست و زبانشناسی فارسی تأکید و تمرکز دارند. دانشجویان دکترینیز می توانند در زمینه هایی مانند بررسی و نقد فرهنگ و جامعه مدنی در خاورمیانه؛ زبانشناسی فارسی و ادبیات مطالعه و تحقیق کنند.
آنچه بدیهی ست تلاش برای شناخت کامل جامعه ایران از سوی مراکز علمی امریکا تاثیر بسزائی در سیاستگذاری و برنامه ریزی اتاق فکر ایالات متحده در خصوص ایران خواهد داشت. مجموعه هایی که هر کدام در قلب دانشگاه های معتبر این کشور در حوزه ای خاص پیشگام هستند، و با یک تقسیم کار اصولی متناسب با کارکرد منحصر به فرد هر دانشگاه عمل می کنند به گونه ای که دانشگاه هاروارد با آنالیز50 سالۀچهره های تاثیرگذار ایرانی و شناخت زندگی و شخصیت شناسی آنها، دانشگاه پرینستون با بررسی تاثیرگذاری و سیاست منطقه ایایران در خاورمیانه و خلیج فارس، دانشگاه ییل با بررسی تاثیرگذاری و سیاست‌منطقه ای ایران در آسیای مرکزی و شرق دور،انستیتوی ایران روشن دانشگاه مریلند با تمرکز بر فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کالیفرنیابا تاکید بر دیرینه شناسی تاریخی زبان و نگاهی تطبیقی نسبت به ادبیات کلاسیک و مدرن، دانشگاه استنفورد با تمرکز بر روی شناخت تمدن ایران براساس رویکرد مطالعات میان رشته ای، دانشگاه ویرجینیابا تکیه بر شناخت بیشتر و درک بهتر درباره فرهنگ و تمدن ایران باستان، دانشگاه کلمبیا با تمرکز بر روی چاپ و نشر آثار پژوهشگران ایرانی و موضوعات مرتبط با ایران، دانشگاه نیویورک با تاکید بر ترجمه، جلسات سخنرانی و گفتگو و در نهایت دانشگاه آریزونا با پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا هر یک در موقعیت خود تحلیل جامعی از ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در قالب تمدن، زبان و هویت تاریخی در خدمت دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده قرار می دهند.
واژگان کلیدی: موقعیت، ایران، مجامع علمی، ایالات متحده ،امین بنائی بابازاده
