کارشناس مسائل هند
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح –IPSC
هند به عنوان بازيگري مهم در آسيا در سالهاي گذشته روابط رو به رشدي با ايران داشته است. در اين ميان براي بررسي بيشتر رويكرد سیاست خارجی هند به ایران گفتگويي با دكتر محمد عجم داشته ايم:
واژگان کلیدی: سیاست خارجی هند ، ایران، دهلی نو، امریکا
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی سیاست خارجی هند چه نگاهی به رابطه با ایران دارد؟
جمهوری هند همانند همه کشورهای دنیا یک مبنای اصلی و ثابت در تنظیم سیاست خارجی خود دارد که منافع ملی است بعد از منافع ملی یک سری اصول و معیارهای دیگر برای تنظیم سیاست خارجی مهم است برای هندی ها قبلاً ارزش‌ها و اصول عدم تعهد بسیار مهم بود، اما عقب‌افتادگی هند از چین موجب شد این کشور سیاست درون‌گرایی و عدم تعهد را اندک‌اندک رها کند. در حال حاضر تأمین انرژی و صادرات کالا – نگاه به آمریکا – قضیه کشمیر و پاکستان و منازعه مرزی با چین معیارهای مهمی برای تنظیم سیاست خارجی هند هستند. هند سه دایره برای اولویت سیاست خارجی خود ترسیم کرده است در دایره نخست کشورهای همسایه بلافصل و تعدادی دیگر از کشورها از جمله آمریکا – ژاپن – افغانستان و خلیج‌فارس قرار دارند اما ایران همچنان در دایره دوم اولویت هند قرار دارد. هند پس از یک دوره تحریم های آمریکایی با این کشور از در دوستی در آمد و موفق شد قراردادهای مهمی برای ساخت نیروگاههای هسته‌ای و تأمین سوخت آنها کسب کند درزمینهٔ نظامی نیز و انتقال علم و فنّاوری مساعدت‌هایی دریافت کرد هند در منازعه دریای چین در صف مخالفان چین قرار دارد. هند امیدوار است با بهره‌گیری از فرصت‌هایی که همسویی با غرب به هند اعطا می‌کند تولید ناخالص ۵ تریلیونی خود را تا ۱۵ سال آینده به سطح ۲۰ تریلیونی چین برساند. در این راستا جلب اعتماد قدرت‌های بزرگ اقتصادی و روابط تجاری با تمام کشورهای جهان مور توجه هند هست در بلوکه‌ای اقتصادی مهم از جمله بریکس و آسه آن حضور فعال دارد و در رقابت با چین امید دارد که به اقتصاد سوم دنیا تبدیل شود.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: هند تا چه ميزاني در حوزه انرژی و صادرات کالا به روابط خود با ايران ادامه خواهد داد؟
تأمین واردات انرژی و صادرات کالا معیار اساسی رابطه هند با ایران و کشورهای خلیج‌فارس است. هند به نفت و مشتقات آن و به راه‌های مواصلاتی ایران نیاز دارد. امنیت انرژی برای توسعه و رشد اقتصادی هند بسیار مهم است. گران شدن بازار نفت جهان رشد اقتصادی هند را کم می‌کند و بر ارزش پول کشور تأثیر منفی می‌گذارد هند دومین خریدار بزرگ نفت جهان است و از این بابت ایران نقش بسیار مهمی برای رشد اقتصادی هند دارد. این کشور در دوره تحریم های هسته‌ای ایران موفق شد، آمریکا را برای تخفیف و معافیتهای زمانی خرید نفت قانع کند بیشترین معافیتها و کامیابی‌ها نصیب هند شد. البته عذر و بهانه هندی ها این بود که پالایشگاه‌های آنها بر مبنای نوع و مشخصات نفت خام ایران تنظیم شده و قادر به جایگزینی نیستند و دچار بحران خواهند شد. هند اگر این معافیتها را جلب نمی‌کرد به دلیل گران شدن نفت ارزش پول آن شدیداً سقوط می‌کرد. نفت ایران برای هند مزیت‌های زیادی دارد، کوتاه‌ترین مسیر تأمین نفت برای پالایشگاه‌های هندی است. البته هند نفت عراق و تا حدودی نفت عربستان را تا حدودی می تواند جایگزین نفت ایران کند، اما در این راه مشکلاتی هم وجود دارد. هند با شرکت ملی نفت ابوظبی ADNOC و شرکت سعودی آرامکو قراردادی به ارزش 44 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در مجتمع پالایشگاه راتناجیری امضا کرده است. هند 25 کمپانی نفتی دارد که هر کدام یک یا چند پالایشگاه دارند، اما عموم آنها غیردولتی هستند و حدود 248 میلیون متریک تن پالایش می‌کنند. هند حتماً موفق خواهد شد در دور جدید تحریم آمریکا معافیت‌هایی بگیرد اما هرگز به مقدار دوره قبل نخواهد بود. هند حتماً قادر خواهد شد معافیت‌هایی را در رابطه با چابهار اخذ کند اما این معافیتها مشروط و محدود خواهد بود هند نیازمند است که مواد معادن مس و آهن حاجیگک افغانستان را از طریق چابهار منتقل کند و به افغانستان و آسیای میانه برنج، حبوبات و البسه و سایر اقلام صادر کند در دوران تحریم 55 درصد از پول حاصل از فروش نفت ایران به هند در یوکو بانک به یورو و 45 درصد نیز به روپیه برای خریدهای ایران ذخیره می‌شد که پس از برجام این پول‌ها به ایران منتقل شد.
وزیر خارجه هند در ملاقاتی که یکماه قبل با وزیر خارجه ایران داشت اعلام کرد که در مورد تحریم های نفتی ، هند بر اساس استقلال و منافع ملی خود عمل خواهد کرد، اما این سخن وزیر خارجه معمولا به معنای آن نیست که شرکتهای نفتی آنرا پایه عمل خود قرار دهند. تعداد زیادی از شرکتهای نفتی هند چند ملیتی هستند و به بخش خصوصی تعلق دارند و دستور العمل دولتی را معیار قرار نخواهند داد. آنچه مسلم است آنها از هیچ کوششی برای معافیتهای حداقلی کوتاه مدت دریغ نخواهند کرد و آنرا کسب خواهند کرد، اما هرگز به اندازه معافیتهای دوره اوباما نخواهند توانست بدست آورند. هند مبلغ دو میلیارد و نیم به ایران صادرات کالا دارد و 11 میلیارد دلار از ایران نفت و مشتقات آن وارد می کند لذا تمام سعی خود را خواهد کرد حداقل و در کمترین مقدار ممکن معادل دو و نیم میلیارد دلار خرید نفت از ایران را حفظ کند فکر می کنم این در مورد سایر کشورهای منطقه از جمله چین نیز تا حدودی کمتر مصداق پیدا کند.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: آينده حضور هند در چابهار چه خواهد شد؟
هند در موضوع چابهار بسیار جدی است هند از 15 سال قبل به دنبال طرح موضوع سرمایه‌گذاری در چابهار بود، اما موانع داخلی و خارجی مانع جدی شدن دو طرف شد برای هند کریدور شمال جنوب ایران (بندرعباس آستارا باکو) و همچنین کریدور شرقی ایران (چابهار سرخس) بسیار مهم است. هند برای یک بهره برداری آزمایشی از فاز اول اسکله چابهار دو کشتی گندم اهدایی به افغانستان ارسال کرد. آمریکا ناچار است بخاطر افغانستان و همچنین تدارکات نیروهای چندملیتی استفاده از این اسکله را از تحریم معاف کند. گفتنی است که موضوع چابهار هم همچنان در خطر قرار دارد. زیرا بنا به اعلام موسسه آبزرور هند طرف ایرانی پروژه به نوعی به خاتم الانبیا منصوب شده و آن شرکت در فهرست تحریم قرار دارد و ممکن است طرف هندی مجبور باشد از ادامه کار انصراف دهد. در حالی که هنوز یک فاز از 5 فاز اسکله چابهار به بهره برداری رسیده است.موضوع نگاه به کشمیر و پاکستان امروزه کمتر بر روابط ایران و هند سایه انداخته است و هر دو کشور روابط خود با ایران را از موضوع تا حدودی جدا کرده اند.
