دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد یورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
چین به عنوان یکی از بنیان های رشد و توسعه اقتصادی درهزاره سوم میلادی برنامه جامعی را برای بسط و گسترش همکاری های همه جانبه سیاسی ، امنیتی ، دفاعی ، اقتصادی و فرهنگی برای تمامی اقصی نقاط جهان طراحی و در قالب های گوناگونی نظیر یک جاده یک کمربند در حال اجرای آن می باشد و در این میان توجه ویژه ای به تقویت روابط و همکاری راهبردی با روسیه به عنوان بزرگترین همسایه ، قدرت دوم نظامی جهان و یکی از اصلی ترین منابع تامین انرژی می باشد و لذا همواره نقش مهم و تعیین کننده ای در اجرای پروژه های توسعه ای در مناطق شرقی روسیه داشته است و روابط طرفین در طول تاریخ در سطح عالی بوده است. البته شکی نیست که آقای پوتین نیز توجه ویژه ای به بسط و همکاری با چین خصوصا” در دو بعد بازار مهم مصرف چین در حوزه انرژی و قدرت روزافزون این کشور در بخش سرمایه گذاری خارجی می باشد.
دو کشور دارای 6/1 میلیارد نفر جمعیت ؛ با 27 میلیون کیلومتر مربع و درامد سرانه تقریبی 10500 دلار سهم مهمی در جغرافیای طبیعی و انسانی جهان دارند و در حوزه سیاسی اگر چه دو کشور دارای رقابت خاص می باشند که ریشه در تاریخ دارد دو کشور در اوایل قرن بیستم در موضوع راه آهن مانچوریا شرقی درگیری های متفاتی داشته و در دهه هفتم قرن بیستم زمانی که در شوروی سابق برژنف و در چین مائو حاکم بودند طرفین برای داشتن انحصار و سلطه تمام عیار بر جهان کمونیسم به جنگ هسته ای نیز نزدیک شدند و درگیری های مرزی به ثبت رسیده و در سال 1968 طرفین آتش بس نموده ولی روابط طرفین تا 1976 قطع بود و با از سرگیری روابط ، سطح آن تا 1991 قابل توجه نبود ؛ ولی بدلایل گوناگون خصوصا” مقابله با یک جانبه گرایی آمریکا ملزم به همکاری نزدیک می باشند. البته شکی نیست که پکن و مسکو موضوعات مهمی برای رقابت و حتی منازعه در اواسط قرن 21 دارند که یکی از مهمترین آنها چگونگی بهره گیری از منابع انرژی در منظقه شرقی سیبری می باشد.
روبرت کاپلان در مورد نیات پکن و مسکو بر این باور است که هدف اصلی چین تسلط بر حوزه یورآسیا و تبدیل روسیه به قدرت دست دوم در این جغرافیاست و مرز بیش از 4000 کیلومتری همچنان هم داراری اختلافاتی می باشد. چین با حضور گسترده در شبکه حمل و نقل ؛ انرژی و بانکی آسیای مرکزی ؛ حضور و نفوذ روسیه را به حداقل ممکن رسانده است لذا مسکو تلاش دارد با اتحادیه اقتصادی یورآسیا تا حدودی با توسعه طلبی چین مقابله نماید.
طرفین اجلاس های سالانه گوناگون برگزار می نمایند و در نشست نخست وزیران د و کشور در سال 2018 توافقنامه همکاری در قالب طرح های یک جاده ؛ یک کمربند و اتحادیه اقتصادی یورآسیا امضاء شد که طی آن 39 پروژه الویتی برای همکاری متقابل تعریف شده است که از مهمترین آنها ؛ راه آهن چین _ اروپا ، خط راه آهن سریع السیر مسکو – قازان ، خط راه آهن چین – ازبکستان از طریق قرقیزستان می باشد. بنظر می رسد در سال های اخیر با تغییر رویکرد روسیه در موضوعات بین المللی و حضور فعالانه در تحولات سوریه و ایفای نقش کلیدی در نگهداری بشار اسد در قدرت ؛ خاورمیانه نیز در تبدیل شدن به محور مهم همکاری های سیاسی و امنیتی پکن و مسکو می باشد در همین راستا نشست مشترک طرفین با موضوع سوریه در اوایل دی ماه در مسکو برگزار گردید در واقع پوتین تلاش دارد با حمایت مالی و تکنولوژیک چین نقش مهمی در پروژه 250 میلیارد دلاری بازسازی سوریه بر عهده بگیرد ؛ البته تردیدی نیست که مسکو و پکن در این فرایند مهم ؛ همکاری با ایران در قالب مثلث سه قدرت مهم جهانی برای مقابله با یک جانبه گرایی را دنبال می نمایند و برگزاری مانور دریایی مشترک سه کشور در هفته های اخیر نیز موید این نیت راهبردی می باشد. واقعیت این است که ایران از اوایل قرن بیست و یک همکاری قابل توجه نظامی با پکن پیگیری نموده و نوع همکاری نظامی با روسیه از 2006 میلادی گسترش داده است. بنابرین در یک نگاه کلی باید اذعان نمود که در کنار آمریکا ، رژیم صهیونیستی بیش از همه نگران همکاری مثلث تهران – پکن – مسکو می باشد و نتایاهو در اکثر دیدارهای خود با مقامات آمریکایی نسبت این همکاری مهم ابراز نگرانی نموده است.
چین با توجه به عدم مشارکت در عملیات واقعی نظامی از 40 سال گذشته ، بسش از هر زمان دیگر نیازمند بهره گیری از تجربیات ارتشی مثل روسیه است که در سال های اخیر در درگیری های مهم نظامی در بحران گرجستان ، اکراین ، سوریه و … طرف های اصلی بوده است .همکاری های نظامی روسیه و چین از 2010 میلادی وارد مرحله جدیدی شده و برگزاری مانور بین المللیوستوک 2018 با حضور بیش از سیصد هزار نظامی که از نوع بزرگترین مانور پسا جنگ جهانی دوم بود یکی از بهترین نشانه های آن می باشد ؛ مانوری که بیش از حد با واکنش منفی ناتو مواجه گردید در واقع اصلی نظامیان عالیرتبه غربی در مورد چرایی برگزاری چنین مانورهای گسترده نظامی می باشد. فرمانده ستاد مشترک ارتش چین شائو یوان مینگ در پاسخ می گوید:”ارتش روسیه در این موضوع و مشارکت در جنگ واقعی تجربه فوق العاده ای دارد و هدف ما بهره گیری از این دستاوردهای ارزشمند می باشد و ارتش ما نیز توانمندی های تکنولوژیک جدیدی بدست آورده که مورد توجه همکاران نظامی روسیه می باشد و ارتش ما نیز پس از رویکرد محدود نمودن همکاری اروپا با چین بدنبال استفاده بیشتر از دستاوردهای صنایع نظامی روسیه هستیم.” ؛ شایان ذکر است که ارتش چین در همان سال مانور بزرگ نظامی دیگری با ارتش های هند ؛ پاکستان و روسیه با عنوان ماموریت صلح در قالب همکاری شانگهای برگزار نمود.
روسیه و چین گفتگوهای نظامی خود را از 1992 آغاز و اولیه سند همکاری 5 ساله طرفین در 1993 امضاء شد ؛ هدف اصلی این سند تبدیل شدن چین به بزرگترین مصرف کننده تسلیحات روسی بود . البته چینی ها در 1999 موفق شدند قراردادی یک میلیارد دلاری برای خرید هواپیمای نظامی تولید مشترک روسیه و اسرائیل امضاء نماید ؛ ولی مسکو در 2004 تحویل هواپیماهای سو – 35 و تو-22 بدلیل اختلاف نظر در مورد تولید احتمالی در چین متوقف نمود با اینکه راهبرد ملی دفاعی چین در کتاب سفید رسیدن به خودکفایی صنایع نظامی چین و تبدبل شدن به یکی از مهمترین فروشندگان سلاح در دنیا تعریف شده است.آمریکا در گزارش بررسی اقتصاد و امنیت چین در 2017 به ارتقاء سطح همکاری پکن ومسکو به مرحله ای بالاتر اشاره و آمده است ؛ بنظر می رسد طرفین بسوی همکاری دفاعی کاملا سطح بالا حرکت می کنند و سه حوزه را بطور جدی دنبال می نمایند ؛ بخش توسعه تکننیک های نظامی ، بخش تماس های دوجانبه تخصصی و نهایتا” برگزاری مانورهای مشترک نظامی . البته در بخش دیگری از این گزارش اذعان شده که هنوز سطح همکاری های طرفین به مرحله اعتماد تمام عیار نرسیده و رقابت های پنهانی در پیشرفت و توسعه فناوری نظامی دارند.
جمع بندی :
واقعیت این است که از طرفی رهبری چین بیش از هر زمان علاقه مند بهره گیری از تجربیات روسیه برای گسترش حضور همه جانبه در عرصه بین المللی می باشد ؛ امری که موجب نگرانی قدرت های بزرگ (آمریکا ؛ اتحادیه اروپا ؛ هند ؛ ژاپن و حتی خود روسیه نیز) می باشد و از طرف دیگری طرفین معتقدند همکاری نزدیکشان می تواند با زیاده خواهی های ترامپ در عرصه جهانی نظیر خاورمیانه و آمریکای لاتین مقابله نماید. بهر حال کمک مالی چین و کمک نظامی و لجستیک روسیه منجیان اصلی مادورو در بحران 2015 ونزوئلا بودند.بطور کلی همکاری مسکو و پکن روند رو به رشد تصاعدی داشته و بویژه که همکاری طرفین در دهه آینده با نهایی شدن خطوط انتقال انرژی از روسیه به چین که بیش از 50 میلیارد دلار هزینه داشته و حداقل 400 میایارد دلار انرژی سرزمین خرس ها را به سرزمین اژدای زرد منتقل مینماید ؛ روند تعاملات طرفین به سطحی کم نظیر خواهد رساند.
واژگان كليدي: همکاری، ویژه، چین ، روسیه،دکتر علی بمان اقبالی زارچ
