مولفان: غلامعلي رحيمي و تورج دهقاني
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
قيمت نفت خام در سالهاي گذشته در بازار جهاني به دليل ويژگي هاي خاص آن هميشه در حال نوسان بوده است و اين نوسانات قيمتي و حتي شو ك هاي نفتي در بازار نفت ماهيتي گذرا دارند. بر اين اساس بازار جهاني نفت به لحاظ ويژگي و ساختار منحصر به فرد و نيز پارامترهاي متعدد تأثيرگذار در آن، به سختي قابل پيش بيني است.
- به طور كلي نوسانات قيمت نفت خام تحت تاثير عوامل متعددي است كه بطور خلاصه عبارتند از:
- پارامترهاي فني و ساختاري
- ميزان تقاضاي جهاني (كه ناشي از رشد اقتصادي در كشورهاي مختلف جهان است)
- بازارهاي بورس نفت
- وقايع اجتماعي و سياسي(از قبيل جنگ ها، كودتاها، حملات تروريستي ، انقلاب ها و …)
- عوامل طبيعي(طوفان ها ، حوادث غيرمترقبه و …)
- تصميمات سياسي كشورهاي توليدكننده و مصرف كننده نفت خام در تغيير ميزان عرضه و تقاضا
- تحولات ژئوپليتيك در مناطق اصلي توليد نفت نظير خليج فارس و ديگر مناطق نفت خيز جهان
- آثار رواني تحولات ساختاري و ژئوپلتيك در بازار نفت
- تغيير در الگوي مصرف و سياست هاي انرژي كشورهاي مهم مصرف كننده و عرضه كنندگان اوپك و غيراوپك
- وضعيت پالايشگران و الگوهاي پالايشي
عوامل موثر بر قيمت نفت را مي توان به 3 گروه تقسيم کرد: “واقعيات فيزيكي” نظير عرضه و تقاضا در ميان مصرف کنندگان و توليد کنندگان، “حوادث و اتفاقات غير مترقبه” نظير جنگ ها، آتش سوزي در پالايشگاهها و غرق شدن نفتکش ها و نهايتا “شرايط رواني بازار” تقسيم نمود. عليرغم وابستگي قيمت نفت به عرضه و تقاضا در بلند مدت به جرات مي توان گفت که در کوتاه مدت حوادث غير مترقبه و شرايط رواني بازار وزنه اصلي را در تغيير قيمت برعهده دارند. بررسي شوک هاي قيمتي نفت نشان مي دهد که هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت، اهميت سازمان هاي موثر در دنيا نظير اوپک، آژانس بين المللي انرژي نيز مي توانند در تغيير قيمت ها موثر باشند.
بر اين اساس، عرضه و تقاضاي جهاني و تغييرات مربوط به آن، تغييرات فصلي، شرايط پالايشي، روند رشد و وضعيت اقتصاد جهاني، سطح ذخيره‌سازي نفت خام و فرآورده‌هاي آن، وضعيت آب و هوايي، حوادث غرمترقبه، مقررات زيست محيطي، سفته‌بازي، ارزش دلار، تغييرات نرخ برابري ارز و تصميمات بانک‌هاي مرکزي، شرايط سياسي جهان، نرخ بهره و تورم و حجم سرمايه‌گذاري‌ها، هزينه هاي حمل و نقل، شرايط رواني و بيم و اميد جامعه و فعالان اقتصادي و واکنش‌هاي سياسي و بحران‌هاي منطقه‌اي، قيمت مواد اوليه، ارزش سهام و قدرت خريد و حجم نقدينگي و قيمت ساير حامل‌هاي انرژي از جمله عواملي هستند که به عنوان عوامل بنيادين و غيربنيادين در قيمت نفت خام تاثير مستقيم دارند.
از سوي ديگر، مهمترين عوامل موثر بر تقاضاي جهاني نفت عبارتند از: رشد اقتصادي کشورهاي مختلف که محرکي براي افزايش تقاضاست، رشد جمعيت که هر دو از عوامل افزايش تقاضا مي‌باشند. همچنين ميزان صرفه‌جويي‌ها و يا بالابردن بازده و افزايش قيمتها بخصوص سوخت مصرفي در بخش حمل و نقل تقاضا را کاهش مي‌دهند .به علاوه وجود انواع انرژي‌هاي جايگزين را نيز بايد به عنوان عوامل موثري بر مصرف نفت مورد توجه قرار داد.
بررسي تاريخي تغييرات قيمت نفت در طول زمان حاكي از وجود روندهاي نزولي و صعودي متعدد مي باشد. آخرين شوک قيمتي صعودي در بازار نفت مربوط به دوره 2013-2005 و شوک قيمتي نزولي مربوط به دوره 2016-2014 مي باشد.
افزايش قيمت نفت طي سالهاي 2013-2005 عمدتاً در نتيجه افزايش تقاضا از جانب اقتصادهاي نوظهور و در عين حال وجود محدوديت هاي فيزيکي بر سر راه بخش توليد و عرضه نفت در جهان از محل منابع متداول اين صنعت مي باشد. عمده دلايل كاهش قيمتها نيز در سالهاي اخير، افزايش توليد نفت شل آمريکا و نيز تحرکات سياسي در مناطق عمده توليد كننده نفت قلمداد شده است.
با توجه به مطالب مذكور، در اين كتاب (سال نشر 1398 و انتشارات “هزاره سوم انديشه) روند تغييرات روزانه و هفتگي قيمت هاي نفت خام در بازار جهاني مختلف به دقت بررسي شده و عوامل تاثير گذار ( نظير روند تغييرات ارزش شاخص هاي بورس در بازارهاي جهاني، روند تغييرات ارزش دلار در مقابل يورو، تاثير سياستها و اقدامات اوپك در بازار نفت، اخبار و سياستهاي اقتصادي در مقابله با بحران و …… ) نيز به تفصيل مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است، لذا انتشار چنين مستندي مي تواند مرجع ارزشمندي براي پژوهشگراني باشد كه در آينده علاقه مند به مطالعه و بررسي بازار نفت و عوامل تاثير گذار بر آن مي باشند.
واژگان کلیدی: ارزيابي، تحولات، بازار، نفت، دوره 2014-2008 ، غلامعلي رحيمي ، تورج دهقاني
