سعید بهبودی نژاد
دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
تأسيس جزاير مصنوعي از ديدگاه كنوانسيون حقوق درياها
ماده 56 کنوانسیون 1982سازمان ملل در مورد قانون دریاها می گوید، جزیره مصنوعی نمی تواند معیاری برای تنظیم مرز دریایی کشورها شمرده شود .
دولتها ميتوانند به ساخت اين جزاير يا ساير تأسيسات مصنوعی در اين محدود آبی مبادرت كنند و هيچ خدشه ای بر حقوق آنها واردنيست. افزون بر اين، در منطقه انحصاری اقتصادی نيز دولتها برای استفادههای تحقيقاتی يا استخراج منابع معدنی و غيرجاندار زير بستردريا از حق ساخت تأسيسات مصنوعی برخوردارشده اند. براساس ماده 56 كنوانسيون حقوق درياها دولتها برای اكتشاف، استخراج، حفاظت و مديريت منابع طبيعی زنده و غيرزنده در منطقه انحصاری و اقتصادی از حق حاكميت برخوردارند .در استفاده از حقوق و انجام وظایف خود در این کنوانسیون در منطقه اقتصادی انحصاری ، دولت ساحلی باید به حقوق و وظایف سایر کشورها توجه داشته باشد و به نحوی سازگار با مفاد این کنوانسیون عمل کند .
به منظور بررسی پایه قانونی این نکته، برطبق پاراگرافی از کتاب شناخته شده چرچیلولاو در قانون دریا، منتشر شده توسط انتشارات دانشگاه منچستر اشاره میشود . این کتاب به بسیاری از زبانها ترجمه شده است و به یک کتاب متنی آموزشی استاندارد در قانون دریا تبدیل شده است .نویسندگان اظهار داشته اند که : “تنها شرط در جزایر مصنوعی در کنوانسیون ژنو 1952 (درباره قانون دریاها)، ماده 5 (4) کنوانسیون فلات قاره بود که این امر شامل تاسیسات مربوط به اکتشاف و بهره برداری از منابع طبيعي فلات قاره و بستر دریا می باشد .جزایر مصنوعی ازجهت مالکیت وضع جزاير طبیعی را ندارند. جزایر مصنوعی هیچ دریای مرزی از خود ندارند و حضور آنها بر تعریف دریای مرزی کشورهای ساحلی تاثیر نمی گذارد. بنابراین جزایر مصنوعی نمی تواند مبنایی برای اندازه گیری سرزمین های دریایی باشد. کنوانسیون 1982 قانون دریایی نیز این نتیجه را پشتیبانی می کند.
ماده 11 این کنوانسیون حاکی از این است که: تاسیسات دریایی و جزایر مصنوعی نباید به عنوان آثار دائمی بندرگاه در نظر گرفته شوند و ماده (60 و 8و80) نیزبه روشنی می گوید که جزایر مصنوعی و تاسیسات ساخته شده درمنطقه اقتصادی انحصاری یافلات قاره، هیچ دریای مرزی از خودشان ندارند. اینکه آیا حضور آنها بر محدوده دریا، اقیانوس، و یافلات قاره تأثیر می گذارد جای سوال است.
آیا از لحاظ قانونی صحیح است که بگوییم هریک از دولتهای موجود در خلیج فارس می تواند جزایر مصنوعی در دریای مرزی خود را بدون توجه به نگرانی های دیگر کشورهای ساحلی و حتی غیر ساحلی بنا کند؟پاسخ قطعا منفی است.
ساخت جزایر مصنوعی اثرات قابل توجهی در محیط اطراف آنها دارد، به خصوص در پروژه های بزرگ مقیاس. پروژه های بزرگ، مانند پروژه دبی، اثرات زیست محیطی گسترده ای برای کل منطقه دارد. این موضوع در معاهدات متعدد، دستورالعمل ها و تصمیمات دادگاه بین المللی وتصمیم های داوری مورد توجه قرار گرفته است .به عنوان مثال، در اواخر سال 2003، دادگاه بین المللی دریایی ادعای مالزی را مطرح کرد که در مورد یک پروژه احیای زمین از راه عقب نشینی دریا توسط سنگاپوربود که این تغییرات عوارض شدیدی از جمله، افزایش رسوبات، افزایش فرسایش ساحلی و افزایش شوری آب و آلودگی ناشی از تخلیه فاضلاب ها، بر محیط زیست دریاییرا به همراه داشت. دادگاه در مورد این پرونده به آنچه که آن را وظیفه اساسی برای حل نگرانی های زیست محیطی از طریق همکاری نامیده است، اشاره کرد.
پيامد تأسيس جزاير مصنوعي
خلیج فارس یک دریا بسته یا نیمه بسته است.با توجه به اینکه خلیج فارس یکی از “دریاهای محصور و نیمه بسته” محسوب می شود، تأثیر این موضوع در ساخت جزایر مصنوعی چیست؟
بر طبق بند 122 کنواسیون 1982 حقوق دریای سازمان ملل متحددریای محصور شده یا نیمه بسته “به معنای خلیج، حوضه یا حاشیه دریا است که توسط دو یا چند کشور احاطه شده و و متصل شده به یک دریای دیگر یا اقیانوس از طریق یک باریکه خروجی.این تعریف دقیقا سازگار با خلیج فارس است. ماده 123 کنوانسیون1982سازمان ملل متحد که در باره محیط زیست و توسعه پایدار است میگوید : کشورهایی که در مجاورت دریای محصور و نیمه بسته هستند باید از راه همکاری در اجرای حقوق و انجام وظایف خود تحت نظر این کنوانسیون همکاریکنند و برای این منظور آنها باید مستقیمایا از طریقیک سازمان منطقه ای مناسب امورات خود را پیش ببرند ، اقداماتی مانند (الف) هماهنگی مدیریت، حفاظت، اکتشاف و بهره برداری از منابع زنده دریایی؛ (ب) هماهنگ کردن اجرای حقوق و وظایف خود در رابطه با حفاظت و حفظ محیط زیست دریایی؛(ج) هماهنگ کردن سیاست های تحقیق علمی خود و انجام برنامه های مشترک تحقیقات علمی در این منطقه؛ (د) در صورت لزوم، دیگر کشورهای علاقه مند یا سازمان های بین المللی دعوت به همکاری با آنها در جهت پیشرفت مقررات مربوطه .
امارات متحده عربی به مرکز برخی از بزرگترین مجتمع های جزیره ای در جهان تبدیل شده است، از جمله میتوان به سه طرح بزرگ جزیره نخل ، جهان و آب نما اشاره داشت . مقامات ایرانی برخی از نگرانی ها در مورد پیامدهای احداث جزایر مصنوعی توسط امارات متحده عربی در خلیج فارس را در مقیاس وسیع نشان داده اند. یکی از اعضای محیط زیست ایران گفته است که خلیج فارس یک دریای نیمه بسته با حساسیت زیاد است و تاکید کرد که وجود اکوسیستم هایی مانند جنگل های هرا به اهمیت اکولوژیکی منطقه افزوده است. بنا به گزارش منابع دیگری از ایران: “امارات متحده عربی با بیش از 325 جزیره مصنوعی، با مصرف میلیاردها دلار در آبهای خلیج فارس، قصد دارد بیش از 325 جزیره مصنوعی بسازد .امارات متحده عربی در حال حاضر دارای مالکیت 60 کیلومتر مربع از جزایر خلیج فارس است و برطبق گفته سلطان بن سالم مدیر پروژه جزایر جهانی، مساحت جزیره امارات متحده عربی به 1200 کیلومتر افزایش خواهد یافت. ساخت این جزایر مصنوعی نه تنها باعث تخریب محیط زیست می شود، بلکه ژئوپلیتیک خلیج فارس را نیز تغییر خواهد داد .خلیج فارس در حال حاضر به بسیاری از گونه ها کم یاب و نایاب را در خود جای داده است و تنوع زیستی بی نظیری را دارد . بیش از 500 گونه ماهی، 15 میگو و پنج گونه لاکپشت کمیاب و انواع دیگر آبزیان ساکن این منطقه هستند. کارشناسان سازمان های بین المللی در مرحله اول ساخت این پروژه هشدار داده اند که تخریب سواحل مرجانی زیستگاه این گونه های کمیاب جانوری بویژه را نابود می کند. آنها همچنین درباره تغییر کیفیت آبهای خلیج فارس هشدار داده اند. بنا به گفته ، مدیر کل محیط زیست ایران،وی از مسئولان کنوانسیون منطقه ای برای همکاری برای حفاظت و بهبود منطقه های ساحلی و محیط دریایی دعوت کرده است تا بررسی کند که آیا ساخت جزایر مصنوعی ساخته شده در خلیج فارس با استانداردهای بین المللی زیست محیطی مطابقت دارد. بنا به گزارش خبرگزاری فارس، با اشاره به ماهیت بسیار حساس خلیج فارس، هر گونه دخالت در اکوسیستم آن به دلیل این فعالیت ها تاثیرات منفی بر محیط منطقه خواهد داشت. رییس فراکسیون محیط زیست مجلس، در یک نامه علنی به دبیر کل سازمان ملل متحد، از او خواست تا به مشکلات زیستمحیطی مربوط به جزایر جهانی در خلیج فارس رسیدگی نماید . مقام ایرانی خاطرنشان ساخت که این پروژه نقض آشکار کنوانسیون های بین المللی 1958 و 1982 و مقررات آنها است .این نگرانی تنها به مقامات ایرانی محدود نمی شود. این جزایر مصنوعی به نگرانی های فزاینده و رو به رشد کارشناسان و متخصصان محیط زیست نیز به دلیل تاثیرات مخرب ان بر بوم زیست دریایی محلی و ساحلی است. همچنین دبی باید برای رضایت طولانی مدت این طرح نیز نگران باشد: افزایش سطح دریابر اثر تغییرات جهانی آب و هوایی می تواند موجب ناخرسندی سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری های در طرح های عجیب و شگفت انگیز این کشور هم باشد . این طرح ها به نظر منطقی نیستند و از طریق قانونی باید کشورهای حاشیه خلیج فارس برای متوقف ساختن جزایر مصنوعی در این مناطق دریایی خود درخواست اقامه دعوی کنند .
نتیجه گیری نهایی
با این حال، با توجه به تعهدات عمومی دولتها به عنوان اعضای جامعه بین الملل، به ویژه در زمینه حقوق بین الملل دریا و قانون محیط زیست این نکات را می توان به عنوان نتیجه گیری نهایی برشمرد :
1.کشورهای غير ساحلی نمی توانند جزاير مصنوعی را در هر بخشی از خلیج فارس بسازند
2.دولت صاحب پرچم (یا کشور ساحلی) جزایر مصنوعی باید به سایر دولت های منطقه ای نسبت به ساخت و ساز و جزئیات جزایر مصنوعی اطلاع رسانی کند.
3.دولت پرچم (یا کشور ساحلی) جزایر مصنوعی باید برای هماهنگی منطقه ای، به ویژه از طریقنقشه سازمان منطقه ای برای حفاظت از محیط زیست دریاییبرای به اشتراک گذاری اطلاعات، تبادل تجربیات و برنامه ریزی برای موارداضطراری و ملاحظات دیگر مربوط به ایجاد و بهره برداری ازجزایر مصنوعی هماهنگی و اقدام کند .سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی(روپمی ) که در کویت مستقر است، در سال 1979 تاسیس شد تا از آلودگی و سایر مسائل زیست محیطی خلیج فارس جلوگیری و مراقبت کند. ایران، بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی عضو این سازمان هستند .به نظر می رسد که کشورهای خلیج فارس می توانند ازاین سازمان (نقشه سازمان منطقه ای برای حفاظت از محیط زیست دریایی ) برای حل برخی از مشکلات مربوط به جزایر مصنوعی استفاده کنند و تا کنون از این کانال استفاده نکرده اند .
- دولت پرچم (یا کشور ساحلی) جزایر مصنوعی باید برنامه ها و آمادگی های لازم را برای رعایت حقوق کشورهای ساحلی دیگر و کشورهای غیر ساحلی، بویژه در مورد استفاده از حق عبور بی ضرر از قلمروهای دریایی، تهیه کند. این ممکن است شامل برنامه ریزی طرح های ترافیکی و کریدورها هم باشد.
- با توجه به اثرات زیست محیطی جزایر مصنوعی، دولت پرچم (یا کشور ساحلی) جزایر مصنوعی باید نقشه ها و مقرراتی را برای به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی ساخت جزایر مصنوعی در نظر بگیرد . اثرات جزایر مصنوعی بر اکوسیستم منطقه ای و آلودگی دریایی ناشی از دلایل اتفاقی و عملیاتییکی از مهمترین نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد .
- به منظور جبران آسیب ناگزیر به اکوسیستم و محیط زیست منطقه، دولت پرچم (یا کشور ساحلی) جزایر مصنوعی باید از طریق هماهنگی با سایر کشورهای مربوطه اقدامات لازم را برای اجرای برنامه ها و اجرای تدابیر برای جایگزینی آسیب ها ی قطعاتی یا سیستم ها انجام دهد .این ممکن است شامل احداث ساختارهای اضافی، ایجاد سیستم هایی برای کمک به زیستگاه طبیعی این گونه ها به دلیل ساخت جزایر مصنوعی و ایجاد گزینه هایی برای مسائل مربوطه باشد .
- دولت پرچم (یا کشور ساحلی) جزایر مصنوعی باید با سایر کشورهای منطقه همکاری کند. این نه تنها بر اساس این واقعیت است که خلیج فارس “دریای محصور و نیمه بسته” است، بلکه همچنین به دلیل آن که به عنوان یکی از مناطق حساس محیط زیست جهانی در قانون کنوانسیون دریایی به آن اشاره شده است .
references
1- Iran has apparently its own plans for the artificial islands but not in the Persian Gulf, but in the Caspian Sea. According to ISNA, the project of designing for the �Islamic republic of Iran Artificial island in Golestan Province (north of Iran), has been opened for bidding and this will be the first artificial island of Iran� http://www.isna.ir/main/NewsView.aspx?ID=News-695315&Lang=E, dated 04/11/2006.
2- http://2100.org/w_oceancitieslegal.html. The Legal issues of the Ocean Cities, By Cordula Fitzpatrick, Paris 1998, p.3
3- The Law of the Sea, United Nations Convention on the Law of the Sea, United Nations, New York 1983.
4- The Law of the Sea, United Nations Convention on the Law of the Sea, United Nations, New York 1983, P. 18
5- R.R. Churchill and A. V. Lowe, The Law of the Sea, MellandSchill Studies in International Law, 3rd Edition, Manchester University Press, 1999, page. 51. This book has been translated into Persian by Bahman Aghai, and published by Ghanjedanesh Publications in Iran.
6- http://www.answers.com/main.ntquery?tname=artificial%2Disland&print=true , Artificial Island.
7- http://www.rwu.edu/macrocenter/2004/conferencepapers/noyes.htm, New Land for peace. An overview of International Legal Aspects, by John E. Noyes, 2004.
8- Definition and description of the semi-enclosed seas are mentioned in this article. However, it is necessary to point out that the Third United Nations Conference on the Law of the Sea that led to the conclusion of the UNCLOS 1982, or Montego Bay Convention, could not divide the definition for enclosed and semi-enclosed seas.
9- The Law of the Sea, United Nations Convention on the Law of the Sea, United Nations, New York 1983.
10- http://www.answers.com/main.ntquery?tname=artificial%2Disland&print=true , Artificial Island.
11- http://wwwirna.ir/index2.php?option=comnews&task=print&code=0608056833200220, dated August 5, 2006.
12- http://www.iran-daily.com/1385/2624/html/national.htm, dated 30th of July 2006
13- http://news.mongabay.com/2005/0823-tina butler dubai.html, dated 23 August 2005.
واژگان کلیدی ساخت، جزایر مصنوعی، امارات متحد عربی، حقوق بین الملل، خلیج فارس
