دکتر سعید خالوزاده
بیان رخداد
انتخابات 24 خرداد ایران و پیروزی شگفت انگیز دکتر روحانی موجی از گمانه زنی های مثبتی را در عرصه سیاست خارجی بوجود آورده است. در این میان پرونده هسته ایران و گفتگوهایی که طی سالهای قبل با گروه 1+5 و همچنین آژانس بین المللی انرژی اتمی صورت گرفته از جایگاه بسیار برجسته ای برخوردار است.تا جایی که شاید بتوان گفت پرونده هسته ای مهمترین محور تعامل و زمینه گفتگو بین دولت دکتر روحانی با کشورهای غربی و گروه 1+5 و همچنین با آژانس اتمی وین است؛ لذا از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است. بنظر می رسد طرفین گفتگو با احتیاطی بیشتر از قبل و با البته با اشتیاق و هیجان زدگی بیشتری به دور آتی گفتگوها نگاه می کنند. با توجه به اینکه آقای دکتر روحانی در سالهای 2005-2003 مسئولیت مذاکرات هسته ای با کشورهای غربی و عمدتا اروپایی را بعهده داشتند، این گمانه زنی ها و انتظارات ناشی از آن از اهمیت و جذابیت بیشتری برخوردار شده است. همگان مشتاقانه منتظر این هستند ببینند بعد از مراسم تنفیذ و تحلیف دولت جدید، چه سیاست جدیدی از سوی دولت ایشان اتخاذ خواهد شد.
واژگان کلیدی : امریکا، اتحادیه اروپایی، دکتر روحانی، تعامل سازنده، ایران، کنگره امریکا، پرونده هسته ای
تبیین رخداد
اگرچه از زمان نشست آلماتی دو (16/1/1392) دیگر گفتگویی بین جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 در خصوص پرونده هسته ای ایران صورت نگرفته (با توجه به فضای انتخابات ریاست جمهوری ایران) لکن این موضوع همچنان از اهمیت و حساسیت ویژه ای برخوردار است و یکی از مهمترین دور گفتگوها بین دولت جدید دکتر روحانی و تیم جدیدی هسته ای ایران با گروه 1+5 و همچنین با آژانس بین المللی انرژی اتمی طی چند هفته آینده خواهد بود. این در حالی است که نمایندگان گروه 1+5 روز سه شنبه 25/4/1392 در بروکسل با خانم کاترین اشتون مسؤول عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار و گفتگو نمودند. به گزارش رویترز، در این نشست چگونگی ادامه مذاکرات با ایران و راه حل هایی که می تواند بر سرپرونده هسته ای در دوره رئیس جمهور جدید حسن روحانی از طریق مذاکره به نتیجه ملموس و عملی برسد، بررسی می شود. مایکل مان سخنگوی خانم اشتون نیز در این باره گفت: مقامات ارشد از کشورهای آمریکا، چین، روسیه، بریتانیا، فرانسه و آلمان چگونگی ادامه مذاکرات با ایران را مورد بررسی قرار داده اند. خانم اشتون نیز اعلام کرد: ما خواهان تحقق پیشرفت ملموس در مذاکرات با ایران هستیم. در این نشست در باره اینکه «چگونه در پرونده هسته ای ایران به جلو پیش برویم مذاکره شد. ما مشتاقیم در این گفت وگوها (با ایران) پیشرفتی ملموس حاصل کنیم. »
بنابر اخبار منتشره قرار است نمایندگان گروه 1+5، در نشست بروکسل جزئیات دیدار آتی با ایران را مورد بررسی قرار داده اند. ظاهرا نمایندگان 6 کشور جنبه های مختلف پرونده و امتیازاتی که می توانند به تیم جدید مذاکره کننده ایران بدهند و همچنین سناریوهای مختلف و بده بستانهای محتمل را مورد بحث و تبادل نظر قرار دادند. این در حالی است که یک مقام عالی رتبه آمریکایی نزدیک به پرونده هسته ای ایران (نامش ذکر نشده) اظهار داشته که ممکن است مذاکرات ایران و گروه 1+5، در اوایل ماه سپتامبر از سرگرفته شود و البته تاریخ دقیق آن بستگی به زمان مجمع عمومی سازمان ملل دارد که هر سال در ماه سپتامبر در نیویورک برگزار می شود.
این مقام آمریکایی در ادامه اظهارات خود این نکته را خاطرنشان می کند، قدرت های جهانی از هیات مذاکره کننده هسته ای که روحانی آن را تعیین خواهد کرد، می خواهند پاسخی جامع به بسته پیشنهادی اعتمادسازی بدهد که در جریان مذاکرات آلماتی (فوریه 2013) پیش روی تهران قرار گرفت. البته به گفته وی پاسخ به این بسته پیش از مذاکرات بعدی ضروری نیست و راه برای گفت و گوی بیشتر بر سر آن باز است. این مقام آگاه ادامه داد، آنچه در آلماتی پیش روی ایران قرار گرفت، بسته خوبی بود و هنوز زمان و فضا برای دستیابی به راه حل دیپلماتیک بر سر مجادله هسته ای ایران وجود دارد.
در شرایط کنونی جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 می توانند دو نوع مذاکره را مورد نظر قرار دهند یکی مذاکرات کارشناسی و فنی بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و دیگری تداوم مذاکرات با گروه 1+5. هر دو این مذاکرات می تواند اهمیت و حساسیت لازم را برای طرفین داشته باشد. از طرفی بنظر می رسد گفتگوها با آژانس نسبت به گروه 1+5 حساسیت سیاسی کمتری دارد و طرفین با راحتی بیشتری می توانند به گفتگو در این زمینه بپردازند. نتایج این گفتگوها می تواند چشم انداز مذاکرات آتی با گروه 1+5 را نیز تبیین نماید. پس همگان منتظر اولین دور مذاکرات در دولت دکتر روحانی هستند.
ارزیایی شرایط کنونی و اظهارات اخیر و دیدگاههایی که از سوی بسیاری از تحلیلگران یا مقامات و نمایندگان کنگره امریکا و …. عنوان شده نشان می دهد که هم اکنون دو دیدگاه و دو رویکرد کاملا متفاوت از سوی محافل امریکایی و اروپایی در ارتباط با نوع تعامل با ایران و پیشبرد پرونده هسته ای مد نظر آنهاست. یکی که دیدگاه بسیار منفی و بدبینانه ای نسبت به ایران و گفتگوهای هسته ای را نمایندگی می کند خواستار تداوم فشارها و تحریم های سخت و حتی تصویب تحریم های جدید از سوی کنگره امریکا علیه ایران شده و آنرا رویکردی درست و تاثیرگذار می داند که می تواند نتایجی را بدنبال بیاورد. طرفداران این طیف که در امریکا خیلی قوی هستند در بین کشورهای اروپایی هم قاعدتا هواداران جدی دارد و بخصوص مورد توجه اسرائیل و لابی صهیونیست جهانی است. طیف دیگر موضع منعطف تر و معقولتری دارد و خواستار رویکرد تعاملی و دادن فرصتی دیگر به گفتگوهای هسته ای و در دولت آینده دکتر روحانی است. این طیف منعطف موافق با افزایش فشار و تصویب تحریم های جدید نیست و آنرا مناسب شرایط کنونی نمی داند و معتقد است باید به دیپلماسی شانس بیشتری داد و هرگونه اقدام برای تصویب تحریم های جدیدتر مغایر با روند و فضای کنونی است و از طرفی می تواند بر خلاف نظر مردم ایران در انتخابات و دادن رای به دکتر روحانی قلمداد شود و لذا سازنده نخواهد بود.
در این راستا هفته گذشته «کیت الیسون» و «جیم مک دمورت» دو نماینده دموکرات کنگره آمریکا با انتشار یادداشتی در پایگاه خبری «پلیتیکو» تغییر رویکرد در قبال ایران را خواستار شده و نوشته اند : “دیپلماسی تنها و بهترین راه حل برای پایان پرونده هسته ای ایران است. انتخاب روحانی موقعیت خوبی است که آمریکا در سیاست هایش در قبال ایران، بازنگری کند. ایالات متحده باید با بیشتر کردن اقدامات جهت تعامل دیپلماتیک با ایران، موازنه ای در برابر تحریم های کنونی ایجاد کند. اعمال تحریم های جدید پیش از آنکه روحانی فرصتی برای عمل به وعده هایش داشته باشد، اقدامی اشتباه است.”
دو نماینده فوق در این یاداشت که دیدگاه طیفی از نمایندگان کنگره امریکا[1] و همچنین کشورهای اروپایی را پوشش می دهد آورده اند: “آمریکا باید از موقعیت به وجود آمده استفاده کرده و روابط دیپلماتیک با تهران را از سر گیرد. اعمال تحریم جدید علیه ایران، تنها تعدی به اکثریت رأی دهندگانی است که اعتدال را به تندروی ترجیح دادند. این اقدام می تواند رئیس جمهور میانه رو در ایران را در همین ابتدای راه با مشکل مواجه کند.”
همچنین 131 عضو مجلس نمایندگان در نامه ای که در تاریخ 15/4/1392 امضاء کردند دولت اوباما را به دیپلماسی بیشتر با ایران تشویق کرده اند. در این نامه که به دنت – پرایس ( دو نماینده پیشنهاد دهنده آن)مشهور شده)، آمده است: به عقیده ما این اشتباه است که فرصت ناشی از پیروزی روحانی در انتخابات را در بوته آزمون قرار ندهیم. از این فرصت می توان برای پیشرفت در جهت یک توافق معتبر استفاده کرد. 17 نماینده جمهوریخواه نیز این نامه را امضا کرده اند. اینکه کنگره که همواره مخالف دیپلماسی در قبال ایران بوده، اکنون آن را به اوباما توصیه می کند، نکته قابل تاملی است. شورای ملی ایرانی آمریکایی این اقدام کنگره را بی سابقه توصیف کرده است.
با توجه به فضای کنونی سیاسی – رسانه ای موجود اینطور بنظر می رسد که جامعه بین المللی از جمله کشورهای گروه 1+5 و همچنین مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی تلاش وافری دارند تا گفتگوهای آتی در بستری مناسب و با احتیاط و درنظر گیری کلیه جوانب و حساسیت های طرفین با جمهوری اسلامی ایران در دولت دکتر روحانی آغاز شود. ظاهرا در فضای کنونی کشورهای گروه 1+5 آمادگی و علاقه بیشتری برای دادن پیشنهادات عملی و ملموس به ایران جهت پیشرفت در مذاکرات آتی را دارند. بنظر می رسد این کشورها و همچنین اتحادیه اروپایی در سطوح رسمی مایل نیستند فضای مثبت ایجاد شده را با زیاده خواهی ها با چالش و شکست مواجه کنند. لذا محتاط تر و مثبت تر در نشست بروکسل ظاهر خواهند شد و احیانا آمادگی بیشتری برای ارائه بسته های تشویقی دارند.
از طرفی بنظر می رسد که بسته پیشنهادی گروه 1+5 در نشست آلماتی 2، محور اصلی پیشنهادات گروه 1+5 به ایران خواهد بود. البته بسته پیشنهادی آلماتی 2 احیانا جای بحث و گفتگو و چانه زنی و بده بستان را دارد ولی چارچوب اصلی کار و پیشنهادات خواهد بود. در این میان دولت جدید دکتر روحانی باید با بررسی همه جانبه نشست های قبلی استانبول، بغداد، مسکو و آلماتی 1 و 2 و همچنین مذاکرات با آژانس وین، شرایط کنونی بوجود آمده را مورد بحث و بررسی دقیق و کارشناسی قرار داده و زمینه های مشترک و مورد توافق طرفین را برجسته نموده و حول آن به بحث و گفتگو بپردازد. در این میان پیشبرد یک راهبرد برد- برد برای طرفین اهمیت اساسی دارد و باید شکل گیری این راهبرد و مکانیزم اجرایی آن در بستری از اعتمادسازی که اهمیت کلیدی دارد، مورد توجه ویژه قرار گیرد.
دورنمای رخداد
در فضای کنونی جامعه جهانی منتظر است ببیند تیم جدید هسته ای ایران چه رویکردی را در پیش خواهد گرفت. نتایج حاصل از این نشست بر دیدگاهها و تحلیل های همگان قطعا تاثیر خواهد گذاشت. در گزارش های قبلی، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی برخی تردید ها را در مورد ماهیت نظامی برنامه های هسته ای ایران مطرح کرده بود. این در حالی است که روحانی وعده شفافیت در فعالیت های هسته ای و تعامل بهتر با جامعه بین المللی را داده است. آخرین دور گفتگوهای ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در ماه می گذشته در وین برگزار شد که هیچ نتیجه ای به همراه نداشت. این در حالی است که 10 دور مذاکره قبلی آژانس با ایران در 2 سال اخیر بی نتیجه بوده است.
به نظر می رسد با تشکیل دولت یازدهم که در راس آن دکتر روحانی مذاکره کننده سابق هسته ای و شخصیتی شناخته شده برای کشورهای غربی قرار دارد، آژانس بین المللی انرژی اتمی و گروه 1+5، علاقمند هستند زمینه های یک تعامل مثبت و سازنده با دولتی میانه رو که شعار اعتدال، دیپلماسی و مصالحه سر می دهد را مورد بررسی قرار دهند. نتیجه این تعامل هر چه باشد، تاثیری مستقیم بر جهت گیری آمریکا و متحدانش در قبال ایران خواهد داشت. لذا بنظر می رسد اولین دور مذاکرات ایران چه با آژانس بین المللی انرژی اتمی و چه با گروه 1+5 و یا حتی با برخی کشورهای تاثیر گذار این گروه بصورت دوجانبه از اهمیت فوق العاده بالایی برخوردار است. در این راستا حتی اعزام نمایندگانی از جانب دکتر روحانی برای گفتگوها با کشورهای تاثیرگذار فوق یا مقامات آژانس اتمی وین حائز اهمیت زیادی است و می تواند فضا را برای طرفین در دور آتی مذاکرات منعطف تر و شفاف تر کند. دوره ای از مذاکره و دیپلماسی فرارسیده است.
