فرزاد رمضانی بونش
مركز بين الملي مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: چین و پاکستان طی پنجاه سال گذشته، متحدان نزدیکی بوده اند و اين روابط سنتی در سالهای اخیر در پرتو توافقات و همکاری های اقتصادی و سياسی و تحت تأثیر عوامل و متغیرهای مختلف، ابعاد و اشکال جدید و گسترده ای پيدا كرده است. در اين بين بعد از افزايش اختلاف بين اسلام اباد و واشنگتن در ماه هاي گذشته در واقع به نظر ميرسد روابط چين و پاكستان در شرايط نويني قرار گرفته است. در اين بين براي بررسي بيشتر اين روابط و آينده آن به گفتگويي با زيبا فرزين نيا پژوهشگر، نويسنده، كارشناس مسائل پاكستان و معاون پژوهشی مديركل دفتر مطالعات سياسي و بين المللي وزارت خارجه كشورمان پرداخته ايم:
مركز بين الملي مطالعات صلح: اگر نگاهي مقايسه اي به روابط كنوني چين با پاكستان با سالهاي گذشته داشته باشيم تا چه حدي ميتوان گفت اين روابط ابعادي گسترده تري پيدا كرده است؟
از آغاز استقلال پاكستان روابط چين و پاكستان بر اساس دوستی و مودت شکل گرفته بود. مناسبات و روابط دو كشور (چین و پاکستان) در مقابل روابط همراه با تنش چين و هند ( به عنوان دو قدرت آسيايي ) بوده است. روابط چين و پاكستان در طول زمان فراز و نشيب هايي داشته و در هر دوره اي ابعادي نويني به خود گرفته است. اكنون كه روابط امريكا با پاكستان داراي تنشهاي شده است پاكستان هم بيشتر به سمت چين رو آورده است و تلاش ميكند تا از چين در مقابل امريكا استفاده كند. همچنين امريكا از بین هند و پاكستان، هند را به عنوان شريك راهبردي خود انتخاب كرده است و اين نيز تبديل به عاملي شده است تا پاكستان را تشويق به افزايش روابط با چين كند. از طرف ديگر چين نيز به دليل رقابت هايي كه با هند دارد (هر چند برخي از اختلافات گذشته پايان يافته و فراموش شده است ) اما در مقابل اتحاد هند و امريكا پكن سعي كرده است روابط خود را با پاكستان گسترده تر كند.
مركز بين الملي مطالعات صلح: ون جیابائو نخست وزیر چین در دیدار با فرمانده ارتش پاکستان بر تقویت روابط نظامی چین و پاکستان تاکید کرده بود. در اين حال در صورت گسترش روابط نظامي و امنيتي چين با پاكستان اين امر چه پيامدهايي داخلي و منطقه اي براي پاكستان خواهد داشت؟
روابط نظامي اي كه اكنون بين چين و پاكستان تقويت شده است به گذشته برمي گردد. در واقع پاكستان از گذشته روابط نظامي با چين داشته است. اولين رزمايش نظامي بين دو كشور در سال 2004 بود و پاكستان نخستين ارتش خارجي بود كه در خاك چين به تمرين نظامي پرداخت و بعد از آن هم سه رزمايش نظامي بين دو كشور برگزار شده است. گذشته از اين رزمايش نظامي كه اخيرا (در ماه نوامبر2011 ) برگزار شد هم هر چند با هدف اعلام شده مبارزه با تروريسم بود، اما برنامه ي جامع تمريني با هدف تبادل اطلاعات و تقويت تجربيات ارتش دو كشور بود. همه اينها بيانگر آن است كه اتحاد نظامي و همكاري در اين حوزه بين دو كشور گسترده تر شده است.
در اين حال بعد از تيره شدن روابط امريكا و پاكستان در ماه هاي اخير( كه تنش در اين حوزه را افزايش داد) پكن و اسلام آباد تلاش كرده اند روابط دو جانبه خود را درهمه زمينه ها افزايش دهند، اما بايد گفت در ظاهر به بعد نظامي روابط توجه بيشتري شده است و رويه اي مقابله اي در برابر امريكا ازسوي هر دو كشور چين و پاكستان برگزيده شده است. اسلام آباد درصدد آن است تا امتيازاتي كه امريكا قبلا در اختيار پاكستان قرارداده است ولي اكنون با چالش ها و موانعي از سوي اين كشور (همچون عدم تحويل اف 16 ها به پاكستان) روبرو شده را از طریق چين بدست آورد. چنانچه در سفر اخير رئيس ارتش پاكستان آقاي ژنرال كياني به چين در همين راستا تلاش شد. در اين ميان تقويت روابط چين و پاكستان ممكن است به تنش بيشتر در روابط اسلام آباد با هند منجرشود. چرا كه روابط پاكستان با چين به عنوان قدرتي مهم براي هند حساسيت زا است و دو كشور چين و هند در حال رقابت نيز هستند. لذا تقويت روابط چين و پاكستان هشداري براي هند است. گذشته از اين اينكه چين حامي پاكستان باشد و يا اينكه پاكستان امكاناتي را در اختيار چين قراردهد براي هند و امريكا نيز مناسب نيست. جدا از روابط دو كشور ممكن است حمايت چين نفوذ پاكستان را در افغانستان افزايش دهد و تاثيرات گسترده اي هم درمنطقه آسياي جنوب غربي داشته باشد.
مركز بين الملي مطالعات صلح: با توجه به برخي گزارش ها و اخبار درمورد احداث پايگاه نظامي چين در پاكستان، به نگاه شما اسلام آباد تا چه حدي در خاك كشورش پايگاهي را در اختيار چين قرار خواهد داد؟
اين امر بسته به علل متعددي دارد. يعني اينكه روابط دو كشور تا چه حدي پيشرفت كند، نگاه امريكايي ها به عنوان قدرت جهاني به پاكستان تغيير كند يا نه؟ و اينكه هند به عنوان رقيب و همسايه پاكستان چه حساسيت هايي نسبت به اين امر داشته باشد؟ اینها از جمله عواملی است که در احداث پايگاه چين در پاكستان تاثير دارد. البته با توجه به اخبار چيني ها از پاكستاني ها خواسته اند تا فرودگاه هايي نظامي را در اختيار چيني ها قرار دهند نه اينكه صرفا پايگاهي نظامي را در اختيار گيرند. گذشته از اين نيز چيني ها از سالها قبل تلاش ميكنند تا بنادر جنوبي پاكستان را توسعه بخشند و در اين زمينه همكاريهايي با پاكستان دارند كه اين امر جدا از افزايش نفوذ در پاكستان دسترسي چين به خليح فارس و درياي عمان را آسان تر ميكند، امري كه هشداري براي هند و امريكا است.
مركز بين الملي مطالعات صلح: با توجه به اينكه روابط اسلام آباد و واشنگتن در ماه هاي گذشته دچار بحران ها و تنشهايي بوده است. در اين حال با توجه به افزايش روابط سياسي و ديدارهاي سياسي بين پاكستاني ها و چيني ها، تا چه حدي چين مي تواند جايگزين مناسب امريكا براي پاكستان باشد؟
از ابتداي شكل گيري روابط چين با پاكستان (كه رابطه اي سنتي و عميق نيز بوده است) پاكستان در واقع توانسته است در برابر دشمناني كه با آن مواجه بوده است از حمايت اين كشور مهم آسيایي برخوردار باشد. چين هم تلاش كرده است تا از پاكستان به عنوان منطقه نفوذ خود استفاده كند. در اين حال با تنش در روابط پاكستان و امريكا اينكه اكنون چيني ها بتوانند جايگزين مناسبي براي امريكا باشند مساله اي است كه ممكن است خود پاكستاني ها هم روي اين گزينه تاكيد چنداني نداشته باشند تا اينكه چيني ها را جايگزين امريكا كنند. واقعيت آن است که پاكستان تلاش ميكند تا از رقابت بين چين و امريكا به نفع خود بهره برد تا با توجه به شرايط مختلفي كه پاكستان براي چيني ها ايجاد ميكند ( نزديكي بيشتر به خليج فارس، درياي عمان، افغانستان و..) باعث شود امريكايي ها در روابط خود با پاكستان تجديد نظر كنند و امتيازاتي را به پاكستان دهند. گذشته از اين چين به عنوان قدرت دوم در جهان مي تواند مدافع منافع سياسي نظامي و اقتصادي پاكستان در منطقه باشد و تا حدي جايگزيني مناسب براي امريكايي ها باشد.
مركز بين الملي مطالعات صلح: با توجه به اختلاف چين با هند و به موازات آن، اختلاف پاکستان با هند در واقع متغير هند تا چه حدي باعث شکل گیری روابطي راهبردي بين پاکستان و چین شده است ؟
مساله هند از ابتداي شكل گيري روابط چين و پاكستان خود عاملي مهم بوده است. در دوران جنگ سرد روابط هند با بلوك شرق گسترده بود. از طرف ديگرهم تنش در روابط چين و هند نيز بیشتر بود. در اين راستا روابط چين و پاكستان تقويت شد و شكل گرفت، ولي زماني كه دو كشور چين و هند تنش زدايي كردند و پس از مدتي چالشهايشان را تا حدودي حل نموند هر دو كشور تلاش كردند تا گزينه پاكستان را در روابط كمتر مد نظر قرار دهند. يعني در واقع تلاش شد تا روابط با پاكستان براي كشور رقيب حساسيت برانگيز نباشد، اما اكنون كه روابط امريكا و پاكستان دچار تنش شده است پاكستاني ها تلاش مي كنند از كارت چين بهره گيرند، امري كه ممكن است تنش را بين چين و هند نيز افزايش دهد.
مركز بين الملي مطالعات صلح: به نگاه شما آينده روابط دو كشور همسايه پاكستان و چين را در چشم اندازي كوتاه مدت و بلند مدت چگونه ميتوان مورد بررسي قرار داد؟
اگر بخواهيم روابط بين پاكستان و چين را در بلند مدت و كوتاه مدت مورد تجزيه و تحليل قرار دهيم بايد گفت همانگونه كه در گذشته هم روابط سنتي و عميق بوده است در كوتاه مدت هم اين روابط گسترش پيدا خواهد كرد. ولي در بلند مدت اين امر بستگي به اين امر دارد كه چين در صحنه بين المللي چه عواملی را ترجیح می دهد. به عبارت دیگر از طرفي چين بنا دارد تا تنش در روابط خود با هند را مديريت كند تا به اهداف بلند مدت خود دست پيدا كند به توسعه صلح آميز مي نگرد. لذا در انديشه افزايش تنش هاي پيراموني نيست. بنابراين چين نمي خواهد كه گسترش روابطش با پاكستان باعث تنشي در منطقه و يا جهان ايجاد كند. در عين حال نيز چين همچنان تلاش خواهد كرد تا مناطق نفوذ خود را در منطقه و همچنين پاكستان افزايش دهد. اين امر نيز به چگونگي شكل گيري روابط چين در صحنه ي بين المللي نيز بستگي دارد. بنابراين در بلند مدت روابط دوستانه چين با پاكستان تداوم خواهد داشت اما ممكن است تحت تاثير متغيرهاي در صحنه بين الملل فراز و فرود هايي دراين روابط ایجاد شود. يعني اگر حساسيت ها در منطقه بيشتر شود و روابط هند با امريكا (در جهت مقابله با چین)گسترش یابد روابط چين با پاكستان هم توسعه خواهد يافت. اما اگر تنش ها و حساسيت ها كمتر شود چين درصدد خواهد بود روابط خود را با هند افزايش دهد و روابطش با پاكستان هم دوستانه و در سطح عادی خواهد بود.
