فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

تفاهم نامه ایجاد کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) ابتکار جدیدی است که در حاشیه اجلاس سران گروه 20 ، توسط هند با هدف ایجاد ارتباطات و یکپارچگی اقتصادی بیشتر بین آسیا، خلیج فارس و سه شریک اروپایی امضا شد. این مسیر ریلی و کشتیرانی شامل فیبر نوری پیشرفته، خطوط لوله هیدروژن تمیز و مناطق اقتصادی است که از هند، از طریق امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اردن و اسرائیل تا بندر پیرئوس در یونان امتداد دارد.

این کریدور همچنین مکمل سایر ائتلاف‌ها و قدرت‌های دوست مانند هند-امارات متحده عربی-اسرائیل و آمریکا خواهد بود.بنظر می رسد این مشارکت برای زیرساخت و سرمایه گذاری جهانی، به عنوان رقیب ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) دیده شده است.این کریدور دارای پتانسیل قابل توجهی برای شرکت کنندگان این تفاهم نامه است، اما ممکن است با چندین چالش و خطر جدی روبرو شود . این که کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا چقدر قابل عملیاتی شدن است؟ با بررسی چالش ها می توان تا حدودی به نتایج این پروژه دست یافت.

-نقش ژئوپلتیک در IMEC

یکی از دستاوردهایی که در حاشیه اجلاس سران G20 هند به دست آمد، ابتکار جدید برای توسعه کریدور ریلی و کشتیرانی بود که هند را از طریق خاورمیانه به اروپا متصل می کرد.این که برخی از کشورهای بزرگ خاورمیانه از جمله عربستان سعودی، اسرائیل، امارات و اردن بخشی از آن هستند، به ویژه از منظر ژئوپلیتیکی قابل توجه است.از نظر ژئوپلیتیکی، IMEC به عنوان ضد BRI چین معرفی می شود، اما مقیاس و دامنه BRI بسیار بیشتر است.

برای یک کشور به‌تنهایی دشوار است که به نوعی توسعه اقتصادی و استراتژیک که چین از طریق طرح‌هایی مانند BRI انجام داده است، وارد کند.با این حال، به نظر می‌رسد که هند، آمریکا و تعدادی دیگر از کشورهای دارای توانایی فنی و مالی می‌توانند مجموعاً تلاش‌های چین را با ارائه یک جایگزین مناسب به جهان در حال توسعه خدشه دار کنند.(1)

با این حال، حتی از آن جایی که جزئیات مربوط به IMEC هنوز در دسترس نیست، این ابتکار مطمئناً “یک معامله بزرگ” است زیرا قرار است یک حرکت ژئوپلیتیکی برای محدود کردن ردپای رو به رشد چین در اروپا و غرب آسیا باشد، البته در مقیاس کوچکتر، و احتمالاً با بودجه بسیار کمتر. الزامات مطرح شده در تفاهم نامه و گسترش ردپای پکن در خاورمیانه به وضوح نشان می دهد که کریدور جدید آماده است تا روایتی رقابتی برای BRI باشد.

فراتر از این، اگر این پروژه با موفقیت تکمیل شود، کریدور ریلی شرقی هند را به دریای عرب ، و کریدور کشتیرانی شمالی خلیج فارس را به اروپا متصل می کند. همچنین به یکپارچگی اقتصادی بین منطقه ای انرژی می بخشد و توسعه اقتصادی را تحریک می کند. از جمله دیگر اهداف توسعه،دسترسی به برق؛ و تقویت امنیت غذایی و زنجیره تامین است. از این رو، این کریدور به عنوان یک رسانه اصلی ادغام اقتصادی بین سه شبه قاره، قرار است به یک “پل سبز و دیجیتالی در سراسر قاره ها” تبدیل شود.(2)

مهم تر از آن، ایجاد این کریدور ممکن است به عنوان یک کاتالیزور برای افزایش همکاری دیپلماتیک و ثبات ژئوپلیتیکی میان شرکت کننده عمل کند. روابط نزدیک اقتصادی از این کریدور مشوق همکاری در زمینه های مختلف از جمله امنیت، مبارزه با تروریسم و ​​ثبات منطقه ای خواهد بود. علاوه بر این، مشترک راه‌های اقتصادی را برای روابط دیپلماتیک قوی، همکاری امنیتی، گفت وگو و تقویت ترکیبی ژپلیتیکی ایجاد می کند.(3)در نتیجه این کریدور نفوذ هند را که نماد مهم بلوک غرب و جنبش غیرمتعهدها است، افزایش خواهد داد.(4)

کریدور تجاری در حال ظهور بین هند و یونان پتانسیل تغییر الگوهای تجاری در منطقه اقیانوس هند، غرب آسیا و اروپا را دارد.  این توسعه می تواند به یک پیکربندی مجدد استراتژیک و ژئوپلیتیکی منجر شود و نقش هند را در چشم انداز اقتصادی اوراسیا تغییر شکل دهد.(5)در هر صورت، پروژه کریدوری که منطقه اقیانوس هند، خاورمیانه و اروپا را به هم پیوند می دهد، یک شاخص جدید از تشدید رقابت ژئوپلیتیکی بین هند و چین، و مبارزه فزاینده چین و آمریکا برای نفوذ جهانی و منطقه ای در فناوری است. (6)

-فرصت های ایجاد IMEC

این کریدور در ظاهر فرصتی است برای محافظت از، زنجیره‌های تامین محلی ، بهبود و دسترسی تجاری ، تمرکز بیشتر بر اثرات محیط‌زیست، جامعه و دولت است. همچنین برای تقویت انسجام اقتصادی، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، ایجاد شغل و افزایش بهره وری تعریف شده است.در نتیجه یکپارچگی چشمگیر آسیا، اروپا و خاورمیانه بوجود خواهد آمد.

با پر کردن شکاف خطرناک جهانی، این کریدور “رونق بیشتر و اتصال بهتر را برای مناطق کلیدی در سراسر جهان فراهم می کند.” این ابتکار به کشورهای شرکت کننده این فرصت را می دهد که نقش مهمی در “بافت پیوندی جهانی تجارت، ارتباطات دیجیتال و انرژی” ایفا کنند.(7)

هند مدتهاست که به پیشبرد کریدورهای تجاری جدید به عنوان راهی برای مقابله با پروژه های جاه طلبانه چین در پاکستان و منطقه وسیع تر هند و اقیانوس آرام علاقه مند است. اما برای دهلی نو، راه اندازی این کریدور بیشتر ملاحظات ژئواکونومیکی است. (8)

کشورهای حوزه خلیج فارس نیز برنامه داخلی خود را دنبال می کنند. عربستان سعودی، به دنبال مدل سازی مجدد کشور با ایجاد یک اقتصاد بسیار متنوع تا سال 2030 و به عنوان بخشی از برنامه چشم انداز عربستان سعودی 2030 است . برای امارات متحده عربی نیز، مشارکت در این ابتکار همچنین در مورد باز کردن کشور و منابع آن به روی مخاطبان جهانی برای جذب سرمایه گذاری و افزایش وزن ژئوپلیتیکی کشور است.(9)

– مهم ترین چالش های IMEC

پروژه کریدور هند گرچه پتانسیل قابل توجهی برای شرکت کننده دارد، اما ممکن است با چندین چالش و خطر روبرو شود. یکی از مهم ترین چالش های IMEC، با توجه به این که چنین پروژه های بزرگی منطقه جغرافیایی وسیعی را دربرمی گیرد هدایت ژئوپلیتیک پیچیده منطقه است. و موفقیت این کریدور تا حد زیادی به توسعه شبکه های حمل و نقل و انتقال کارآمد برای اتصال یکپارچه سه منطقه دارد. 

هماهنگ سازی های نظارتی چالش بزرگی برای IMEC است. این کریدور شامل کشورهایی با سیستم های قانونی، سیاست ها، پروتکل های حمل و نقل و انتقال و مقررات متفاوت است. برای رفع موانع مدیریت و ترویج یک محیط تجاری منسجم و شفاف در سراسر کریدور، باید مذاکرات مشترک دنبال شود. 

تضمین امنیت و ثبات در همه شرکت کننده در IMEC یک چالش اساسی است. منطقه ای که از کریدور عبور می کند در معرض خطرات امنیتی مختلف از جمله تروریسم، درگیری و بی ثباتی سیاسی ها است. چالش های امنیتی و سیاسی ممکن است ناشی از چشم اندازهای پیچیده ژئوپلیتیکی مناطقی باشد که در حال عبور هستند. (10)

وضعیت ژئوپلیتیکی روی زمین نیز آنقدر متزلزل است که پیشرفت را پیچیده کند. چین، روسیه و ایران علیه پروژه های زیرساختی که موقعیت آنها را تضعیف می کند، فشار خواهند آورد. همچنین هیچ اطمینانی وجود ندارد که نزدیکی مناسب بین عربستان سعودی و اسرائیل حاصل شود، در حالی که روابط بین آمریکا و کشورهای خلیج همیشه خالی از تنش نیست.

کریدورهای تجاری جدید زمانی موفقیت آمیز هستند که زیرساخت های اساسی از قبل وجود داشته باشد. در مورد IMEC می بینیم که در یونان، راه آهن به دلیل جغرافیای کوهستانی و کمبود منابع مالی ضعیف توسعه یافته است. در منطقه خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات به ساخت یک شبکه راه آهن در سراسر بیابان ها نیاز دارند که به طور قابل توجهی هزینه های پروژه را افزایش می دهد. نه ایالات متحده و نه اتحادیه اروپا هنوز توضیح نداده اند که چگونه این بودجه تامین می شود.(12)

اما گسترش  این شبکه در عربستان سعودی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، زیرا باید از زمین‌های بیابانی نامناسب و مستعد طوفان‌های شن و گرمای سوزان عبور کند. از طرفی ،اگر IMEC محقق شود و به یک مسیر جایگزین تبدیل شود، مصر ممکن است از تغییر در کریدورهای تجاری ضرر کند.برخی می گویند که اگر IMEC از زمین خارج شود، می تواند ترافیک محموله را از طریق کانال سوئز کاهش دهد و دولت مصر را که دارای پول نقد است از منبع عمده درآمد خارجی محروم کند.(12)

یکی از چالش های مهم این کریدور،فاش نشدن حامیان اصلی است، و این که پروژه بر سرمایه گذاری های بخش خصوصی متکی است.سرمایه گذاران خصوصی ممکن است هزینه و طول عمر پروژه را گران بدانند.(13)اما مشخصات فنی  هم کمیاب است.بیانیه های رسمی از  دو کریدور جداگانه صحبت می کنند. بودجه برای دستیابی به این امر ناشناخته باقی مانده است.IMEC همچنین باعث ایجاد نگرانی در میان سایر شرکای منطقه ای آمریکا می شود که احساس می کنند در حاشیه هستند. ترکیه و سایر کشورهای خلیج فارس مانند عمان و قطر نیز ممکن است احساس کنند که کنار گذاشته شده اند.(14)

-چشم انداز

می‌توان پیش‌بینی کرد که با این پروژه، اهمیت و حوزه‌های نفوذ ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک دولت‌های مربوطه افزایش خواهد یافت. در چنین حالتی می‌توان پیش‌بینی کرد که در عین حال که رقابت ژئوپلیتیک جهانی افزایش می‌یابد، بهبود بین‌المللی از نظر ژئواکونومیک نیز وجود خواهد داشت. از طرفی دیگرمشخص نیست که تقاضای واقعی در طول کریدور پیشنهادی چیست؟زیرا راهرو چند وجهی است. شامل بخش‌های زمینی و دریایی است که پشتیبانی از آن‌ها سخت‌تر از مسیرهای منحصراً زمینی یا دریایی است. همچنین مسیر عبور از کانال سوئز به طور کامل رها نخواهد شد و به عنوان یک رقیب باقی خواهد ماند.

واضح است که غرب تصمیم گرفته است هند را به یک مرکز تولید بزرگ برای مقابله با چین تبدیل کند و این به این معنی است که در سال‌های آینده چهره جهانی آن بیشتر خواهد شد. با این وجود، این یک ابتکار بلندپروازانه است که به دلیل کمبود مالی یا برنامه ریزی نادرست خطر شکست خوردن را دارد. 

References

1-https://www.orfonline.org/research/the-geopolitics-of-the-new-india-middle-east-europe-corridor/

2-https://isdp.eu/publication/india-middle-east-europe-economic-corridor-will-it-get-subsumed-by-its-grand-vision/

3-https://www.geopoliticalmonitor.com/the-india-middle-east-europe-corridor-challenges-ahead/

4-https://www.ankasam.org/the-importance-and-goal-of-the-india-middle-east-europe-economic-corridor/?lang=en

5-https://www.orfonline.org/research/the-geopolitics-of-the-new-india-middle-east-europe-corridor/

6-https://www.dohainstitute.org/en/PoliticalStudies/Pages/the-india-middle-east-europe-corridor-confronting-china-and-normalizing-arab-israeli-relations.aspx

7-https://www.studyiq.com/articles/india-middle-east-europe-economic-corridor-at-g20/

8-https://www.silkroadbriefing.com/news/2023/09/11/the-proposed-india-middle-east-corridor-is-set-to-reshape-eurasian-connectivity-but-challenges-will-persist/

9-https://www.silkroadbriefing.com/news/2023/09/11/the-proposed-india-middle-east-corridor-is-set-to-reshape-eurasian-connectivity-but-challenges-will-persist/

10-https://www.geopoliticalmonitor.com/the-india-middle-east-europe-corridor-challenges-ahead/

11-https://www.silkroadbriefing.com/news/2023/09/11/the-proposed-india-middle-east-corridor-is-set-to-reshape-eurasian-connectivity-but-challenges-will-persist/

12-https://www.middleeasteye.net/big-story/india-middle-east-trade-corridor-region-jockeying-influence

13-https://www.chathamhouse.org/2023/09/india-middle-east-europe-corridor-unlikely-boost-saudi-israel-normalization

14-https://www.atlanticcouncil.org/blogs/the-india-middle-east-corridor-a-biden-road-initiative/

واژگان کلیدی: چالش , کریدور ,هند,خاورمیانه , اروپا,اسرائیل,دهلی نو,