فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
دیوان عالی کشور قبلا از آقاي گيلاني خواسته بود که پرونده آقای زرداری، رئیس جمهور پاکستان را باز کند و شرایطی فراهم شود که آقای زرداری در مورد آن پرونده پاسخگو باشد. امري كه مورد بي توجهي نخست وزير قرار گرفت و موجب بركناري وي شد. در اين حال با توجه به روي كار آمدن راجا پرويز اشرف نخست وزير جديد در اين كشور براي واكاوي تحولات جديد و آتي پاكستان به گفتگويي با دكتر نوذر شفيفي نماينده مجلس، كارشناس مسائل پاكستان و استاد دانشگاه پرداخته ايم:
واژگان كليدي: پاكستان، گيلاني، نخست وزير، راجا پرويز اشرف، ارتش، ديوان عالي
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دلايل سلب صلاحیت از گیلانی توسط دیوان عالی کشور پاکستان كه بر اساس آن وی را برای نخست‌وزیری و هم چنین نمایندگی مجلس رد صلاحیت کرده است چيست؟
ما دو علت اصلي را مي توانيم براي اين امر بشماريم. علت نخست علتي قضايي است. يعني ديوان عالي بر اساس شرح وظايف خود عمل كرده است و از آقاي گيلاني خواسته بود كه پرونده آقاي آصف زرداري ر ا بررسي كند. با عدم توجه دولت ديوان عالي اين كشور اين امر را به نوعي نه به ديوان عالي پاكستان قلمداد كرد و اعلام كرد چون گيلاني از حكم دادگاه سرپيچي كرده است صلاحيتي براي تدام نخست وزيري ندارد و بايد استعفا دهد. علت سياسي اين امر را هم را ميتوان آن دانست كه هرچند گفته ميشود كه معمولا ديوان عالي و به طور كلي قوه قضاييه در پاكستان مستقل است و تاكنون نيز خيلي از شواهد استقلال اين قوه وجود داشته است، اما مواردي هم بوده است كه سياست قوه قضاويه را تحت تاثير خود قرارداده است. از اين منظر گفته ميشود فشار دادگاه به گيلاني و زرداري در چارچوب مجموعه فشارهايي است كه هم حزب مسلم ليگ شاخه قاعد اعظم و هم شاخه نواز شريف بر ضد حزب مردم اعمال ميكنند. چرا برخي از قضات و مقامات ديوان عالي در اين كشور از كساني هستند كه به جريان مسلم ليگ نزديك هستند. امري كه در واقع به سود نواز شريف و جريان قاعد اعظم عمل ميكند. از اين نظر گفته ميشود كه در پشت جريان نگرش ديوان عالي به گيلاني نوعي نگرش سياسي هم وجود داشته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا ميتوان سلب صلاحیت از یوسف رضا گیلانی را کودتای قضایی در پاکستان خواند؟
چه عنوان كودتاي قضايي يا صدور يك حكم باشد آنچه كه وجود دارد بركناري گيلاني است كه واقعيت دارد و ديوان عليه گيلاني عمل كرده است. بنابراين بي مناسبت نيست كه نام آنرا كودتايي قضايي هم دانست .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در گذشته هر گاه که مشکلی در پاکستان ایجاد می‌شد، ارتش کودتا می‌کرد و دولت حزبی را کنار می‌گذاشت آيا ميتوان رويكرد اخير ديوان عالي را یک سنت شکنی دانست؟
در واقع فرايند هاي دمكراتيك در سطح جهان به گونه اي است كه امروزه كمتر فرصتي به نظاميان داده ميشود كه در سياست( آن هم به شكل كودتا) دخالت كنند. بنابراين اين امر يكي از علل بازدارند ارتش براي مداخله در سياست روندهاي دمكراتيك در سطح جهاني است. نكته ديگر آن است كه آنچه كه رخ داده است تقريبا چيزي نبود كه ارتش نسبت به آن بي ميل باشد. يعني ارتش بويژه آي اس اي نسبت بها اين روش به تضعيف بيشتر پايه هاي حزب مردم رغبت داشت. علت اين امر هم اين بود كه هم زماني كه حزب مردم قدرت را به رياست آقاي زرداري در دست گرفت و هم در دوره خانم بوتو محدود كردن نقش ارتش در سياست مورد نظر بود، لذا ارتش بي ميل نيست كه كاري را كه ممكن است خود انجام دهد و بازتابهاي سياسي منفي اي داشته باشد از راه قانوني و به وسيه قوه قضائيه انجام دهد. يعني به نظر ميرسد كه تحت تاثير اين حوادث فعلا ارتش قصدي براي ورود به صحنه ي سياست نداشته باشد . ضمن اينكه ورود ارتش به صحنه ي سياس هم اغلب در دوره هاي بي ثباتي سياسي و اقتصادي در پاكستان بوده است و فعلا پاكستان در اين شرايط نيست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: راي دیوان عالی کشور براي بركناري گيلاني چه پیامدهای مهمی در آینده پاکستان دارد؟
در واقع اين راي جايگاه قوه قضايه و ديوان عالي را در پاكستان بالا خواهد برد. در واقع اگر فرض را براين گذاريم كه نگاه قوه قضائيه يك نگاه حقوقي و قضايي بوده جايگاه قوه قضائيه افزايش خواهد يافت، رفتار سياستمداران پاكستان را قانونمند خواهد كرد و نيروي از اين به بعد نمي تواند خارج از اراده و راي ديوان عالي پاكستان رفتار كند. به طور كلي اگر بپذيريم كه دادگاه در حوزه اختيارات و شرح و ظايف خود عمل كرده و هيچ انگيزه سياسي عمل نگرده به نظر ميرسد اين امر به منطقي شدن امور در پاكستان كمك ميكند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آقای گیلانی تلاش می‌کرد که راهی برای گشودن بندر کراچی برای ترانزیت تدارکات ناتو پیدا کند. آيا دولت جديد به رهبري راجا پرویز اشرف همين رويكرد را مورد توجه قرار خواهد داد؟
رفتار دولت ها تابع يك سري از الزامات است كه شايد افراد تاثيرگذاري چنداني در اين امر نداشته باشند. در اين حال بازگشايي بندر كراچي به عنوان يك كريدور براي پشتيباني نيرو هاي ناتو تحت تاثير تصميمات كلي ساختار سياسي و نظامي پاكستان است. در واقع ارتش به علاوه احزاب و نيروهاي مذهبي در پاكستان در مورد تصميم گيري در مورد بازگشايي كريدور ناتو نظر مي دهند . لذا به نظر ميرسد كه شايد در نتيجه مصالحه جبهه دولت پاكستان و ناتو اين كريدور بازگشايي شود. بويژه آنكه ناتو هم تهديد كرده است كه از راه آسيايي مركزي به تدارك نيروهاي ناتو بپردازد . در اين شرايط به نظر ميرسد جابجايي قدرت تاثيري عمده در تصميم گيري در مورد كريدور ناتو نداشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش و نگاه آمریکایی‌ها به تحولات اخير پاکستان و دولت راجا پرويز اشرف چيست؟
امريكا اصولا تمايل دارد كه پاكستان دولتي داشته باشد كه چهار ويژگي را داشته باشد . يعني درصدد مهار جريانهاي افراطي درپاكستان باشد. به محدود كردن نقش ارتش در سياست، اعمال قدرت كافي و موثر بر بمب هاي هسته اي پاكستان بپردازد و با هند نيز سر ستيز نداشته باشد. با اين ملاحضات هر دولتي كه اين موارد را رعايت كند مورد حمايت امريكا خواهد بود و امريكا روابط خود را با آن توسعه خواهد دارد . در اين حال به نظر من بعيد است امريكا در روند هاي جاري در پاكستان نقش داشته باشد چرا كه فعلا بهترين گزينه براي امريكايي ها دولت حزب مردم است كه شايد درصدد باشد كه موارد چهارگانه مورد اشاره را جامه عمل پوشاند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه احزاب اسلامی و ارتش و حزب مسلم لیگ نواز به دولت راجا پرويز اشرف چيست؟
آقاي سردار اشرف اهل پنجاب است و نواز شريف هم اهل اين منطقه است. در اين حال شايد زرداري و حزب مردم به گونه اي هدفمند اشرف را انتخاب كرده باشند. چرا كه ساخت قدرت در پاكستان هنوز تحت تاثير قوميتها و ايالات مختلف است. در اين حال از گذشته هم بين مسلم ليگ و حزب مردم رقابتي وجود داشته و اين رقابت آنقدر شديد بوده كه مانع از پايان دوره زمامداري هر حزبي بوده است. لذا از يك سو مسلم ليگ شاخه نواز قاعدتا به ديده رقابت به حزب مردم مي نگرد. اما از سويي نيز همين كه بركناري گيلاني باعث شد تا شخصي قدرتمند به نام گيلاني از فرايند قدرت خارج شود، فردي فني و تكنيكي قدرت را در دست گيرد، دولت زرداي از مهره هاي كليدي خالي و از اين راه دولت را تضعيف كرده باشند براي مسلم ليگ شاخه نواز فرصتي فراهم كرده است. .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: قبلا باتوجه قدرت یافتن مجدد ارتش ، گیلانی اعلام كرد كه وجود ‘دولت در دولت’ را نمی پذیرد. در اين حال آيا دولت جديد خواهد توانست با ارتش به تفاهم رسد؟
بحث كاهش قدرت ارتش و بويژه آي اس آي در صحنه ي سياس پاكستان هم خواستي بين المللي به ويژه از سوي امريكايي ها است و هم خواست سياسي داخلي است. در اين بين شايد افكار عمومي پاكستان در شرايط حساس نسبت به اين امر چندان حساسيتي نداشته باشند، اما جريان هاي سياسي بيشتر مخالف نقش ارتش هستند. لذا آقاي اشرف هم حتما در مسير محدود كردن نقش ارتش حركت خواهد كرد و لااقل نوعي موضع بي تفاوتي نسبت به ارتش پيشه خواهد كرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: راجا پرویز اشرف نخست وزیر جدید پاكستان در اولین سخنرانی خود در مجلس ملی این كشور گفته است پاكستان خواستار حفظ روابط خوب با ایران، افغانستان و ھند است. در اين حال به نگاه شما سياست خارجي دولت جديد چه نگاهي به همسايگان خواهد داشت ؟
رفتار كشورها در سياست خارجي خود بستگي و تحت تاثير عوامل ثابتي است. يكي از اين عوامل ثابت جغرافيا است. به گونه اي به نظر ميرسد كه بطور خودكار رابطه پاكستان و ايران( با هر دولتي در پاكستان) رابطه اي مثبتي خواهد بود. در عين حال هم رابطه پاكستان نسبت به افغانستان هم بيشتر در تداوم دولا هاي ديگر خواهد بود. چرا كه اين كشور براي پاكستان نقش حياتي و مهمي دراد . يعني خيلي از مسائل در افغانستان وجود دارد كه هيچ دولتي در پاكستان نمي تواند به سادگي از كنار آن بگذرد . در مورد هند هم به نظر ميرسد كه مشي دولت گيلاني و دولت هاي پيشين ايجاد مصالحه با هند بوده و به نظر ميرسد كه اشرف هم راه دولت هاي پيشين را به با سه كشور مهم همسايه خود ادامه خواهد داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نخست وزیر جدید پاكستان در اولین سخنرانی خود در حضور نمایندگان مجلس این كشور از گروه ھای شبه نظامی و ستیزه جو در پاكستان خواست تا با خلع سلاح و پایان دادن به فعالیت ھای غير قانونی خود به روند پیشبرد امنیت ملی و رفاه جامعه پاكستان بپیوندند. اين رويكرد تا چه حدي ميتواند افزايش فشار دولت بر ضد گروهاي شبه نظامي و يا.. تلقي گردد؟
قدرت دولت پاكستان چه اشرف و يا .. بر گروه هاي شبه نظامي محدود است. به عبارتي ديگر دولت تمايل ندارد كه بيش از حد اين گروه ها را زير فشار قراردهد. چرا كه از يك سو اين گروه ها ابزار سياست خارجي پاكستان هستند و پاكستان ميتواند در پناه آنان به منافعي دست يابد. از سويي هم اگر به اين گروهها فشار زياد وارد شود ممكن است با واكنش منفي زيادي تبديل شود و به جامعه پاكستان سر ريز شود. لذا به نظر ميرسد كه رفتار دولت پاكستان با جريانهاي اسلامي رفتاري كج دار و مريض و سياستي بينابيني است. يعني نه آنها را بر ضد خود تحريك مي كند و نه امريكايي ها را به اين نتيجه مي رساند كه بين دولت پاكستان و جريان هاي راديكال ارتباط وجود دارد و دولت اراده اي براي برخورد با اين گروه ها ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حزب مردم به رهبری زرداری از احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام سخن گفته است. در اين بين با توجه به برگزاری انتخابات آینده این كشور در ماه هاي آينده، آينده سياسي پاكستان به چه سمت و سويي جهت خواهد يافت ؟
به نظر ميرسد كه دولت فضايي مطمئن تر و باثبات براي برگزاري انتخابات فراهم خواهد كرد. شايد اين جابجايي قدرت در جهت گيري و نتيجه انتخابات تاثيري نداشته باشد، اما مي تواند در ايجاد فضاي مناسب و سالم براي برگزااي انتخابات موثر باشد . در اين بين كاهش يا افزايش قدرت حزب مردم هم بستگي به ماموريتي اشرف در عرصه سياسي پاكستان دارد. اگر اراده وي مانند گيلاني بر روي كار آوردن و تداوم قدرت حزب مردم باشد اين دوره تاثيرگذار است. چرا كه حزب مردم از ابزارهاي قدرت برخوردار است، اما اگر اشرف به قصد ايجاد آرامش و ثبات و تعادل كه لازمه جامعه اين كشور است گام بردارد به نظر ميرسدكه كاركرد وي بيشتر در جهت ايجاد توازن و فضاي سالم سياسي در آستانه انتخابات خواهد بود.
