مریم خالقی نژاد
پژوهشگر مسائل منطقه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در دهه های گذشته رابطه میان اعضای گروههای سلفی تکفیری قبل از تشکیل این گروهک‌های تروریستی به عنوان احزاب یا افراد عادی در اجتماع و یا گروههای غیر تروریستی، با دولت، رابطه سرکوبگرانه بوده است که چه بسا به دلیل همین سیاست های نابه جا و عدم درک نیازها و خواسته های دولت و اقتدارگرایی در اجتماع منجر به بوجود آمدن برخی از گروهک‌های نام برده شده است. دولت های اقتدارگرا برای حفظ قدرت خود حاضر به هیچ نوع اصلاحاتی که باعث محدودیت قدرتشان شود نیستند. از همین جهت در دهه های قبلی مصر نیز دولت به مشارکت سیاسی مردم و سهیم شدن آنان در سرنوشت سیاسی شان بسیار بی توجه بوده است. این امر زمینه بسیاری از نارضایتی های اجتماعی را به وجود می‌آورد. عدم بها دادن به مردم و عدم برآوردن نیازهایشان در زمینه های مختلف از سوی دولت های اقتدار گرا در مصر از مهمترین عوامل رشد و ایجاد گروههای سلفی تکفیری است که این امر به طور بارزی منجر به ضعف در دولت ملت سازی نیز می شود. ضعف در دولت ملت سازی نیز خود مهمترین علت به وجود آمدن گروههای تروریستی مانند داعش است. برای مثال سیاستمداران و اندیشمندان بسیاری مهمترین علت رشد داعش را ضعف در دولت ملت سازی بیان کرده اند که بررسی آن به صورت کامل در این مبحث نمی گنجد.
با عطف به شرایط نام برده در مصر در حال حاضر این کشور با موج جدیدی از اندیشه های سلفی رو به رو است که طلایه دار آراء و اندیشه های نسل های پیشین خود در قرن ها قبل هستند. در کل ظهور جریان نسل سوم در مصر را باید هشدار جدی و زنگ خطری برای مصر و گشودن جبهه جدید از سلفی تکفیری‌ها به خصوص داعش در این منطقه و گسترده تر کردن مناطق تحت اشغالشان در منطقه دانست. بیعت گروه انصار بیت المقدس را با داعش می توان نمود بارز این هشدار تلقی کرد. اقداماتی این چنینی باعث فراهم کردن زمینه توسعه و هم افزایی بیشتر فعالیت گروههای تروریستی به خصوص داعش می شود. نسل سوم گروههای تندروی مصری گفتمان ویژه ای را برای خود تشکیل داده اند که دال های شناور آن را ویژگی های ذکر شده در بالا مانند مظلومیت اسلامگراها، حس انتقام، برقراری حکومت اسلامی مورد نظر خود، بسیج مخالفان، حمایت از گروههای تروریستی دیگر و … تشکیل داده اند که این امر آتش زیر خاکستری برای امنیت مردم مصر و منطقه است. چرا که اولا شرایط اجتماعی و سیاسی مصر بسیار متفاوت تر از کشورهای دیگر همچون عراق، تونس و لیبی و یا شمال آفریقا است و ثانیا نسل سوم تکفیری‌ها در مصر راه های متفاوتی را برای دستیابی به خواسته های خود انتخاب نموده اند و از انجام هر عملی برای به ثمر رساندن آن ابایی ندارند.
اگر گروههای تروریستی نسل سوم بخواهند به اهداف خود دست یابند انجام هرکدام از این دال ها و وارد نمودن آن‌ها در گفتمان خود آثار و عواقب وخیمی را به بار می‌آورد که هزینه‌های جانی و مالی آن بیش از هر نهاد و سازمان دولتی یا کشوری متوجه مردم مصر و منطقه است. چرا که هدف عمده تروریست های نسل سوم مردم و مکان های عمومی می باشد. بر همین اساس است که برای جلوگیری از شعله ور شدن این آتش زیر خاکستر و تبدیل آن به یک آتش فشان که بسیار سخت مهار می شود، لازم است دولت مصر و به ویژه سازمان های بین المللی و نهادهای جهانی از یک سو و کشورهای مختلف که نقش تأثیر گذاری را دارند توجه ویژه ای به این امر داشته باشند. چرا که اگر زمینه برای تثبیت این دال های شناور به وجود بیاید عواقب هولناکی را به بار می‌آورد به ویژه آنکه یکی از برنامه های این گروه ها به خصوص انصار بیت المقدس کمک به گروههای دیگر از جمله داعش است. این درحالیست که امروزه شاهد شکست داعش در برخی مناطق اشغالی مانند موصل و آزادسازی کامل آن و یا آزادسازی برخی مناطق در سوریه هستیم. ازاین‌رو داعش که به‌مثابه گروه اعظم و سرکردهٔ سلفی تکفیری‌ها ازیک‌طرف و از طرف دیگر الگوی مدنظر دیگر گروهک‌ها محسوب می شود به‌مانند گرگی تیر خورده در همه مناطق تحت نفوذش حتی از کوچکترین گروهک‌ها هم استفاده نموده تا گلوله های آتشین خود را بر سر ملت های مظلوم فرود آورد و انتقام خود را بگیرد. برای همین یکی از بهترین گزینه های عملی کردن این ارمان مصر می باشد که از دیر باز زمینه برای این امر فراهم بوده است که اگر کنترل های امنیتی نبود اکنون مصر به عنوان ام القری تروریست تبدیل شده بود و اسمان مصر به مکانی برای انفجارهای ناروای تروریستی مبدل می گشت.
اما علاوه بر مطلوب بودن گزینه مصر برای سرزمین جدید فعالیت داعشی ها، آنچه که تهدیدی بیشتر را از ناحیهٔ گروههای سلفی تکفیری متوجه نظام های داخلی و بین المللی می کند امکان تغییر رویه و فعالیت این گروهک‌ها می باشد. چرا که واقعیت ها و اتفاقات موجود بر آن اند که بعد از شکست های پی در پی و محدود نمودن سیطره فعالیت تروریست ها، اینده آن‌ها بسیار متفاوت تر از چند دهه اخیر باشند احتمالات و پیش فرض های فراوانی وجود دارد که که با توجه به اینکه سرکرده و ابر قدرت تروریست های تکفیری در عراق با شکست مواجه شده است، این گروه به طور کاملا در عراق و سوریه نابود خواهد شد. و یا از عراق بیرون می روند و در سوریه ادامه خواهند داد و بعد از تقویت دوباره به عراق و مناطق دیگر به خصوص عراق رخنه می کنند و مناطق بیشتری را تحت اشغال خود در می اورند و سرانجام این انتظار هم می رود که داعش متلاشی شود و گروههای انشعابی از آن به وجود بیاید و امکان تبدیل آن‌ها به گروههای زیر زمینی و مخفی به وقوع بپیوندد. در این صورت است که فاجعه ای رخ خواهد داد که کنترل آن‌ها بسیار سخت تر و زیانبار تر از اکنون است. از سویی گرایش این گروه ها راه و روش مخفی کاری خود عاملی در کمک به اثبات این عقیده است. برای نمونه فعالیت های مخرب مخفی و زیرزمین و حفر تونل ها و یا داشتن هسته های مخفی بسیار تأثیر گذار در گروههای تروریستی که در برنامه ریزی ها، سیاستگذاری ها و کمک های مالی، اقتصادی نقشی اساسی را در تقویت این گروه ها دارند. داعش قدرتی نیست که پس از شکست در چند منطقه تن به نابودی کامل دهد. یکی از محتملات قوی آن است که این گروه پس از تلاش های پی در پی به صورت مخفی در قالب گروههای منشعب از خود به اقدامات تروریستی و خرابکاری های خود بپردازد. که در اینجا نیز یکی از مطلوب ترین و مناسب ترین گزینه برای آن‌ها مصر و گروههای و سازمان های تروریستی مصری می باشد. از انجایی که در قبل تر هم ذکر شد گروههای تکفیری مصری نیز در پیوستن به داعش و همکاری با آن‌ها را به‌مثابه یک تعهد و وظیفه و یکی از اصول و آرمان های مرام نامه های خود می دانند. گروه‌هایی مانند انصار بیت المقدس و یا حزبهای شبه نظامی مثل حسم و دیگر زیرگروه‌های انشعابی از اخوان المسلمین از گزینه های مناسب برای این هدف شوم داعش و عملیات تروریستی می باشد تا از یکسو با اهداف از پیش تعیین شده خود بپردازند و از سویی این محبوبیت شیعه و محبت به شیعیان را در مصر ریشه کن کنند که یکی از مهمترین ویژگی آن‌ها شیعه ستیزی است.
در کل صحرای آفریقا و مصر یکی از گزینه های قوی داعش و گروههای مختلف همپیمان با آن‌ها برای تحت سلطه گرفتن منطقه باشد. بر همین اساس است که توجه به موقعیت های مختلف و شرایط مختلف مصر راهکاری اساسی را می طلبد که امید است سیاستمداران داخلی مصر با همکاری گروههای بین المللی و کشورهای ضد تروریست و فعال در این عرصه به خصوص ایران به عنوان سردمدار مبارزه با تروریست راهکارهای مناسبی را برای مقابله با این امر و جلوگیری از فوران آتشفشان تروریستی در مصر و منطقه اتخاذ نمایند.
منابع
اندیشکده تبیین (1393). جریان شناسی گروههای جهادی- تکفیری در مصر، قابل دسترسی در http://www.afran.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=3160
شفقنا، سلفی های مصر، جلوگیری از گسترش تشیع تنها وظیفه ماست (1394).
الوقت (1393). جریان شناسی گروههای سلفی جهادی در مصر، سه شنبه 18 فروردین.
علیزادهٔ موسوی، سید مهدی (1393). سلفی گری در مصر، پایگاه تخصصی نقد و هابیت.
روزنامه کیهان، دریچه ای به جهان، مصر در سرزمین اسراییل (1393). صفحهٔ 8 شماره 21018.
ستادبرگذاری مراسم مولد النبی صلی الله علیه و سلم (زمستان 1391). روستای عرفان اباد. صص 1-22. شهابی،
بصیری، محمد علی و باقری، محسن (1394). بررسی تطبیقی گفتمان مقاومت اسلامی حزب الله لبنان و گفتمان سلفی تکفیری، فصلنامه علمی تخصصی روابط فرهنگی، سال اول، شماره اول، پاییز، صص 87-113
الیوم السابع، خلافات کیانات العنف علی تبنی العملیات تکشف تخبطها … ” اجناد مصر” تحذف بیان تبنیها لتفجیر الجامعه بعد نشره، 4 اوریل 2014، قابل دسترسی در
الاسکندرانی، اسماعیل، الاخبار اللبنانیه ” ای علاقه بین الاخوان و الجماعات الملحه فی شمال سینا”، 26 اغسطس 2013، قابل دسترسی است در
http://www.al-akhbar.com/node/189566
واژگان کلیدی: ویژگی، نسل سوم، گروههای تکفیری، مصر، گزینه مطلوب، تروریست، داعش
