فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر، مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
اهداف سیاست خارجی کشورها بر اساس منافع ملی و بر پایه قدرت شکل می گیرد و همین منافع تعیین کننده سیاست خارجی هر کشوری است.دولت ها برمبنای قدرت در سیاست خارجی با سایر دولت ها به سه شیوه تعامل می کنند:الف)همکاری برمبنای تطابق ب)تعارض در صورت عدم تطابق ج) همزمانی تعارض و تطابق می باشد. نگاه امارات به سیاست خارجی یا به عبارت دیگر شیوه ی تعامل باترکیه برمبنای تعارض و تطابق است.
شکل گیری سیاست خارجی امارات متحده عربی با تجارت و تولید نفت تشکیل شده، و با تامین امنیت ، و حمایت آمریکا و غربی ها تولید ناخالص این کشور رشد چشمگیری داشته است. این رشد سبب جابجایی هرم قدرت و تغییر در اهداف سیاست خارجی با محوریت بسط نقش منطقه ای امارات شده است. در همین راستا دخالت در مصر ، سوریه ، لیبی و همکاری با عربستان در جنگ یمن باعث افزایش نقش تعارضی سیاست خارجی امارات در منطقه گردیده است.
سیاست خارجی امارات در زمینه تعامل اقتصادی با ترکیه بر اساس شیوه تطابق با حجم مبادلات تجاری ، از سال 2015 نزدیک به 7 میلیارد دلار ، در سال 2016به 9 میلیارد دلار ،در سال 2017 به 15 میلیارد دلار رسید.اما از سال 2018 حجم مبادلات تجاری به دلیل ماهیت سیاسی و امنیتی بین امارات و ترکیه به سمت تعارض رفته و به کمتر از 7 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد.
علل چرخش تعامل امارات از تطابق به تعارض در سیاست خارجی نسبت به ترکیه محور چند عامل:الف)حمایت ترکیه از اخوان المسلمین ب) حضور در آفریقا ج)بحران قطر د) کودتای مصر ه) جنگ در سوریه و) جنگ در لیبی ز) ساخت پایگاه نظامی در عمان می باشد.
با توجه به این موارد اختلاف و تعارض جدی ، سیاست خارجی امارات موازنه قدرت را برمبنای ائتلاف با عربستان ، مصر ، بحرین و اخیرا اسرائیل در مقابل ترکیه رقم زده است. این یارگیری در جهت موازنه قدرت در خاورمیانه اختصاص به امارات ندارد، بلکه ترکیه نیز در سیاست خارجی خود نسبت به این ائتلاف واکنش هایی نشان داده است.
ترکیه در مورد امارات معتقد است این کشور جنبش اخوان المسلمین را ضعیف ، و با حضور در کشورهای مختلف و تحت پوشش مبارزه با ترور، جنبش‌های اسلامی را سرکوب می کند.ترکیه ، امارات را متهم به حمایت مالی از کودتاگران در سال 2016 کرده ، چون با نوع دموکراسی محافظه‌کار ترکیه مخالف است، پیشنهاد رشوه‌های هنگفت به سودان برای برهم زدن روابط با قطر و ایران ، و همراهی امارات و یونان، همچنین در فلسطین، سوریه، مصر، تونس و اخیراً لیبی، علاوه بر داشتن تضاد منافع اقدامات ضد امنیتی و اطلاعاتی علیه ترکیه را نیز برعهده دارد. امارات متحده عربی ،حضور نظامی ترکیه در منطقه خلیج فارس را عامل بی ثباتی و قطب بندی منفی در منطقه می داند.
این اختلافات در بین ترکیه و امارات وجود داشته و هر دو کشور باوجودِ تعارض از تعامل تطابق در مبادلات اقتصادی استفاده می کردند. اما اختلاف اصلی که ترکیه روابط عادی سازی امارات را با اسرائیل برجسته کرده، با توجه به این مساله که ترکیه اولین کشور مسلمان بود که با اسرائیل رابطه برقرار کرد نمی تواند علت این تعارض باشد.
مواضع تند ترکیه ، ناشی از حمایت مالی و نظامی امارات از پ.ک.ک می باشد. . مسئله کردهای برای ترکیه، خطوط ماندگاری یا تجزیه طلبی و مخاطره برای امنیت ملی ، در سطح داخلی و همسایگان به شمار می رود .امارات با استفاده از حساسیت ترکیه برای موازنه امنیتی و بازداری از پیشروی منطقه ای ترکیه، به صورت پنهانی با کمک های مالی و نظامی ،کردها را خصوصا در شمال عراق در مقابل ترکیه قرار داده است.
ترکیه با داشتن پتانسیل بالای امنیتی و نظامی توان ائتلاف سازی برای مقابله با امارات و همپیمانانش را خواهد داشت. ترکیه با توافق دریایی لیبی می تواند محدودیت برای فعالیت جبهه آتلانتیک در مدیترانه شرقی ایجاد کند.این استراتژی “وطن آبی” به نفع کشورهای اوراسیا نیز خواهد بود. لذا ترکیه قادر خواهد بود در مدیترانه شرقی ائتلاف ایجاد کند. ترکیه از این ائتلاف همکاری با روسیه در کریمه و قبرس شمالی را پیدا خواهد کرد.لذا امارات و متحدش اسرائیل در این منطقه در برابر ائتلاف روسیه با ترکیه تضعیف خواهندشد.
ترکیه برای مقابله با امارات سعی کرده بر دایره ارتباطات خود را در منطقه خاورمیانه و خصوصا در جهان عرب بر علیه امارات گسترش دهد.در سوریه و عراق، از ظرفیت ترکمان‌ها و اخوانی‌ها ، در خلیج فارس از همکاری مالی و سیاسی قطر ، و در عمان با ساخت یک پایگاه نظامی و فروش سلاح ،در سودان کمک به احیای جزیره «سواکن» در دریای سرخ، در لیبی و آفریقا به مقابله با امارات پرداخته است.
با توجه به ریشه های تعارض و نگاه سیاست خارجی امارات نسبت به ترکیه، هر دو کشور در صدد تضعیف و قدرت گرفتن در منطقه می باشند. اما بنظر می رسد امارات قبل از خواستن قدرت ،ترس از نفوذ ترکیه دارد و عامل اصلی عادی سازی روابط با اسرائیل و زیر پا گذاشتن یک جانبه پیمان با کشورهای حوزة خلیج فارس ناشی از نفوذ قدرت ترکیه و تسلط افکار اخوانی بر جهان عرب می باشد.
چشم انداز
ترکیه اگر بخواهد همزمان در مقابل عربستان، مصر و امارات و اخیرا اسرائیل قرار گیرد در برابر قدرت مالی این کشورها با مشکل روبرو خواهد شد.
ایجاد پایگاه نظامی در عمان و نزدیک به مرزهای امارات ، ایجاد حساسیت و آسیب به روابط عمان با دیگر کشورهای عربی خواهد شد.زیرا حضور نظامی ترکیه در نزدیکی مرزهای امارات امنیت ملی این کشور را به مخاطره می اندازد.
امارات متحده عربی به طور کامل در جبهه‌ای متضاد و علیه ترکیه و قطر حضور دارد.در صورت تداوم همراهی امارات و یونان و تجاوز جنگنده‌های اماراتی به حریم دریایی ترکیه احتمال درگیری میان ائتلافی که متشکل از امارات، یونان، قبرس، مصر و اسرائیل بر علیه ترکیه ایجاد شده مدیترانه شرقی را درگیر یک بحران جدی خواهد کرد.
پررنگ شدن روابط ترکیه با قطر ، حمایت از اخوانی‌ها در مصر علاوه بر امارات، روابط میان عربستان و ترکیه را بیش از گذشته تحت تاثیر قرار داده و با تحریم کالاهای ترکیه‌ای توسط عربستان، این کشور دچار بحران اقتصادی خواهد شد.
ائتلاف ترکیه با روسیه و خرید تسلیحات نظامی ، تحریم آمریکا را هم در بر خواهد داشت، در نتیجه فروش سلاح های پیشرفته آمریکا به امارات موقعیت ترکیه را تضعیف خواهد کرد
بنابراین٬ ترکیه دو راه بیشتر ندارد ،یا باید با امارات به همین منوال و با تنش ادامه دهد که در اینصورت متحمل پرداخت هزینه های هنگفتی خواهد شد و ممکن است در چندین نقطه مجبور به جنگ های فرسایشی شود.یا باید با یک رویکرد و چرخش از تعارض به نقطه تطابق و سازش برود.
واژگان كليدي: نگاه, امارات , سیاست, خارجی, ترکیه,فاطمه خادم شیرازی
