مریم خالقی نژاد
پژوهشگر روابط بين المل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در کمتر از یک سال گذشته این ویروس ناشناخته معادلات مختلف جهانی را تحت تاثیر خودش قرار داده است تا جایی که اکنون سخن از ارزش گذاری های جدید بشری به میان می آید.
با گذشت چیزی حدود هفت الی هشت ماه از همه گیری ویروس کرونا شاهد برخی تغییرات زیربنایی اجتماعی و اقتصادی هستیم که به نظر می رسد حتی در برخی عقاید و سنت ها نیز رسوخ کرده باشد. تا جایی که مشاهدات عرصه های اجتماعی و فرهنگی باعث شده است که عده ای از روانشناسان و جامعه شناسان تاکید بر تغییر برخی خلقیات بشر و نوع روابط آنها داشته باشند که نشان از ارزش گذاری های جدید در زندگی بشر است اگرچه انسان ها همواره خود را در طول تاریخ با شرایط مختلف تطبیق داده اند اما رفتار و برخوردهای اجتماعی ماه های اخیر بشریت نشان از تغییراتی هر چند سطحی در اذهان جامعه شناسان و صاحب نظران دارد.
هنوز برای کدگذاری ارزش های اجتماعی و فرهنگی و اخلاقی جهان پس از کرونا و مهر تایید زدن بر آن به نظر کمی زود است. اما پیش بینی های زیادی حاکی از قطعی بودن تغییرات مختلف اجتماعی و اخلاقی بیان شده است. برای مثال یکی از مولفه هایی که جامعه شناسان بر آن تاکید دارند نگاه متفاوت و ارج نهادن بیشتر آزادی بشر است. چرا که این ویروس منجر به برخی محدودیت هایی برای بشر شده است. شاید از موارد دیگر قدردانی داشته ها و شکرگذاری داشته های زندگی عادی را بیش از گذشته شاهد باشیم که امثال این موارد می تواند ارزشهای زیادی را در زندگی انسان ها تغییر دهد و تاثیر گذار واقع شود.
اگرچه محور دوم تحت تاثیر این ویروس نیاز به توضیحات خاصی ندارد اما اقتصاد جهان طبق آمارهای موجود بالاترین درصد تاثیرگذاری را داشته است . به طور کلی در اوضاع اقتصاد کنونی جهان چه اقتصادهای درشت و ریز و چه اقتصادهای دولتی و غیر دولتی اعم از اصناف تا فروشندگان ریزتر همه و همه تحت تاثیر این ویروس قرار گرفته و خساراتی را با ارقام متفاوت متحمل شده اند. عمده ترین آنها تعطیلی شرکتها و کارخانه ها و سپس حمل و نقل و در پی آن بیکاری میلیونها نفر در دنیا است. یکی دیگر از محورهای مهم اقتصادی متضرر شده بورس و وابستگان بزرگ بورسی است. در جهان بیش از هرچیز شاهد بالارفتن عرضه و شوک منفی عدم تقاضا هستیم. در راستای کاهش تقاضا می توانیم به کاهش تقاضای یکی از بزرگترین مصرف کنندگان نفتی یعنی چین باشیم که به شدت بر کشورهای نفت خیز و دارای منابع نفتی تاثیر گذاشته است.
یکی دیگر از ملموس ترین تاثیرات کرونا بر اقتصاد جهانی در زمینه گردشگری و تفریح و سرگرمی اعم از توریست، سینما، رستوران، کافه، هتل، مراکز زیبایی و … می باشد.
همچنین ضررهای اقتصادی بر پیکره اقتصادی غول هایی همچون امریکا و اروپا نیز رخنه کرده و آنها را در امان نگذاشته است که شاهد پناه بردن بسیاری از افراد در کشور امریکا به بیمه بیکاری و یا کاهش درآمد داخلی و تولید داخلی آن کشور هستیم که بنابر آمار های اعلام شده سازمان های مختلف امریکا در بخش هایی دچار کسری بودجه شده است.
در اروپا نیز همه موارد گفته شده به نظر می رسد با شدت بیشتری وجود دارد. چرا که بجز کاهش رشد اقتصادی و کسری بودجه باعث کاهش قدرت اقتصادی این اتحادیه نیز شده است. هرچند این تاثیرات بعد از از بین رفتن ویروس کرونا بتوانند از بین بروند و یا کمرنگ شوند، اما به راحتی نمی توان این تاثیرات منفی را جبران نموده و به صفر رسانید. به خصوص برای اتحادیه اروپا که بخش صنعت گردشگری و مراکز وابسته به آن، نقش مهمی را در چرخه اقتصادی اروپا دارا هستند. در خصوص اروپا شاید این اوضاع اقتصادی منجر به برخی اختلافات میان کشورهای عضو شود چرا که بسیاری بر این عقیده هستند که فشار اقتصادی منجر به اختلاف نظرات زیادی مابین آنها خواهد شد و کشورهای متضرر مانند ایتالیا انتظار بیشتری از کشورهای قدرتمند تر برای یاری رساندن به آنها دارند . بنابر نظرات اعلام شده از سوی خود غربیان این رخداد شاید خساراتی بیشتر از بحران اقتصادی 2008 را به دامان کشورها بکشاند و آنها را درگیر نماید.
جدا از اروپا و امریکا اقدامات چین در مقابل تعطیلی بسیاری از کارخانه های اروپایی و امریکایی را نباید نادیده انگاشت که عواقبی دوسویه را دارد. اول انکه که ممکن است در صورت ادامه این روند به برتری تجارت چین در مقابل امریکا رقیب اصلی خود منجر شود. چرا که کسری بودجه و نقدینگی و سپس بیکاری سهم بسزایی را در جلو بردن چین در این عرصه رقابتی خواهد داشت. اما نکته دوم که قابل توجه است آن است که در مقابل برخی کشورها برخی تبادلات خود را با چین کنار گذاشته و به ارتباط با کشورهای دیگر جهان روی آورده اند که نمونه بارز آن ادعا و اخبار ناشی از کشور ژاپن است و یا سایر کشورهای دیگر که در پی کاهش وابستگی خود به چین هستند که این امر ممکن است برای خیلی از کشورها یک مزیت تلقی شود. چرا که راحت تر می توانند به جذب سرمایه گذار در درون کشور خود بپردازند در حالی که در قبل رقبای مانند چین و یا حتی برخی کارخانجات بزرگ اروپایی و امریکایی داشتند. با این حال باید منتظر گذشت زمان و عملکرد و تدابیر امریکا و سپس تدابیر کشور چین و بود که آیا می تواند از این اتفاق به مثابه فرصت سود برد و یا آنکه با چرخش برخی کشورها به سوی دیگر متحدان غیر چینی ، دچار برخی عقبگردهایی خواهد شد که البته کمی بعید به نظر می رسد.
اقتصاد کشورهای کوچکتر و کشورهایی با اقتصاد ضعیف تر و درگیر بحران های جهانی به مراتب وضعی وخیم تر از این کشورهای نام برده خواهند داشت و تنها راه امید آنها برخی کمک های سازمان های جهانی و یا جذب برخی سرمایه گذاری ها و متحدان جدید از روی ضرورت برای احیای قسمت های ضعیف شده اقتصاد می باشد و به نظر می رسد دولتهای ملی این قبیل کشورها باید راهکارهای جدیدی برای جبران این ضررها در درون استراتژی های اینده خود جای دهند.
نتیجه انکه در آینده احتمال می رود شاهد برخی تغییرات در روابط از روی نیاز اقتصادی میان کشورهای مختلف دنیا خواهیم بود .
و اما محور سوم که به سیاست تعلق دارد . سیاست پس از کرونا نمیتواند از آسیب ها این مهمان ناخوانده در امان بماند و بی تردید شاهد بعضی فراز و فرودها در چالش های قبلی در دنیای بین المللی مانند بحران لیبی، مسئله برجام و … هستیم. ولی تغییر کامل نگاه کشورها به یکدیگر کمی محال به نظر می رسد. چرا که کشورهای جهان در طول تاریخ بحران های مختلف زیادی را تجربه کرده اند و به یکباره مواضع خود را به طور کامل تغییر نخواهند داد هرچند که بتوان جهت هایی را که دچار تغییر است از اکنون شناسایی کرد. کرونا نشان داد که در دنیایی که جهانی شده است دیگر هیچ کشوری نمی تواند روند مستقل خود را داشته باشد و همه در یک خانواده بین المللی و یا جهانی در مقابل برخی تهدیدات خارجی قرار دارند . در برخی کشورهای منطقه و عربی باعث توقف برخی اعتراضات مانند بهار عربی و یا برخی تغییرات در عرصه حکومتی دولتهایی مانند اسرائیل و پابرجا ماندن نتانیاهو در پست نخست وزیری و … شده است اما در هر حال این بحران نیز مانند دیگر بحران های دیگر پایان خواهد پذیرفت و نظام بین الملل به روند طبیعی خود با توجه به شرایط زمانه باز خواهد گشت. اگرچه هیچ پیشگویی برای بعد از بحران کرونا قابل تایید نیست اما از تاثیرات این اپیدمی بر نگاه بازیگران مختلف به آینده نگری در بخش امنیت و نظام بین المللی و امنیت جهانی نمی توان چشم پوشی کرد.
بی تردید نگاه سنتی امنیت در دنیای بعد از کرونا دیگر جایی برای خود نخواهد یافت و از برتری جویی مکاتب نظامی امنیت کاسته خواهد شد چرا که تفاسیر جدیدی در بهم زدن نظم و امنیت وضع موجود رخ می دهد و حتی امکان قدرتنمایی برخی کشورهای کوچکی همچون قطر و … در مقابل برخی بحران های جهانی مانند کرونا وجود دارد بنابراین بیش از هر تغییراتی تغییر در برخی استراتژی های ابرقدرتهای جهان و منطقه قابل مشاهده است.
کلام آخر اینکه کرونا توانست هویت جمعی انسان را در جهان به عینیت بکشاند تا انسانها فارغ از هر قوم ، نژاد و رنگ برای ادامه زندگی خود با یکدیگر در مسیر مشترک اقدام نمایند و امید است که این مسیر ادامه یابد تا انسان بتوانند به راحتی با بحران های این چنینی که مخاطب آن “بشر” است روبه رو و آن را پشت سر بگذارند.
واژگان کلیدی: دنیا, پسا کرونا , احتمال, ارزش گذاری های جدید, مریم خالقی نژاد
