طهمورث غلامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
مذاکره همواره یکی از شیوه های رایج میان دولت ها برای اختلافات بوده است. مذاکراتی که میان دولت ها صورت می گیرد بسته به شدت و ماهیت موضوع یا موضوعات مورد مذاکره دارای ابعاد و ویژگی های مختلفی است. در مذاکرات که عرصه بده و بستان است، همواره موضوعات متعددی به هم پیوند می خورد که خود مذاکره را پیچیده می کند. نگارنده در این نوشتار قصد بررسی نظری ابعاد و جوانب مختلف مذاکرات دیپلماتیک را ندارد، بلکه قبل از ورود به بحث اصلی قصد بیان این نکته را دارد که وضعیت و شرایط پیش از هر مذاکره ای از خود زمان مذاکره مهم تر است. زیرا نتایج مذاکرات تابع شرایط پیش از مذاکره است و به عبارت دیگر آنچه که در شرایط قبل از مذاکرات اتفاق می افتد، نتایج مذاکرات را مشخص می کند و شکل می دهد. اعمال فشارها، نمایش قدرت، تهدیدات، جنگ های روانی و فعالیت های تبلیغاتی که معمولاً قبل از مذاکرات اتفاق می افتد، اقدامات اتفاقی و بدون هدفی نیستند و کاملاً در جهت تأثیر گذاری بر مذاکرات پیش رو و شکل دادن به نتایج آن، به شکل دلخواه می باشند. این اقدامات طرفین مذاکره را در شرایطی قرار می دهد که در روز مذاکره قدرت مانور یکی از آنها را محدود کند و قدرت مانور دیگری را افزایش دهد. به خاطر وضعیت و شرایط پیش از مذاکرات است که دولتمردانی که به اطلاعات خاصی دسترسی دارند از پیش آگاهند که نتیجه مذاکرات به کدام سمت است. بر این مبنا نگارنده قصد دارد به تبیین شرایط پیش از مذاکرات هسته ای مسکو بپردازد و استدلال کند که مذاکرات مسکو برای ایران دشوار است، به گونه ای که با مذاکرات بغداد و استانبول اصلاً قابل مقایسه نیست.
کلید واژه: ایران، روسیه، غرب، مذاکره، هسته ای
تحلیل رخداد
توافق روسیه و غرب بر سر سوریه و دو راهی ایران: آن گونه که در خبر ها آمده است، دولت های غربی و روسیه بر سر باقی نماندن بشار اسد بر سر قدرت به توافق رسیده اند و در یک سطح ظاهری صرفاً در مورد شیوه برکناری وی با همدیگر اختلاف دارند. سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه بیان کرده است که «روسیه هیچ گاه اصراری بر ماندن اسد در قدرت نداشته است و… از خواست ملت سوریه حمایت می کند». از طرفی وزیر خارجه انگلستان از احتمال مداخله نظامی در سوریه سخن رانده است که این بیان بدون تأمین نظر روسیه ممکن نیست. توافق روسیه و غرب توافقی مهم است که همانند توافق قدرت های بزرگ در گذشته دارای پیامدهایی برای ایران است.
زیرا قرار است که مذاکرات هسته ای در 29 و 30 خرداد در مسکو ادامه پیدا کند و در این میان ایران انتظار حمایت روسیه را از خود در این مذاکرات دارد. از طرفی مسکو میزبان نشست است و در مذاکرات نقش آن تعیین کننده است. در این بین آنچه که باعث می شود که انتظار ایران از حمایت روسیه با چالش مواجه شود، این است که روسیه انتظار دارد که ایران در بحث سوریه مواضع خود را تعدیل کند. یکی از اهداف سفر لاوروف به ایران این است که به ایران اعلام نماید که روسیه با غرب بر سر حل بحران سوریه به توافق رسیده است و انتظار همراهی ایران را در مقابل حمایت روسیه از مذاکرات مسکو دارد. ایران در این شرایط بر سر دو راهی قرار گرفته است. بدین معنی که با جواب منفی دادن به روسیه، باعث رنجش مسکو شود و در نتیجه در مذاکرات مسکو تنها بماند و یا حتی مذاکرات به شکست منجر شود و یا اینکه به حذف بشار اسد رضایت دهد. در واقع ایران باید انتخاب کند که با حمایت روسیه، مذاکرات مسکو به نتیجه برسد و یا اینکه ترجیح دهد که بشار اسد بر قدرت بماند. البته این گونه به نظر می رسد که دولت های غربی و مشخصاً ایالات متحده نیز به دنبال آن است که در مذاکرات مسکو به ایران امتیازاتی دهند و در مقابل ایران موضع خود را درباره سوریه تعدیل کند. شرایط برای ایران از این جهت دشوار است که اگر مذاکرات مسکو در اثر عدم همراهی روسیه و انعطاف ناپذیری دولت های غربی به شکست منجر شود، ممکن است دولت های غربی طبق تصمیم از پیش اتخاذ شده به تحریم نفتی ایران بپردازند و با همراهی روسیه به اعمال فشارهای بیشتری علیه ایران بپردازند. از طرفی در صورت حذف نظام سیاسی سوریه، جایگاه منطقه ای ایران تضعیف می شود.
این وضعیت باعث شده است که ایران در روز مذاکرات مسکو صرفاً به انتخاب یکی از گزینه ها بپردازد. این خود یکی از مواردی است که نشان می دهد که شرایط قبل از مذاکرات در تعیین نتیجه مذاکرات از اهمیت فراوانی برخوردار است.
انعطاف ناپذیری غرب برای ضربه زدن به روابط روسیه و ایران: روسیه خود را قدرت بزرگی می داند که قادر است در حل موضوعات و مشکلات بین المللی ایفای نقش بکند. بدین خاطر نه تنها وارد مذاکراتی می شود که در جهت حل مسائل بین المللی است، بلکه در موارد زیادی خود میزبان جلسات می شود و به ارائه پیشنهاد می پردازد. طبیعی است که موفقیت روسیه در این مسیر باعث ارتقای جایگاه بین المللی آن شود.
در این شرایط، روسیه از ایران انتظار بسیار بیشتری برای انعطاف پذیری در مذاکرات دارد. زیرا روسیه توان اقناع کردن قدرت های غربی را ندارد و به عبارتی توان روسیه بر آنها نمی چربد. از طرفی عدم همراهی ایران با خواسته های روسیه در مذاکرات هسته ای خود سبب می شود که روسیه به سمت طرف مقابل گرایش پیدا کند.
این صرفاً یک بعد مسأله است، بعد دیگر مذاکرات هسته ای این است که دولت های غربی با علم به این که انعطاف ناپذیری ایران بیش از هر چیز باعث رنجش روسیه از ایران می شود، تلاش می کنند که شرایط را به گونه ای شکل دهند که ایران موضع انعطاف ناپذیری در مذاکرات اتخاذ کند و بدین طریق روسیه را از ایران دور کنند. در ین راستا، غرب به دنبال انعطاف ناپذیری در مذاکرات است. زیرا انعطاف ناپذیری غرب سبب انعطاف ناپذیری ایران می شود. به نظر می رسد در راستای این انعطاف ناپذیری غرب سطح خواسته های خود از ایران را بالا ببرد و در مقابل سطح امتیازات به ایران را کاهش دهد. غرب با اتخاذ این موضع یا مذاکرات مسکو را به شکست می کشاند و بدین طریق به روسیه یادآور می شود که در حل موضوعات بین المللی وزن منحصر به فردی ندارد و یا اینکه روسیه را وا می دارد که به ایران برای تعدیل مواضعش فشار آورد. به نظر می رسد که غرب خواهان این نیست که حداقل مذاکرات هسته ای در مسکو به نتیجه برسد تا سبب اعتباری برای روسیه شود. از طرفی روسیه خواهان این است که مذاکرات اگر قرار است به نتیجه منجر شود، این امر در مسکو اتفاق بیفتد.
یکی از دلایلی که غرب در استانبول از خود انعطاف پذیری نشان داد، ولی در مذاکرات بغداد این کار را نکرد، این است که دولت های غربی دولت ترکیه را گزینه ای مطلوب می دانستند و تلاش داشتند از این طریق به ترکیه نقش دهند. اما چون دولت عراق به ایران گرایش دارد و غرب خواهان این نبود که مذاکرات در بغداد به نتیجه برسد. لذا موضع انعطاف ناپذیری اتخاذ کرد. در مورد روسیه نیز دولت های غربی این باور را دارند اما با یک نکته وجود دارد و آن این است که اگر قرار است مذاکرات مسکو به نتیجه برسد باید نتایج مذاکرات به نفع غرب باشد. لذا باید گفت که خود روسیه هم بر سر دو راهی قرار گرفته است و این خود بیش از پیش فرایند مذاکرات مسکو را دشوار و پیچیده می کند.
دورنمای رخداد
آن گونه که از وضعیت پیش از مذاکرات هسته ای مسکو بر می آید، این است که شرایط پیش از مذاکرات در تعیین نتایج مذاکرات بسیار تعیین کننده است و سناریوهای مختلفی را برای فردای پس از مذاکرات هسته ای مسکو طراحی کرده است. سناریوی اعمال تحریم نفتی از اول تیر، سناریو معاف کردن برخی از کشورها از تحریم نفتی ایران، سناریو حذف تدریجی تحریم، سناریو حذف بشار اسد و نوع روابط ایران با روسیه و 1+5 از جمله سناریوهایی است که فردای پس از مذاکرات احتمال وقوع هر یک از آنها وجود دارد. این که چه نوع سناریویی عملی می شود، تابع این است که در روز 29 و 30 خرداد چه تصمیمی اتخاذ شود، تصمیمی که شرایط پیش از مذاکرات در شکل دادن به آن تعیین کننده است. همین عامل مذاکرات مسکو را بسیار حساس و پیچیده کرده است.
