قدرت نرم و اربعین حسینی

دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

” کسی که از شیعیان ما بوده و حسین علیه السّلام را زیارت کند از زیارت برنگشته مگر آنکه تمام گناهانش آمرزیده می‌شود و برای هر قدمی که برمی دارد و هر دستی که بالا می‌رود و اسبش را حرکت داده و می‌راند هزار حسنه ثبت شده و هزار گناه محو گشته و هزار درجه مرتبه اش بالا می‌رود.” (امام صادق علیه السلام)

در سال های اخیر فرهنگ اربعین حسینی و بویژه مراسم مشارکت دهها میلیونی در پیاده روی اربعین بیش از پیش شکوفاتر شده است که بدون شک مجموعه تدابیر و کنشگری های اما سجاد (ع) و حضرت زینب در کوفه، شام و بازگشت به کربلا نقش بی دیل در بستر سازی و آگاهی افکار عمومی بویژه شیعیان داشته است . بدون شک دوره امام حسین (ع) مقطع حماسه سازی و احیای اصول توحیدی در مقابل اهتمام یزید برای نابودی ابدی توحید با ثبت استثنائی ترین فاجعه و جنایت تاریخی است که سپاهی عظیم ؛ اقلیتی حق باور و امام مدار را به بدترین شکل ممکن قلع م قمع نموده و تاریک ترین صحنه تقابل باطل و حق بویژه با تحریم آب حتی بر کودکان و زنان و اسارت تحقیر شکلی اسرا از کربلا تا شام را رقم زدند. در هزاره سوم با توجه به جایگاه و نقش ویژه ای كه اربعین در زنده نگاه داشتن مكتب تشیع دارد ، یكی از ابعاد جنگ نرم دشمن ، تضعیف این جایگاه در باور افراد و كمرنگ نمودن آثار آن در میان مردم بویژه مسلمانان بوده است که به لطف الهی نتیجه عکس داشته است.

 تحليل مفهوم قدرت هوشمند، در کنار تبیین و  ادبیات سازی  از موضوعات اساسی و مورد علاقه اندیشمندان و علاقه مندان علوم سياسی، نظامی و علوم اجتماعی است. در واقع سوال اصلی این است که قدرت هوشمند چيست و چه جایگاهی در سياست در ادوار مختلف تاریخی داشته است؟ قدرت هوشمند به معنای توسعه راهبردی عمل‌گرایانه مبتنی بر منابع و ابزارهای مناسب برای تحقق اهداف در طول تاریخ بوده و بر ائتلاف، همکاری و کارکرد نهادها در تمامی سطوح برای افزایش نفوذ و نهادینه کردن مشروعیت در عرصه جهانی نیز توجه دارد. این امر نشان می‌دهد که در مقاطع تاریخی و شکل گیری کانون تقابل حق و باطل؛ انگیزه زیادی برای بهره‌گیری از قدرت هوشمند برای مقابله با تهدیدهای متنوع و پراکنده؛ وجود دارد .

 به باور بسیاری از متخصصین؛ قدرت دارای سه بعد سخت، نرم و هوشمند می باشد و مسیر جریان قدرت از منابع سخت نظیر قتال و تهدید با هدف تحمیل سازش در کنار استفاده از ابزارهای نرم مانند فرهنگ، ارزشهای دینی و فرهنگی و در نهایت استفاده راهبردی بهينه و مدیریتی از منابع قدرت و ترکيب هوشمندانه قدرت سخت و نرم در مقابله با طاغوت و سلطه که از آن به عنوان قدرت هوشمند به کار رفته؛ می باشد. موضوع مهم دیگر این که منابع سنتی قدرت یعنی  توانایی کنترل کردن با در اختیار داشتن منابعی ویژه است، چرا که سیاستمداران عموما قدرت را در چارچوب میزان جمعیت، سرزمین، منابع طبیعی، اندازه اقتصاد، حجم نیروهای نظامی و ثبات سیاسی تعریف می‌کنند و در این بخش منابع اصلی و کیسه های زر و سکه در انحصار کامل و تمام عیار یزیدیان بود و سپاه حسینی متوسل ارکان توحیدی به خصوص احیای اصل امامت بودند و مهمتر این که یکی از اولویت های مهم امام حسین (ع) ایجاد تصویر مطلوب؛ در فضای تخاصم و تهدید، چهره سیاسی نزد افکار عمومی و مسلمانان عراق و شامات در چارچوب قدرت هوشمند با مبانی تفکر سیاسی و راهبردی بود که خود را نماد عینی؛ اصیل حق و توحید معرفی و یزید را عین فساد؛ شارب خمر؛ دارای فسق علنی و غاصب رهبری امت اسلامی دانسته و به صراحت بیعت را ناممکن دانسته چرا که سازش بین کفر و توحید پوچ و بی معنی می باشد و تلاش حضرت با  اتخاذ روش‌های تشویقی و ترغیبی بر به ‌کارگیری روش‌های اقناعی، با هدف زمینه سازی پذیرش الگوهای اسلامی و ارزشی از سوی لشگر فریب خورده یزیدی بود.

اقدامات کنشگرانه کاروان اهل البیت (ع) در شام بویژه در مجلس یزید ملعون  را باید پاسخی به تهدیدها، مخاطرات و محدودیت‌هایی دانست که یزیدیان برای باقیمانده کاروان کربلا ایجاد نمودند؛ بر کسی پوشیده نیست که شکل قدرت در طول تاریخ در حال تغییر بوده است. و در عصر امام حسین (ع) نماد قدرت در بدست آوردن ولایت و رهبری جامعه اسلامی بود که در این میان رقابت حق و باطل در دو اردوگاه حسینی و بارگاه یزیدی متمرکز شده بود. از طرفی امام حسین (ع) با حضور چند ماهه در مکه قبل از ترک مراسم حج بسوی عراق با بکارگیری دیپلماسی هوشمندانه نشان داد که سیاستمداری صدیق و صریح است که مردم را برای مردم می خواهد و قیامش برای اصلاح امت جدش می باشد که تمرکزش بر سه و منبع و منشأ مهم مولد قدرت نرم یعنی مهربانی؛ زیبایی و هوشمندی بود و از طرف دیگر باید تصریح نمود که رویکرد و رفتار امام سجاد (ع) و حضرت زینب در فاصله عاشورا تا اربعین مکمل تعیین کننده راهبرد هوشمندانه سالار شهیدان در جاودانگی عاشورا و زنده نگه داشتن اسلام ناب محمدی (ص) بود.

 همچنین در حوزه ایدئولوژی و اعتقادی شیعه؛ خون خدا در قیام کربلا با تکیه بر مفاهیمی قدسی و اسلامی نظیر نفی تسلط طاغوت، عدالت و پیوند دین و  سیاست بر میزان قدرت نرم خود افزوده است؛ قدرتی که از آن برای دعوت سپاه یزید در حادثه کربلا با هدف بازگرداندن مردم به راه انسانیت بوسیله امر به معروف و نهی از منکر برای احیای جریان حقیقت ساز؛  بازگرداندن امانت الهی به اهلش و ایجاد مکانیسم پیشگیری از منکر و بویژه مدل سازی تربیتی در جامعه با هدف جلوگیری از حوادث روز عاشورا بکار برد و می توان گفت که قدرت هوشمندانه جبهه حق بر پایه ملاحظات محوری هدف اجرای قدرت با در نظر گرفتن ماهیت درونی و شرایط روز جهان اسلام؛ خودآگاهی و فهم اهداف و توانایی‌های افراد جامعه در دستیابی به اهداف امامت و ابزارهای بهره گیری از قدرت و ساختار دفاعی برای مقابله با سپاه یزیدی و بویژه ایجاد شرایط نسبی برای اهل البیت (ع) در دوره پسا عاشورا متمرکز بود؛ ولی در این دوره طغیان گران بویژه یزید و عمر سعد با سوء استفاده از تجمل گرایی و دنیا پرستی مردم در سال 60 هجری اراده باطل خود را بر جامعه اسلامی تحمیل نمودند در عین حال که خواص نیز در آن زمان به تعبیری به دنبال امامی بودند که تامین کننده منافع مادی و دنیوی شان باشد. لذا همانگونه که مقام معظم رهبری بارها تاکید نموده اند در شرایط کنونی وظیفه اصلی ما درک صحیح و حقیقی و تبیین پیام حرکت امام حسین (ع) برای پاسخ دادن به شبهات معاندان و ولایت ستیزان است به گونه ای باشد که تصویر سازی از این حرکت اعتقادی و آزادمنشانه در کنار گریه و عزاداری منجر به این شود که به این آگاهی برسیم که قطعاً اباعبدالله (ع) جهت اصلاح امت رسول‌الله (ص) قیام کردند و  ضرورت دارد؛ تدوین و تکریم ماجرای امام حسین (ع) و عاشورا بر محور ترکیبی شور و شعور با محبت و معرفت استوار باشد. 

امروزه در اربعین 1402 هجری شمسی و در عصری که بزرگ‌ترین جابجایی و انتقال در حوزه قدرت و اعمال آن صورت گرفته و قدرت از مفهوم سخت آن به مفهوم قدرت هوشمند و تاثیرگذار در عصر دهکده جهانی ارتباطات ارزیابی می شود؛ هیچ کدام از مفاهیم قدیمی قدرت کاهش نیافته و به نوعی جایگاه و  ظرفیت برجسته آن در تولید ارزش‌های قدرتمند؛ دو چندان شده است. در واقع حوادث عاشورا و اربعین  توانستند از مفهوم قدرت در یک حرکت تدریجی و تربیتی با تحمل شیوه‌های خشن و ناجوانمردانه یزیدیان برای ایجاد ارزش های جاودان و تاریخی با رویکرد قدرت هوشمندانه بهره گرفته و الگوهای بی بدیلی را برای جامعه بشریت به ویژه اسلام و شیعیان به ارمغان گذارد؛ بنابراین در شرایط کنونی هوشمندی در به ‌کارگیری پیام اربعین و استفاده مناسب و زیرکانه از آن برای تاثیرگذاری در حوزه‌های سخت و نرم است. واقعیت این است که ماجرای عاشورا و اربعین حسینی (ع) نیز مصداق قدرت نرم شیعه می باشد به طوری که امروزه ، مانور میلیونی و مراسم عظیم اربعین به عنوان نماد بزرگترین قدرت نرم دنیا برای فرهنگ ها و ملل است که  قدرت و جذابیت آن؛ ظرفیتی کاملاً ملموس برای همگان در جهان ادیان توحیدی ،  اسلام و بویژه شیعیان  است .

واژگان کلیدی: قدرت نرم, اربعین حسینی, علی بمان اقبالی زارچ