محمد شیرزاد
وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اربیل
مركز بين المللي مطالعات صلح- IPSC
بررسي پيشينه روابط فرهنگي ايران و عراق
کشور عراق همواره در سیاست خارجی ایران جایگاهی خاص داشته است و از حدود پنجاه سال گذشته نگاه امنیتی، دیدگاه غالب بین دو کشور بوده است. اما در وضعیت فعلی با حضور عناصر جدید در حوزه سیاسی عراق جایگاه این کشور در سیاست خارجی ایران اهمیت بیشتری پیدا کرده و گرایش دو طرف به دوستی و همکاری بیشتر شده است. پس از سقوط صدام، دیکتاتور عراق در سال 2003 میلادی و سرنگونی رژیم بعثی عراق فرصت های بسیاری در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و … فراروی ایران در عراق نوین توسعه داده شد و در این میان توسعه روابط فرهنگی از مهم ترین حوزه هایی است که به خاطر قرابت و نزدیکی روابط فرهنگی برای دو طرف مهم بوده است و قابلیت گسترش و توسعه فرهنگی در بخش های مختلف آن وجود دارد. تاثیر متقابل زبان های فارسی و عربی بر یکدیگر، آثار ادبی بزرگان که قابل عرضه بین ادبا و شعرای دو کشور است، بسیار اهمیت دارد.
عراق وارث تمدن باستانی بین النهرینی و ایران نیز از مراکز دیرینه تمدن جهانی است که از دیرباز با تمدن بین النهرین تعامل خوبی داشته است. وجود عتبات عالیات در خاک عراق و وجود حرم مطهر امام رضا(ع) در ایران هویت مذهبی دو کشور را به هم گره زده است. بنابراین از یک سو اشتراکات تاریخی و از سوی دیگر اشتراکات مذهبی، عراق پس از صدام را به ایران نزدیک کرده است و ایران اسلامی نیز به عراق نزدیک تر شده و بازیگران جدید آن به هم نزدیک تر شده اند. این امر حاکی از علایق تاریخی و مذهبی و نزدیکی فرهنگی این دو ملت است.
فرصت ها ي همكاري فرهنگي دو كشور ايران و عراق
در این میان مهم ترین عوامل اثرگذار در تداوم و استحکام فرهنگی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی عراق، افزایش تبادلات میان موسسه های فرهنگی و پژوهشگران و متفکران دو کشور خواهد بود. چرا که قدمت تاریخی و فرهنگی دو کشور از دیرباز در حال حاضر قابلیت افزایش و توسعه فرهنگی وجود دارد. از مواردی که بسیار مهم و قابل توجه ، وجود ائمه معصومین در دو کشور عراق و ایران است. با توجه به این که بافت جمعیتی هر دو کشور با اکثریت شیعی ، لذا با تسهیل رفت و آمد زائرین عتبات عالیات از ایران به عراق و بالعکس ،که با مساعدت دو کشور قابل حل است، می تواند باعث نزدیک تر شدن این روابط فرهنگی شود.
البته باید به وضعیت خوبی که هم اکنون در قیاس با گذشته ایجاد شده ، چشم پوشی نکنیم، اما می تواند به مراتب بهتر و مطلوب تر باشد. یکی از مصادیق این امر را زیارت میلیون ها ایرانی در اربعین حسینی و دیگر مناسبت های ائمه معصومین می دانیم. لذا این امر به توسعه گردشگری از نوع مذهبی و نهایتا توسعه گردشگری به صورت رفاهی و تفریحی منجر خواهد شد.
از موارد دیگری که می توان پیوند بیشتر فرهنگی میان ایران و عراق عنوان کرد، این است که الگوهای فرهنگی همزیستی اقوام و مذاهب مختلف ایرانی که تنوع قومی و مذهبی در ایران زیاد بوده است، همواره شاهد آن بوده ایم که اقوام مختلف ایرانی در طول تاریخ همزیستی مسالمت آمیز و برادرانه داشته اند و نشان داده اند که این تنوع نمی تواند به وحدت و یکپارچگی آن ها آسیب برساند اما بالعکس آن را در عراق شاهد بودیم. این مطلب می تواند یک الگوی عملی را برای عراقی ها در پی داشته باشد.
مورد بسیار مهم، بحث موقعیت علمی ایران در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا و سطح بین المللی است. میزان پیشرفت علمی و دستیابی به روش های شیوه های نوین دستیابی به ثروت که از برتری ملت ها در دنیای امروز به شمار می رود، زمینه سازی توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی است. از نظر شاخص های علمی و فنی، کشور ایران جز برترین های کشورهای منطقه و همچنین در سطح بین المللی است و تا به حال علی رغم محدودیت های بین المللی، رشد قابل توجهی در دستیابی به یافته های علمی نوین در بسیاری از حوزه ها داشته و در بسیاری از علوم نیز به مرز دانش رسیده است. در این بین کشور عراق در حال حاضر با تبادل دانشجو و استاد، همکاری های علمی با پژوهشکده ها و دانشگاه های ایرانی، سعی در بهره مندی از این توانایی ایران داشته است که در پیوند بیشتر فرهنگی بین ایران و عراق حائز اهمیت است.
یکی از ظرفیت های مهم دیگری که توسط ایران ایجاد شده است و می تواند توسط کشور عراق قابل بهره برداری باشد، وجود برخی نهادها و سازمان هایی است (که به عنوان مثال یکی از آن نهادها، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزنی های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را با حدود هفتاد کشور ایجاد کرده است.) این مسئله می تواند برای مراکز فرهنگی عراق به عنوان یک الگو و پتانسیل قابل بهره برداری باشد، وجود مجمع جهانی تقریب مذاهب که در راستای ایجاد هماهنگی و تشکیل جبهه واحد مسلمانان در مقابل دشمنان جهان اسلام، برای کشور عراق می تواند بستر بسیار خوب و مناسبی باشد. وجود مجمع جهانی اهل بیت که یک تشکل جهانی و غیر دولتی در زمینه فرهنگی است، برای تبادل افکار، آراء و شناساندن میراث مشترک جامعه مسلمانان و اهل بیت می تواند برای کشور عراق حائز اهمیت باشد. همچنین وجود مجمع جهانی شیعه شناسی، سازمان حج و زیارت و مراکزی از این قبیل بدون شک در توسعه فرهنگی می تواند بسیار مفید بوده و فرصت ارزنده ای برای دو طرف باشد.
حوزه های علمیه نجف و قم از دیرباز حتی در زمان استبداد حاکم در ایران عراق مورد توجه شیعیان و علمای دینی ایران و عراق بود، بوده است که همچنان این دو حوزه در پرورش علمای دینی و مجتهدان خبره نقش ایفا می کند و برای هر دو طرف یک فرصت تبادل نظر دینی و پژوهشی است. لذا حوزه های فرهنگی در ابعاد مختلف، پیوند تاریخی، تمدنی و دینی برای ایران و عراق و حاکمان و احزاب مختلف مورد توجه بوده و از اهمیت به سزایی در تعمیق روابط برخوردار بوده است.
آينده روابط فرهنگي دو كشور ايران و عراق
با توجه به این که ایران در حال حاضر حدود 1458 کیلومتر مرز مشترک با کشور همسایه خود یعنی عراق دارد و نه گذرگاه مرزی مشترک فعال بین دو کشور وجود دارد، شرایطی را فراهم نموده است که فارغ از نگاه فرهنگی، نگاه جغرافیایی، امنیتی، اقتصادی نیز در این پیوند برادری بین کشورهای دوست و همسایه بیش از پیش اهمیت پیدا کند. اما برخی کشورها از جمله عربستان سعودی که به دنبال قدرت طلبی در منطقه هستند به کمک آمریکا و برخی متحدانش سعی در نفوذ فرهنگی در خاک عراق دارند تا با انحراف به اذهان فرق مختلف شیعه و سنی در بلند مدت ضمن بروز اختلافات قومی و مذهبی در داخل خاک عراق ساختار حکومت فعلی را تغییر دهند. بسیاری از سیاسیون این عمل فاسد را متاثر از تنگنای امنیتی کشور عربستان سعودی می دانند، لذا دولتمردان رژیم سعودی توسعه روابط فرهنگی و تعمیق روابط فرهنگی فی مابین ایران و عراق را با اهداف نفوذ خود متعارض می دانند و سعی در ایجاد خدشه در این روابط داشته و دارند و یکی از مواردی که بر آن تکیه دارند، اشتراک زبانی است. اما ایران، در سال های اخیر با کمک به کشور عراق و مساعدت مستشاری برای غلبه بر گروه های تروریستی نظیر داعش ثابت کرد که ایران برای این دوستی و برادری اهمیت قائل است و همیشه در کنار برادران خود است و می تواند مفید باشد و امیدواریم در آینده شاهد همکاری های متقابل باشیم.
واژگان کلیدی: فرصت ، همكاري، فرهنگي، ايران ، عراق
