مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
تظاهرات‌های اهل سنت در اعتراض به سیاست‌های دولت نوری المالکی با دستگیری برخی از اعضای تیم حفاظتی رافع العیساوی وزیر سنی کابینه مالکی آغاز شد. در روزهاي اخير نيز در برخي از مناطق همچون هويجه شاهد شاهد درگيري هاي گسترده اي بين ارتش عراق با نيروها و جريان هاي مسلح و مخالف دولت مالكي بوده ايم. در اين راستا با توجه به وضعيت موجود در استانهاي سني نشين و بررسي بيشتر نقش جريان هاي داخلي و خارجي در آن گفتگويي با دكتر حسن هاني زاده كارشناس و تحليل گر مسائل عربي انجام داده ايم:
واژگان كليدي: العراقيه و درگيريها در مناطق سني نشين عراق، ارتش آزاد عراق و درگيري هاي مناطق سني نشين عراق، دولت مالكي و نگاه به درگيريها در مناطق سني نشين عراق، ايجاد اقليم اهل تسنن، احتمال جنگ داخلي در عراق
مركز بين المللي مطالعات صلح: با گذشت چند ماه از آغاز اعتراض ها در مناطق سني نشين و واگذاري امتیازات از سوی مالکی اين اعتراض ها هنوز خاموش نشده است؟
با بروز شكاف در هيئت حاكمه عراق و اتهام نسبت به طارق هاشمي جرقه تقابل شيعه و سني در عراق زده شد. سپس هاشمي به خارج رفت و در سفر به قطر هم مقدمات تقابل ميان طيف هاي سياسي و مذهبي عراق را فراهم كرد. بعد هم زماني كه رافع العيساوي در شش ماه گذشته به اتهامي مانند هاشمي تحت تعقيب قرار گرفت و در دادگاه جنايي عراق متهم شد، وي بعد از استعفا به الانبار رفت و عشاير اين استان را بر ضد دولت مالكي تحريك كرد. در اين مدت تظاهرات هايي در سه استان موصل، صلاح الدين و انبار شروع شد و تاكنون نيز قطر و عربستان تا حدي هم تركيه وارد عمل شده اند و تلاش كرده اند تا با گسترش تظاهرات ها و مخالفت ها دولت مالكي را تضعيف و سرنگون كنند. بنابراين تحصن ها ادامه دارد و گفته مي شود قطر و عربستان ميليون ها دلار در اختيار تظاهر كنندگان و گروه مسلحي چون نقشنبديه (وابسته به عزت الدروي معاون فراري صدام) قرار داده اند تا از راه درگيريهاي مسلحانه تجزيه عراق را فراهم يا دولت مالكي را سرنگون كند. اين درگيريها حتي در هويجه در استان كركوك منجر به ايفاي نقش گروههاي نقشبنيد سلفي و القاعده شد و موجب مرگ شماري از نيروهاي دولتي شد و سپس دامنه تظاهرات ها هم گسترش يافت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ايجاد اقليم اهل تسنن در مناطق و استان هاي سني نشين عراق تا چه ميزاني هدف اعتراض ها و در گيري هاي استان هاي سني نشين عراق است؟
در واقع اهل سنت عراق تنها حدود 14 درصد از جمعيت 25 ميليوني عراق را دارا بوده و در اقليت هستند. اما اكنون در اين اعتراض ها آنان با هر گونه بازي دمكراسي، مشاركت جمعي و تشكيل نظام پارلماني دمكرات مخالف هستند. چرا كه مشاركت اقليت سني عراق در مسائل سياسي به نفع آنان نيست و به نظر ميرسد چون شرايط آنان فراهم نيست قواعد بازي بر هم مي زنند و قصد دارند حتي از راه كودتاي نظامي وضعيت عراق را به قبل از سرنگوني صدام بازگرداند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رويكرد كنوني العراقيه نسبت به تظاهراتها و درگيري هاي موجود در مناطق سني نشين عراق چيست؟
با در نظرداشت اينكه العراقيه خود را رقيب دولت مالكي ميداند، از هر تنشي كه به تضعيف دولت مالكي منجر گردد حمايت ميكند. همچنين بخشي از درگيريها و اختلافات هم به رويكرد آقاي علاوي و ائتلاف العراقيه برميگردد و عوامل داخلي مانند حزب بعث عراق و گروه هاي سلفي در تشديد اين بحران نقش دارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي معتقدند كه گردان های انقلاب “العشرین”؛ گروه موسوم به “دولت اسلامی عراق” وابسته به القاعده؛ جنبش “حماس” عراق به ریاست رافع العیساوی؛ گروه “الطریقة النقشبندیة” از گروه هایی هستند که براي ايفاي نقش بيشتر در استان هاي سني عراق تلاش ميكنند. در اين حال نقش گروههاي غير قانوني شبه نظامي تا چه ميزاني پررنگ تر شده است؟
حزب بعث، القاعده و گروههاي سلفي در طول ماههاي اخير در عراق تقويت شده اند و به نظر مي رسد از وضعيت موجود به نفع خود بهره ميبرند. اگر وضعيت به همين روال ادامه يابد قطعا گروه هاي تروريستي و حزب بعث و سلفي در مناطق سني نشين تقويت ميشوند. اكنون نيز عزت الدوري در فلوجه مشغول به تشكيل ارتشي است كه با انجام شورشي جمعي و اجتماعي قدرت را در دست گيرد. همچنين گروه مسلح طريق النقشبنديه و القاعده در تشديد بحران هاي عراق در سه استان عراقي نقش داشته اند و تلاش مي كنند با سازماندهي نيرويي قدرتمند شرايط را به گونه سوريه بحراني كنند و از اين وضعيت بهره برند. اگر چه اهالي سه استان سني نشين خواهان همزيستي مسالمت آميز با ملت عراق بوده و خواهان تجزيه نيستند، اما دولت اسلامي عراق در تلاش براي تجزيه عراق هست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما دولت عراق بايد چه رويكردهايي در مورد كاهش تنش و مخالف ها در مناطق سني نشين به كار برد؟
از سويي تظاهر كنندگان هنوز خواسته هاي خود را كاملا مشخص بيان نكرده اند و مشخص نيست به دنبال چه چيزي ( به دنبال بحران سازي، تنش ميان شيعه و سني و يا تجزيه يا اصلاح وضع موجود) هستند. يعني همه اين خواسته ها كاملا شفاف نشده است. از سوي ديگر در واقع آنان به دنبال بحران سازي هستند. چرا كه انتخابات استاني را تحريم كرده و به نظر ميرسدكه هيچ گونه مطالبات مشروعي هم ندارند. آنان خواهان لغو قانون بعث زدايي هستند. همچنين به نظر ميرسد هدف آنان ايجاد تنش و سرنگوني دولت مالكي و روي كارآوردن دولت وابسته به خود با نقش محدود شيعيان هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش بازيگران منطقه اي در حمايت از درگيريها و تظاهرات ها در مناطق سني نشين تا چه ميزاني است؟
بخشي از اين درگيريها مربوط به عوامل خارجي است و كشورهاي منطقه (قطر و عربستان مستقيما در بحران سازي هاي عراق مشاركت دارند. عربستان و قطر كمك مالي گسترده اي براي برهم زدن اوضاع عراق ميكنند و تركيه هم عوامل خود را تحريك و وادار ميكند. مثلا تركيه تركمن ها در كركوك را وادار به همكاري با گروه هاي سلفي ميكند. گذشته از اين نيز با توجه به اينكه نوري المالكي تلاش كرد امريكايي ها را از عراق اخراج كند اكنون امريكايي ها درصدد تضعيف دولت مالكي و به قدرت رساندن اياد علاوي هستند. تلقي امريكايي ها اين است كه مالكي به نوعي به ايران گرايش دارد و به گزينه علاوي مي انديشند. در اين حال نقش امريكايي ها در درگيريهاي كنوني عراق و مناطق سني نشين نقش غيرمستقيمي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با بالا گرفتن تنش در استان های شمالی و غربی عراق، رهبران عشایر این مناطق اعلام کردند که “ارتشی” از هواداران خود برای رویارویی با نیروهای دولتی تشکیل خواهند داد. در تظاهرات الرمادی، مرکز استان الانبار و نیز در تظاهرات مخالفان در موصل و کرکوک خطیبان نماز جمعه تاکید کردند که رهبران عشایر و نیز رهبران مذهبی نیروهای نظامی قبایل را متحد کرده و در برابر نیروهای دولتی خواهند ایستاد. پتانسيل اين ارتش تا چه ميزاني است؟
در واقع از يك سال گذشته مقدمات تشكيل اين ارتش فراهم شده است و در شش ماه گذشته نيز كادربنديهاي آن آغاز شده و بسياري از ژنرالهاي بعثي كه در سالهاي گذشته از ارتش و نيروهاي امنيتي عراق پاكسازي شده بودند به اين ارتش پيوسته اند و آموزش نيروهاي مسلح و تروريست را در درون اين ارتش آغاز كرده اند. به نظر ميرسد با توجه به شرايط موجود و بحراني در سه استان سني نشين در عراق هر چه زمان به جلو رود اين ارتش قوام و دوام بيشتري خواهد يافت و حتي ممكن است خطر آفرين گردد و همانند سومالي ارتشي در درون ارتش تشكيل گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا تشكيل اقليم سني نشين راه حلي براي كاهش اعتراض ها است؟
با اينكه مالكي معتقد به مساله خودگرداني است و اكنون نيز سه استان سني نشين از سالها به اين سو توسط اهالي اين استان ها اداره ميگردند، اما به نظر ميرسد مشكل سياسي عراق تشكيل اقليم سني نشين و منطقه خود مختار نيست، بلكه اين امر به اين مساله برميگردد كه اين سه استان مايل نيستندكه در مسائل سياسي عراق مشاركت كنند و به انتخابات هم اعتقادي ندارند و حاضر نيستند كه دولتي با رهبري يك شيعه را بپذيرند. آنان معتقد به ايجاد دمكراسي در عراق نيستد و معتقدند كه اقليت 20 درصدي بر اكثريت 80 درصدي حكومت كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نوری المالکی از تمام کسانی که نگران آینده عراق هستند خواست «کاری انجام دهند و در برابر کسانی که می خواهند کشور را به دوره جنگ داخلی فرقه ای بازگردانند ساکت ننشینند.» نخست وزیر عراق هشدار داده است کوشش هایی برای بازگرداندن کشور به «جنگ داخلی فرقه ای» در جریان است. با توجه به بسترهاي كنوني در چه صورتي ممكن است فضاي سياسي عراق به سوي جنگ داخلي سوق يابد؟
هر گونه حركت حساب نشده و دخالت مستقيم برخي از جريان هاي شيعه در بحران سه استان سني نشين مي تواند بهانه را به دست گروه هاي مخالف دولت دهد تا جنگ و درگيري را به سوي جنگ شيعه – سني در عراق هدايت و شرايطي را فراهم كنند كه اين جنگ را به كل منطقه كشانند و حتي پاي جمهوري اسلاي ايران را به اين مساله باز كنند. اكنون نيز اتهام زني هايي كه از سوي برخي جريان هاي اهل سنت عراق بر ضد برخي جريان هاي شيعه و نيروهاي صدر، نيروهاي بدر و مجلس اعلا در مورد كشتن مردم سني وجود دارد. اين رويكرد ميتواند در چارچوب تلاش براي ايجاد فتنه اي مذهبي در عراق باشد. گذشته از اين هم بايد توجه داشت كه رسانه اي عربي ها در تشديد فتنه هاي طايفه اي نقش مهمي دارند. همچنين طبيعي است كه عراق متاثر از محيط پيرامون خود باشد و هر گونه رخدادي كه در منطقه رخ دهد بر اوضاع داخلي عراق تاثير گذارد. اكنون هم با بحراني شدن سوريه ورود شماري از اهالي استان هاي دير الزور، الحسكه و قامشلي سوريه به عراق اين امر قطعا بر بافت داخلي عراق تاثير ميگذارد و موجب تشديد بحران هم مي گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط كنوني عراق به چه سويي حركت ميكند؟
اكنون عراق داراي شرايط بحراني است و اگر اين بحران در كوتاه مدت مهار نگردد، قطعا به بحراني منطقه اي بدل ميگردد و گسترش خواهد يافت. حتي ممكن است كشورهاي منطقه از جمله عربستان، ايران، تركيه، قطر و اردن را هم در برگيرد. لذا بايد هر چه سريعتر از راه رايزني و گفتمان شيوخ عشاير سه استان سني نشين با دولت و تقويت گروه هاي معتدل سني در عراق چالشها از بين رود.
گفتگو از : فرزاد رمضاني بونش
