مریم خالقی نژاد
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
محدودیت آب های شیرین در دسترس و افزایش جمعیت باعث ضرورت ایجاد برخی منابع پایدارتر و افزایش استفاده از آبهای مختلف شده است که امروزه نیاز به برخی منابع دیگر برای تامین آب کافی به خصوص شیرین کردن آبهای غیر قابل استفاده بیشتر و بیشتر می شود. کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی تقریبا 6 درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند که کمتر از 2 درصد از منابع آب شیرین تجدیدپذیر را در جهان دارند و در عین حال مصارف این منطقه نیز در بالاترین میزان در جهان می باشد.
اکنون که در منطقه مساله آب به یکی از مهمترین معضلات پیش روی بشر تبدیل شده است هر کشور سعی دارد تا تدابیر مختلفی را برای این بحران داشته باشد که یکی از این تدابیر شیرین کردن آب دریاهای خلیج فارس می باشد.کشورهای مختلفی در منطقه خلیج فارس مانند همسایگان جنوبی و دریای عمان در تبدیل آب شور دریاها به آب شیرین پیشرفت های مختلفی داشته اند که منجر به ایجاد یک عرصه ای برای رقابت مابین کشورهای مختلف خلیج فارس جهت شیرین کردن آب این منطقه شده است. دریا یکی از منابع مهم برای تامین اب شیرین مورد نیاز بشر محسوب شده است که آب تبدیل شده در زمینه کشاورزی، شرب و صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. اولین استفاده از دستگاه های صنعتی اب شیرین کن به دهه 50 میلادی برمیگردد . بی تردید خلیج فارس به جهت موقعیت مهم و اهمیت آبهای آن یکی از مهمترین مقاصد این دستگاه های صنعتی و پروژه های مختلف صنعتی بوده است. در بسیاری از اخبار اعلام شده است که روزانه مقدار زیادی از آب های شور این منطقه به آب شیرین تبدیل می شود که به نظر زنگ خطر جدی ایی برای مشکلاتی خواهد بود که در سالهای آتی گریبانگیر این منطقه می شود. با افزایش تقاضای مداوم ، بر اساس گزارش های بانک جهانی (World Bank 2017) پیش بینی می شود تا سال 2050 منبع آب موجود به نصف کاهش یابد. تحت فشار کمبود و افزایش نیاز به آب آشامیدنی ، بسیاری از کشورهای منطقه به نیروگاه های نمک زدایی متوسل شده اند که در آنها آب شیرین از آب دریا یا آب شور از کانسارهای زیرزمینی بدست می آید. کشورهای حوزه خلیج فارس: عربستان سعودی ، امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) ، کویت ، قطر ، بحرین ، عراق و ایران ، تقریبا دو سوم تولید آب شیرین کن در سراسر جهان را تشکیل می دهند (Abouleish & other, 2020) برای مثال یکی از اولین و بزرگترین پروژه های صنعتی برای شیرین کردن آب در جهان Ras Al- Khair است که به سمت خلیج فارس روانه شد و در این منطقه طلایی شروع به فعالیت کرده است . این پروژه که متعلق به کشور عربستان است از سال 2014 شروع به کار کرده است و روزانه بیش از یک میلیون متر مکعب آبِ دریای نیلگون خلیج فارس را شیرین می کند.
اگرچه در تمامی پروژه های صنعتی کشورهای مختلف تنها فواید آن استفاده و در دسترس قرار گرفتن آب شیرین برای ادامه زندگی بشر است و این امر باعث کم شدن برخی دغدغه های کمبود آب و خشکسالی به صورت موقت خواهد شد اما بر مبنای نظرات متخصصان مختلف در حوزه های تخصصی این امر مضرات و مشکلات بیشتری را نسبت به فواید آن به زندگی بشر روانه خواهد کرد که نتایج آن باعث تهدیدات زیست محیطی بسیاری بر اکوسیستم خلیج فارس شده است و در آینده نیز این تهدیدات و مخاطرات بیشتر خواهد شد. تهدیدات این حرکت جمعی در جهان و منطقه را می توان در ابعاد مختلفی ذکر کرد که عبارتند از :
- سرعت بخشیدن به شور شدن آب دریاها: کارشناسان مختلفی بیان کرده اند که با شیرین کردن آب دریاها مقدار زیادی از نمک باقی مانده آن به مابقی آب خلیج فارس اضافه می شود. این در حالی است که کارشناسان بیان داشته اند در صورت نمک زدایی نیز اثرات بدتری همچون تلخاب حاصل از آن و تاثیرات بیشتر بر زندگی آبزیان را خواهد داشت.
- تاثیر و تهدید زندگی آبزیان مختلف : چرا که عواقب مختلف ناشی از این امر مانند کاهش اکسیژن افزایش پسماندهای صنعتی، شور شدن و وارد شدن برخی پساب های صنعتی حاصل از شیرین کردن آب منجر به سخت شدن زندگی آبزیان مختلف در این منطقه خواهد شد که از مهمترین آنها کاهش وجود مرجان های زیبای خلیج فارس است که اکنون نیز مشاهده شده است.
- کاهش بارش و تبخیر، ابر زایی و انتقال نم از دریا در خلیج فارس: یکی از مهمترین نگرانی های در خصوص شیرین کردن آب دریای خلیج فارس کاهش بارش و ابر زایی در این منطقه است که خود عاملی در افزایش خشکسالی در سالهی اتی در این منطقه خواهد شد. چرا که نبود بارش و یا کم شدن میزان بارش در این منطقه باعث کمتر شدن ذخایر آبی و سپس روی آوردن به استفاده بیشتر از این روند یعنی شیرین کردن اب دریاها می شود.
- سرانجام آخرین مورد از تاثیرات مهم و کلی در خصوص نتایج ناشی از شیرین کردن آب دریاها تاثیر بر معیشت اقتصادی مردمی که از فواید این دریا استفاده و به امرار معاش می پردازند می باشد و نتیجه آن بیکاری و یا کاهش درآمد و افزایش فاصله های طبقاتی در مناطق نزدیک به خلیج فارس می شود.
در یک جمع بندی حرکت شتابان کشورهای مختلف در دنیا به سمت شیرین کردن آب و به خصوص در منطقه پر از مزیت خلیج فارس اگرچه دارای مزیت و فوایدی در جهت تامین اب های مورد نیاز و بر طرف کردن برخی خشکسالی ها شده است و خواهد شد. اما آنچه که دراین ترازو سنگین تر است و نیازمند توجهی جدی می باشد، تاثیرات منفی و تهدیدهای ناشی از آن است که علاوه بر تاثیر بر اکوسیستم خلیج فارس بر روند پویایی و ترمودینامیکی این منطقه طلای تاثیر خواهد گذاشت که برخی اقدامات مانند تخلیه پساب ها و یا تصفیه آنها در جهت کمتر کردن مضرات این کار سودمند به نظر می آید اما کافی نبوده است .
واژگان كليدي: صنعت, آب شیرین کن , خلیج فارس , فرصت , تهدید ,مریم خالقی نژاد
منابع :
Mohamed Abouleish, Shakib Shariar, Reem Mohamed and Arnold L Gordon (2020), Impacts of brine disposal from water desalination plants on the physical environment in the Persian/Arabian Gulf, Published by IOP Publishing Ltd
