اميد هراتي
پژوهشگر علوم سياسي
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
سیاست خاورمیانه ای کره جنوبی با تاکید بر خلیج فارس از آن رو دارای اهمیت است که کره جنوبی به سرعت در حال تبدیل شدن به قدرت اقتصادی میباشد و یکی از سه کشوری است که حجم تبادلات تجاری اش در آسیا چشمگیر می باشد. این در حالی است که اکثر محققان و رسانه ها در داخل از اهمیت این امر غافل بوده اند و بیشتر بر روی میزان همکاریهای نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران با کره شمالی تمرکز نموده اند.
کره ی جنوبی همواره به دنبال بازار فروش برای محصولات خود بوده است و از جهتی نیز می بایست به فکر تامین انرژی مورد نیاز خود باشد که خاورمیانه و خصوصا منطقه خلیج فارس بهترین بستر برای تامین انرژی این کشور است. از جهتی عواملی نیز بر روی این رابطه تاثیرگذارند، که باعث کاهش یا افزایش میزان مراودات تجاری خواهند شد از جمله: امنیت و ثبات اقتصادی و سیاسی خاورمیانه، نوع روابط خارجی کشورهای خاورمیانه با ایالات متحده آمریکا (یعنی میزان دوستی یا دشمنی کشوهای موجود درخاورمیانه با ایالات متحده آمریکا بر روابط تجاری کره با این کشورها تاثیرگذار است.) همچنین وجود رقبای بزرگی همچون چین نیز بر این رابطه تاثیر گذار است. از این رو ما بر آن شدیم که به سوالی در این زمینه پاسخ بگوئیم تا روند تحقیق از انسجام بیشتری برخوردار باشد: که با توجه به قدرت صنعتی جمهوری کره و رقیبانش (ژاپن و چین) این کشور از چه طریقی میتواند حضورش را در خاورمیانه افزایش دهد یا به عبارتی سناریو های حضور کره در خاورمیانه چیست؟
سیاست اقتصادی
سیاست خارجی کره جنوبی در رابطه با کشورهای خاورمیانه ای همواره تحولاتی را پشت سر گذاشته است، که از مرحله انفعال و عدم روابط اقتصادی-سیاسی عبور کرده است و وارد فرایند همکاری های اقتصادی شده است.زیرا توسعه سریع اقتصاد کره جنوبی از اواسط دهه ی 1960، سئول را به تغییر سیاست خارجی خود در خاورمیانه در جهت ارتقا روابط اقتصادی خود با دولتهای منطقه کشانده است.
تا اواسط دهه ی 1960 کره جنوبی به علت درگیر شدن با مسائل داخلی خود و هم چنین جنگ و اختلافات عمیق (مرزی) با کره ی شمالی، به خاورمیانه و منافع اقتصادی _ سیاسی حاصل از برقراری ارتباط با آن بی توجه بوده است. زیرا آمار و ارقام نشان میدهد که میزان تبادلات تجاری و اقتصادی میان کره ی جنوبی و تعدادی از کشور های خاورمیانه بسیار ناچیز بوده است و از آنجا که کره ی جنوبی از متحدین قدیمی ایالات متحده آمریکا می باشد، فقط با کشورهایی در خاورمیانه ارتباط اقتصادی داشته است که در دوران جنگ سرد حافظ منافع سیاسی و اقتصادی ایالات متحده بوده اند و در واقع جزو بلوک غرب محسوب می شده اند. بنابراین حفظ اتحاد واشنگتن_سئول و تغییر سیاست خارجی کره جنوبی با توجه به مصالح استراتژیک ایالات متحده را باید جزو ارکان مهم در سیاست خارجی کره ی جنوبی دانست.
در نتیجه کشورهایی مثل عربستان، امارات و اسرائیل که همواره به بهبود و تقویت روابط خود با ایالات متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه پرداخته اند، رابطه ی تجاری و اقتصادی نزدیکی با کره ی جنوبی داشته اند. سئول هم این فرصت را مغتنم شمرده است و به مشارکت و سرمایه گذاری بیشتر در پروژه های عمرانی و تجاری کشورهای حاشیه خلیج فارس به منظور گسترش حضور فعال خود پرداخته استدر واقع با رشد اقتصادی سریع،این کشور همواره به فضای حیاتی و بازار مصرف جدید احتیاج دارد تا بتواند محصولات خود را عرضه کند و هم چنین نیازهای خود به منابع انرژی را تامین نماید که منطقه خاورمیانه به خوبی این نیازها را برآورده می سازد.
دولت کره جنوبی نیز به حمایت از شرکت های سرمایه گذارکره ای از طرق مختلف می پردازد و فعالیت های اقتصادی را برای آنها تسهیل می سازد. و این کار را از طریق ارائه وام، کاهش مالیات و کمک های دیپلماتیک انجام می دهد. حتی برای متقاعد کردن دولت های موجود در خاورمیانه که شرکت های کره ای می توانند فعالیت های عمرانی را با هزینه کم و با کیفیت بالا انجام دهند، تلاش می نمایند و در صورت نیاز، اطمینان دولت های مورد نظر را جلب می نمایند. بنابراین کمک دولت جمهوری کره به شرکت های کره ای، اعتبار آنان را در رقابت با دیگر شرکت های خارجی در پروژه های خاورمیانه افزایش داده است. دراین رابطه متقابل، کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز سود بردند و بیش از یک میلیون کارگر در خاورمیانه مشغول به کار شدند.
سیاست امنیتی
در ادامه رابطه اقتصادی باید این نکته را نیز در نظر داشت که فضای رقابتی و آکنده از ناامنی خاورمیانه همیشه برای کره جنوبی سودآور نبوده است و گاه سرمایه های این کشور را با خطر جدی مواجه کرده است. ثبات و نظم سیاسی در سرمایه گذاری کره ای ها در منطقه خاورمیانه بسیار تاثیرگذار بوده است و این کشور در مواقع بحرانی و جنگیهمواره رابطه تجاری و سرمایه گذاری خود را محدود کرده است. زیرا حفظ امنیت و ایمنی کارگران کره ای مقیم خارج از اولویت های سیاست خارجی این کشور در منطقه خاورمیانه بوده است. برای مثال جنگ اعراب واسرائیل، ایران و عراق و هم چنین عراق و کویت یا جنگ دوم خلیج همه گویای این واقعیت است. در جنگ اعراب و اسرائیل کره جنوبی به دلیل حساسیت مسئله و احتمال خطر تحریم نفتی و تجاری از سوی اعراب، روابط سیاسی- دیپلماتیک یا تجاری خود با اسرائیل را بسیار محدود کرد.
در مورد جنگ ایران و عراق نیز موضع بی طرفی اتخاذ نموده است. اما مواقعی نیز بوده است که این کشور مجبور به فرستادن نیروهای و سلاح هایش به منطقه شده است. در اشغال کویت از سوی عراق، کره جنوبی بنا به درخواست شورای امنیت در یک اقدام امنیت دسته جمعی، نیروهایش را به منطقه فرستاد. او از این کار دو هدف عمده داشت: 1) جلب حمایت سازمان ملل متحد در حل اختلافاتش با کره شمالی 2) جلب رضایت و اعتماد ایالات متحده آمریکا و حفظ اتحاد نظامی میان دو کشور
در بعضی مواقع عادی نیز این کشور به فروش تجهیزات نظامی به عراق و امارات متحده عربی و اسرائیل پرداخته است که گرچه مقدار فروش تجهیزات نظامی این کشور در مقایسه ی با فروش کالاهای غیرنظامی اش به منطقه بسیار اندک بوده است.
بنابراین موضوع درگیری با کره شمالی و حفظ اتحاد واشنگتن_سئول بر سیاست خارجی کره جنوبی نسبت به کشورهای خاورمیانه سایه افکنده است.
سیاست فرهنگی
جمهوری کره از آنجایی که توان رقابت سخت با رقبای تجاری منطقه ای خویش یعنی ژاپن و بالاخص چین را ندارد، به دنبال تقویت قدرت نرم افزاری خود در منطقه است. قدرت نرم کره جنوبی از شرق آسیا تا خاورمیانه و آمریکای شمالی و جنوبی را در بر گرفته است که در این امر جمهوری کره به دنبال گسترش و نفوذ فرهنگ، زبان،آداب و رسوم و سبک زندگی کره ای است. در این راستا نیز دست به اقدامات زیادی زده است که گسترش موج کره ای یاhallyuنمونه برجسته آن می باشد. موج کره ای اصطلاحی بود که رواج پیدا کرد و توجه بسیاری از کشورهای خاورمیانه ای را به خود جلب کرد. پخش سریال های کره ای و گسترش موسیقی پاپ(k-pop) در منطقه به دنبال هژمونی فرهنگی این کشور در خاورمیانه است. پخش سریال هایی مثل یانگوم ، جومونگ و … که لباس های رنگارنگ و غذاهای متنوع در این سریال ها توجه بیننده موجود در خاورمیانه را به خود جلب می کند و به دلیل اشاعه فرهنگ شرقی که فاقد برخی صحنه های جنسی فاش موجود در سریال های غربی می باشد، مخاطب مسلمان را در کشورهای خاورمیانه ای به خود جلب می نماید.بنابراین اشاعه امید و وفاداری و آرامش و شادی در سریال های کره ای باعث شده است که این گونه سریال ها در خاورمیانه طرفداران زیادی را به خود جلب نمایند. هم چنین مرکز فرهنگی جمهوری کره در کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات متحده عربی هرساله به مناسبت جشن سال نو کره ای، یک رویداد ویژه برگزار می کند. که در این رویداد ویژه سبک نقاشی های محلی کره ای، اجرای انواع بازی های سنتی کره ای و هم چنین موسیقی کره ای به نمایش گذاشته شدند و در آخر نیز غذاهای سنتی کره ای به دانشجویان اماراتی معرفی شدند که این امر به نوبه خود نقش ویژه ای را در ارتباطات فرهنگی و نفوذ اقتصادی کره جنوبی در امارات متحده عربی ایفا می نماید و سالیانه افراد زیادی را برای بازدید از کره ی جنوبی تشویق می کند. در واقع با اجرای این رویدادهای ویژه جمهوری کره به دنبال اشاعه فرهنگ و گسترش صنعت گردشگری خود است. بنابراین سیاست فرهنگی این کشور با دیپلماسی اقتصادی آن رابطه ای تنگاتنگ دارند و سئول از ابزارهای فرهنگی برای رونق و شکوفایی اقتصادی خود بهره می برد.
واژگان کلیدی: سیاست، خاورمیانه ای، کره جنوبی، منطقه، خلیج فارس، سئول، خاوردور، كره، سیاست فرهنگی، قدرت نرم
