كارشناس مسائل مصر
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
واژگان کلیدی: سناريوها، آينده، روابط،تركيه ، مصر، داوود احمد زاده
در سالهاي گذشته همچنان روابط تركيه و مصر با چالشهاي فراواني روبرو بوده است. براي بررسي بيستر تداوم تنش در روابط و همچنين سناريوهاي آينده روابط دو كشور گفتگويي با دكتر احمد زاده داشته ايم:
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل و عوامل ادامه تنش در روابط تركيه و مصر شامل چه مواردي است؟
مصر و ترکیه از کنشگران اصلی در خاورمیانه قبل از سرنگونی حسنی مبارک بدلیل روابط دیرینه استراتژیک و نیز تعاملات اقتصادی و فرهنگی همواره از روابط سازنده ومستحکمی برخودار بودنند. بطوریکه هردوکشور مهم در دنیای اسلام بدلیل نزدیکی با غرب به ویژه آمریکا توانسته بودند در انسجام بخشی به صلح وثبات ونیز نزدیکی اسرائیل با برخی کشورهای عربی تحت عنوان پیشبرد صلح خاورمیانه نقش مهمی را ایفاگر باشند. با شروع بهار عربی 2011 در شمال آفریقا و خاورمیانه عربی و سرنگونی رژیم های مستبد و اقتدارگرای چون بن علی در تونس ومبارک در مصر روابط دوکشور وارد دگردیسی عمیق تری شد. بطوریکه با قدرت رسیدن اسلامگرایان در مصر به رهبری محمد المرسی آنکارا قاهره در قامت دو متحد استراتژیک سودای حکمرانی اخوانی در شمال آفریقا و غرب آسیا پی ریزي نمودند و در این مسیر با اتحاد مثلثی که با پیوستن کشور امیر نشین قطر تشکیل شد، پازل این حکمرانی تکمیل ترشد. مصر و ترکیه با شروع نا آرامی های مدنی در سوریه از جریانات سلفی و اخوانی مخالف دولت بشار اسد حمایت کردند. همچنین برخی اطلاعات موجود نشان می داد ترکیه و مصر دوره مرسی و به همراه دلارهای قطر بدنبال حمایت های پنهان از جریان وابسته به جنبش اخوان المسلمین درشیخ نشین های خلیج فارس مخالف نظام های سلطنتی بوده و همواره بدنبال برتری جویی بر عربستان و کشورهای همپیمان نظیر امارات وکویت بودند .
بنابراین با ناکارآمدی دولت اسلامگرا به رهبری محمدالمرسی و بازگشت مجدد نظامیان به قدرت در مصر به رهبری السیسی مناسبات قدرت در منطقه دچار تغییرات عمده ای گردید. بطوری که عربستان به همراه امارات نقش پر رنگی در سرنگونی اسلامگرایان در مصر و افزایش نفوذ نظامیان و نیروهای امنیتی داشته و دارند تلاش نمودند با کمک های وسیع مالی و نظامی به مصر مسیر را برای ظهور و بروز ائتلاف های جدید نظامی و سیاسی علیه ترکیه هموارتر سازند. بنابراین با سرنگونی دولت محمد مرسی و مرگ وی در زندان دولت ترکیه متحد نزدیک خود را از دست رفته می بیند و ضمن تاکید برکودتای نظامی ارتش علیه دولت قانونی مصر در2013 شاهد افزایش تنش ها بین دوکشورباشیم .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش عوامل و بازيگران خارجي در روابط تركيه و مصر چيست؟
نقش متغیر خارجی در قالب دخالت در روابط مابین ترکیه ومصر بیشترین نقش در تخریب مناسبات سیاسی دوکشور داشته است. عربستان در بهار عربی با از دست دادن برخی ازمتحدان سابق خود درمصر- تونس و یمن و نافرمانی های مدنی دربحرین به نوعی غافگیر شده بود با فروکش کردن قیام های مردمی و مدیریت برخی از اعتراضات از سوی قدرت های خارجی توانست با پشتیبانی آمریکا تا حدودی بر شرایط منطقه تاثیر گذار باشد . بنابراين درپی عدم توفیق دولت اسلامگرای مصر در پيشبرد دمکراسی خواهی و رونق اقتصادی توانست برموج نارضایتی مردمی سوار شده با کمک های مالی ونظامی نقش اصلی در سرنگونی دولت مرسی داشته باشد. ازسوی دیگر قطر دیگر متحد نزدیک ترکیه از سوی عربستان- مصر و امارات با تهدیدهای جدی نظامی واقتصادی روبروست .
کشورهای حوزه خلیج فارس به همراه مصر دوحه به حمایت از تروریسم درمنطقه و نیز ارتباط نزدیک با ایران متهم می کنند .قطر توانسته است با قدرت رسانه ای توانسته است درشکل دهی به افکارعمومی در جهان عرب نقش والایي را داشته باشد . ازسوی دیگر حضور رهبران تبعیدی اخوان المسلمین در قطر و حمایت ازحماس و حتی برخی ارتباط با حزب ا… لبنان خطرجدی برای عربستان محسوب می شود. بنابراین پس از دست رفتن مصر ترکیه با ایجاد پایگاه نظامی در قطر و تبادلات اقتصادی تجاری بدنبال موازنه سازی قدرت درمنطقه برآمده است و بنابراین قطر ازعوامل کشیدگی اوضاع سیاسی میان مصر و ترکیه محسوب می گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعيت كنوني بسترهاي تنش و اختلاف در روابط تركيه و مصر چگونه است؟
ترکیه بدلیل مراودات سیاسی ونظامی با قدرت های اصلی درمنطقه خاورمیانه ازجمله ایران و بهبود مناسبات با روسیه از طریق فرایند صلح سازی در سوریه بدنبال باز آفرینی قدرت درمنطقه است درحالیکه مصر بدلیل وابستگی اقتصادی به عربستان و امارات و تشدید شکاف های اجتماعی و نزاع های مذهبی( جریان اسلامگرا- سکولارها وملی گرا )توان ایفای نقش مستقل را در بازی قدرت درمنطقه ازدست رفته می بینند. بنابراین سرکوب اسلامگرایان و مخالفین دولت از سوی نظامیان مصر شرایطی را برای اردوغان فراهم ساخته و ضمن محکومیت این اقدامات و قطع ارتباط دپلماتیک میان دوکشور از تمام ابزارهای موجود برای درتنگا قراردادن مصر بهره ببرد. درچنین شرایطی مصر با خزیدن به دامن عربستان از جریان مخالف دولت ترکیه عبدالله گولن حمایت خواهد کرد. گرچه این نقش درمرحله اول بدلیل تمکین مالی به عربستان و امارات سپرده شده است . ولی درهرصورت مصر با وجود شرایط دشوار اقتصادی بزرگترین ارتش نظامی را دنیای عرب داراست و می تواند با ائتلاف سازی با شیخ نشین های خلیج فارس تهدید جدی برای منافع ترک ها قلمداد گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: عوامل موثر بر آينده روابط تركيه و مصر چيست؟
در آینده روابط دوکشور می توان به عوامل داخلی وخارجی اشاره نمود اگر نظامیان مصر به رهبری السیسی به رغم پشتیبانی مالی و نظامی عربستان سعودی و امارات برمشکلات اقتصادی وسیاسی غلبه کنند و در آینده مجددا مصر با طغیان و آشوب های مردمی گسترده روبرو گردد. ترکیه با حمایت ازجریانات مخالف خواهد توانست شرایط جدیدی برای نفوذ درمصر ومنطقه برای خود رقم زند ازسوی دیگر هرگونه تضعیف حزب عدالت و توسعه و قدرت یابی جریان ملی گرا در ترکیه می تواند فرصت مناسب برای حاکمان مصر قلمداد گردد. بنابراین تغییر در سامانه سیاسی قدرت درهر دو کشور میتواند به عنوان پیشران در روابط دوکشور عمل کند . ازسوی دیگر در تنظیم مناسبات دوکشور در آینده بایستی نقش قدرت های فرامنطقه ای هم در نظر داشت. در وضعیت موجود آمریکا بدلیل خرید سامانه موشکی اس400 روسی از سوی ترکیه دچار چالش اساسی شده است حتی تهدید ترامپ به تحریم ترکیه با پاسخ روشن مقامات این کشور روبرو گشته است ترکیه اعلام کرده هرگونه عملیاتی شدن بحث تحریم ممکن به تخلیه پایگاه اینجرلیک انیروهای نظامی آمریکا درپی داشته باشد .این درحالی است نگاه مقامات آمریکایی به مصر در دوره نظامی مثبت تراست وآمریکا تلاش می کند به نوعی با پول های سعودی ضمن نجات اقتصاد رنجور مصر این کشور را باسیاست های منطقه ای خود همراه سازد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سنارويهاي آينده روابط تركيه و مصر چيست؟
برای آینده روابط مصر وترکیه سه سناریو می توان طراحی نمود
الف سناریو خوشبیانه : آنکارا – قاهره با دورشدن از روابط امنیت محور و نفی نگرش خصمانه به مسایل منطقه ای بدلیل نیازهای متقابل اقتصادی با بازتعریف روابط وتاکید بیشتر براشتراکات مذهبی – فرهنگی شرایط برای تفاهم و باسازی روابط فیمابین فراهم سازند . با عنایت به پشینه روابط تاریخی دو کشور و حضور سازنده درمسایل منطقه ای به ویژه جهان اسلام ( فلسطین و کنفرانس اسلامی…) و تشریک مساعی بیشتر با آمریکا به عنوان پیشیران این سناریو محسوب می گردد. از دیگر سو برخی عدم قطعیت های موجود وجود دو ایدئولوژی متضاد جریان اخوانی غالب در ترکیه و نیز جریان ملی گرای سکولار در مصر در کنار اختلافات سیاسی و عقیدتی امکان تحقق این سناریو با موانع جدی تری مواجه ساخته است .
ب-سناریو بدبینانه :با توجه به تهدیدهای عینی و علنی دو کشور علیه همدیگر و قطع مناسبا ت سیاسی امکان تشدید اوضاع و بغرنج تر شدن روابط وجود دارد .دو کشور درجنگ رسانه ای از ابزارهای مختلف اعمال قدرت علیه یکدیگر استفاده می کنند با توجه به اتئلاف سازی منطقه ای و عدم تمایل جدی آمریکا برای آشتی دادن دو متحد سابق خود و تمایل ترکیه به تداوم فشارسیاسی واقتصادی علیه مصر از نشانه های بروز و ظهور این سناریو هست . با این وجود عدم تمایل غرب به بدتر شدن اوضاع منطقه وشروع احتمالی جنگ جدید ازیک سو وخسارات جبران ناپذیر ازموانع جدی تحقق این سناریو هست .
ج-سناریو بینابینی یا حفظ وضع موجود :عدم پشتیبانی اجتماعی عامه مردم مصر و ترکیه ازتشدید تنش های فزاینده و اتحادهای شکل گرفته درمنطقه بر اساس اصل توازن تهدید مانع هرگونه تهاجم و جنگ جدید است . لذا با توجه به شرایط فعلی منطقه که امکان رویارویی دو کشور به شکل علنی درحوزه نظامی نمی دهد لذا به نظرمی رسد هر دو کشور بدنبال جنگ تبلغاتی و فقط حفظ بقای هویتی و ارزشی خود وتامین امنیت باشند.
