مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
با گذشت نزديك به بيست ماه از آغاز ناآرامی ها در سوریه، اين كشور در بن بست سياسي و نظامی تمام عیار قرار گرفته و بازيگران داخلي ، منطقه اي و بين المللي نيز همچنان به بازيگري در اين صحنه مشغول هستند. در اين حال در هفته هاي گذشته همزمان با پررنگ تر شدن سخن از تسلیحات شیمیایی سوريه و استفاده آن توسط دولت بر ضد مخالفان و همچنين هشدارهاي دولت در مورد دستيابي مخالفان به اين سلاح ها طرح حمله ناتو به سوريه نيز به گونه اي جدي تر در رسانه ها مطرح شده است. در همين راستا براي بررسي و بازشناسي بهتر تحولات كنوني و آينده اين كشور گفتگويي با محمد ايراني سفير پيشين ايران در سوريه داشته ايم:
واژگان كليدي: سلاح شيميايي، حمله نظامي، سوريه ، متغيرهاي دخيل ، محمد ايراني
مركز بين المللي مطالعات صلح:با توجه به تحولات اخير ميداني در سوريه و نزديكي دمشق و ادعاي مخالفان آيا ميتوان گفت حدود شصت درصد سوريه در دست مخالفان قرار گرفته است؟
تحولات چند هفته اخير در سوريه نشان ميدهد كه در صحنه داخلي سوريه فراز و فرودهايي وجود دارد و در برخي از مناطق گروه هاي مسلح مخالف به پايتخت نزديك شده و در برخي از مناطق هم عقب نشيني هايي داشته اند. همچون وضعيت حاشيه جاده فرودگاه تا دمشق همچنان ناامن است. در برخي از مناطق مانند حمص و حما هم كه مخالفان حضور بيشتري از نظر نظامي داشته اند وضعيت فروكش كرده و در حلب هم شاهد درگيرهايي در اطراف شهر بوده ايم. در ادلب هم نبردها ادامه دارد و شدت درگيري ها بيشتر است. در اين بين به نظر من ترسيم وضعيت جغرافيايي كه در يك طرف آن مخالفان و در طرفي هم طرفداران اسد و يا ارتش قرار داشته در سوريه وجود ندارد. همچنين خط كشي در بين آنها و يا خط تماس درست نيست. يعني در مناطق مختلف سوريه به گونه ي جزاير پراكنده درگيريهايي وجود دارد و گرو ه هاي مسلح به گونه پارتيزاني درگير شده و در خيلي از هم مناطق هم پس از عمليات عقب نشيني مي كنند. علت اين امر هم آن است كه چنانچه مخالفان بتوانند منطقه اي را در اختيار گيرند و تثبيت كنند مورد حمله مستقيم ارتش قرار ميگيرند. لذا مخالفان هم توانايي تثبيت منطقه اي را ندارند. يعني گسترش مناطق ناامن و درگيريها در اطراف دمشق به معناي آن نيست كه اين مناطق در اختيار مخالفان قرار گرفته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا مي توان گفت مخالفان بعد از نشست دوحه منسجم تر و قدرتمند تر شده اند؟
انسجام مخالفان خواست امريكا، كشورهاي غربي و كشورهاي عربي مخالف اسد است. اين تحرك بعد از شكل گيري ائتلاف ملي در دوحه بعد نويني يافت و در دوحه، قاهره و استانبول مرتب بر انسجام مخالفان تاكيد شد تا اين گروه ها بتوانند انسجام بيشتري يابند. در اين حال هم بايد گفت چنانچه اين انسجام در بين مخالفان بويژه در جناح هاي نظامي و كساني كه در داخل سوريه فعال هستند انجام گردد به گونه اي طبيعي شرايط براي دولت اسد سخت تر مي شود. تلاش هاي روزهاي گذشته هم آن بوده است تا مخالفان در استانبول تشكيلات، شوراي نظامي و فرمانده جديدي تعيين كنند. يعني همه تلاشهاي آن است كه خواسته غربي ها (كه شكل گيري ساختار مشخص مخالفان در مقابل كمك هاي نظامي و ..است). انجام گيرد. اما اينكه اين امر تا چه ميزاني صورت گرفته است بايد در عمل ديد و اكنون نيز ممكن نيست درباره آن نظري داد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در دو هفته گذشته رسانه های غربی، عربی ، منطقه ای و فرامنطقه ای احتمال توسل بشار اسد به تسلیحات شیمیایی را يادآور شده اند و در مقابل هم بشار اسد تاکید کرده که سوریه به هیچ وجه از تسلیحات شیمیایی استفاده نخواهد کرد. در اين حال متغير سلاح هاي شيميايي در بحران كنوني سوريه چيست؟
ادعاي امريكايي ها مبني بر اينكه دولت سوريه از سلاح هاي شيميايي بر ضد مخالفان استفاده خواهد كرد بحث جديدي نيست و از گذشته در مخافل رسانه اي و سياسي مطرح شده است. بخشي از اين مساله هم به نگراني هايي كه اسرائيلي ها دارند مربوط است. در اين حال مقامات سوريه نداشتن سلاح هاي شيميايي را نفي نكرده و عضو پيمان مربوط به عدم به كارگيري سلاح هاي شيميايي هم نيستند. بنابراين اين گمان براي اسرائيلي ها وجود دارد كه در صورت بحراني شدن سوريه اين سلاح ها بر ضد اسرائيل به كار رود. اكنون نيز فشار اسرائيلي ها و امريكايي ها و غرب وضعيت را به سمتي ميبرد كه جنگ رواني مبني بر اينكه نظام حاكم بر دمشق از سلاح ها در داخل هم مصرف خواهد كرد ايجاد شده است. امري كه توسط دولت رد شده است. در همين راستا هم هفته گذشته جنگ رواني نرمي در مورد سلاح هاي شيميايي شروع شده و رسانه هاي غربي به آن پرداخته اند. چنانچه جدا از وزير خاجه امريكا، دبير كل سازمان ملل، وزير دفاع امريكا و سرلشگر رياض اسعد به آن پرداخته اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وزارت خارجه سوریه طی نامه ای به شورای امنیت و دبیر کل سازمان ملل نسبت به امکان استفاده سلاح های شیمیایی توسط مخالفان هشدار داده و ادعا شده که القاعده در خاک ترکیه دست به تولید این سلاح ها زده است. آيا ممکن است مخالفان سلاح شیمیایی داشته باشند؟
هر چند معلوم نيست اين ادعا درست باشد يا نه، اما اگر القاعده به چنين سلاحي دست يافته باشد به گونه اي درز خواهد يافت و يا طرف هايي در جهت مقابله به عنوان بازدارنده در مقابل دولت آن را مطرح مي كنند. بنابراين به نظر من ادعاي سوريه هم در راستاي جنگ رواني و پاسخ به اقدامات رسانه هاي غربي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظرداشت واكنش مقامات غربی به سلاح شيميايي سوري ها نظر شما این حساسیت می تواند بهانه اي براي حمله محدود براي از بين بردن سلاح هاي شيميايي سوريه باشد؟
صحنه داخلي سوريه بي ثبات است و احتمال هر چيزي وجود دارد، اما بايد ديد چگونه به اين پايگاه ها دسترسي پيدا خواهند كرد و آيا حضور آنان در اين مناطق به معناي دخالت نظامي تلقي نمي شود؟ يعني گذشته از اينكه بسياري طرح هر حمله را وابسته به راي شوراي امنيت مي دانند، انتقال سلاح ها هم بايد قاعدتا زميني باشد و بحث دخالت خارجي هم مطرح مي شود. در اين حال سوريه هم خود را براي اين مرحله آماده كرده اند و شايد دور از ذهن نباشد كه ارتش سوريه ترجيح دهد كه در اين بحران با نيروهاي خارجي مواجه گردد تا نيروهاي داخلي.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به تلاش ها برای استقرار موشک های پاتریوت در مرز میان ترکیه و سوریه و همچنين طرح هايي در مورد حمله گسترده ناتو به سوريه چه متغيرهايي را براي هر گونه حمله ناتو به سوريه دخيل مي دانيد ؟
در شرايط فعلي به نظر نمي رسد كه ناتو به اين جمع بندي رسيده باشد كه بر ضد سوريه دست به حمله نظامي زند. نخستين متغير منفي در اين امر اين است كه تركها مي دانند كه اگر قرار باشد دخالت خارجي ناتو در سوريه رخ دهد حتما بايد نيروهاي عمل كننده تركيه بايد وارد عمل شوند. اين در حالي است كه ترك ها خود مشكلاتي متعدد در صحنه داخلي دارند و ترجيح مي دهند كه نيروهاي عمل كننده نيروهاي ترك نباشد. از سوي ديگر اگر چنين اقدامي بخواهد صورت گيرد بايد با پشتوانه توافق بين المللي باشد. در اين حال احتمال درگيريهاي بازيگران منطقه اي و بين المللي در سوريه به گونه اي نظامي دور از ذهن نيست. موضع اخير روسها هم حكايت از آن دارد آنان پشت سوريه ايستاده اند. در كنار همه اينها نيز طرح حمله با هدف تضعيف روحيه ارتش سوريه نيز هست و از نگاه من و از نظر عملياتي نيز اكنون زمان مناسبي براي هر گونه حمله ناتو به سوريه نيست
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر ایالات متحده با روسیه در زمینه روسيه به صورت ابتدایی به توافق برسند، احتمال گذر روسيه از اسد وجود دارد؟
روسها به منطقي بين المللي در اين زمينه پايبند هستند و اين امر را به عنوان رويه اي مطرح ميكنند كه غربي ها نبايد رهبري سوريه را با زور تغيير دهند. يعني فارغ از اينكه اسد و يا هر كسي ديگر آنان بارها مطرح كرده اند كه بحث در مورد اسد نيست بلكه به عنوان اصل كلي در صحنه بين الملل تغيير نظام ها، رژيم ها، تغيير روساي آنها نبايد توسط ائتلاف هاي نظامي بيروني صورت گيرد. بلكه بايد توسط مردم اين كشورها صورت گيرد. در اين حال روسها ملاحضات خاص خود را دارند و در مناطق مختلف با امريكاييها هم درگير هستند. قبلا هم در زمان اشغال عراق و ليبي اعتراض كرده و اكنون احساس مي كنند كه بايد در صحنه حضور داشته باشند. لذا بازي روس ها فراتر از گرفتن و دادن امتياز در مورد سوريه است و روسها بر اين نظرندكه در ناتو در آينده با شكل گيري چنين روندي در حوزه هاي امنيتي روسيه نيز وارد مي گردند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا ممكن نيست كه همچون سال 2003 میلادی كه امریکایی ها برای حمله به عراق تسلیحات کشتار جمعی در اختیار صدام حسین را بهانه قرار دادند، این بار هم كه در سوریه هم سخن از تسلیحات شیمیایی به میان آمده است اين امر زمينه اي براي حمله باشد؟
به نظر من شرايط با آن دوران متفاوت شده است و صدام هم به توصيه هاي بسياري عمل نكرد. اما در مورد سوريه متغيرهايي وجود دارد كه در سال 2003 نبود. امروزه نيز صحنه سوريه نبرد منطقه اي است و طرف هاي مختلف بين المللي وارد صحنه سوريه شده اند و فكر مي كنند كه منافع آنها نبايد خدشه دار گردد. امري كه در مورد عراق مطرح نبود و غرب به گونه اي يكجانبه وارد عراق شد. در اين بين جدا از نياز به راي شوراي امنيت در واقع وزن كشي هاي بين المللي در صحنه سوريه به گونه اي است كه به شكلي قطب بندي هاي آينده جهاني در سوريه در حال تعيين شدن است. يعني يكي از علل طولاني شدن وضعيت سوريه نيز اين امر است. به علاوه اگر غربي ها مي خواستند وارد سوريه گردند زودتر از اين وارد مي شدند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: حضور القاعده در سوريه چه تاثيري در هر گونه طرح حمله به سوريه دارد؟
قطعا اين امر بي تاثير نيست اما نگراني غرب از حضور نيروهاي تندرو سلفي كه بعضا با القاعده در ارتباط هستند از دو زاويه مهم است: نخست حضور القاعده در سوريه آينده سوريه را تحت تاثير قرار ميدهد و اگر قرار باشد اتفاقي در سوريه رخ دهد چالش جديد براي هر نوع نظام در سوريه است. چنانچه امروزه نيز براي اسد اين امر چالشي مهم است. از سوي ديگر در هرج و مرج بعد از فروپاشي اسد در سوريه (كه از نظر غرب قطعي است) احتمال اينكه القاعده به سلاح هاي شيميايي دست يابد و وارد جولان گردد و به تهديد اسرائيل بپردازند مساله اي مهم است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تلاش كنوني غرب در حوزه سوريه بر چه محوري هايي استوار است؟
در شرايط كنوني تلاش غربي ها آن است كه در محور سياسي تلاشهاي خود را بر ضد سوريه افزايش دهند. در محور اقتصادي تحريم ها را افزايش دهند و در محور نظامي نيز تحولاتي را صورت دهند كه نيروهاي بومي موجب تضعيف ارتش و دولت اسد گردند نه اينكه به يكباره شرايط را تغيير دهند.
****
گفتگو از : فرزاد رمضاني بونش
