استاد دانشگاه و کارشناس غرب آسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در سال‌های گذشته فدرالیسم در سوریه مورد توجه برخی از بازیگران داخلی صحنه سوریه چون کردها بوده است. پس از کاهش قدرت داعش در سوریه و پرسش‌هایی در مورد آینده جایگاه تمرکزگرایی یا تمرکززدایی در سوریه، آینده کردستان سوریه، نوع کنشگری بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در مورد فدرالیسم و.. است. گفتگوی زیر به این مسئله توجه کرده است.
واژگان کلیدی: رویکرد، بازیگران، آینده، فدرالیسم ، سوریه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه بازیگرانی از فدرالیسم و تمرکززدایی در وضعیت آینده سوریه حمایت می‌کنند؟
فضای جامعه سوریه به نحوی است که به غیر از کردها کسی تاکنون در این مورد به صورت رسمی سخن نگفته اند. یعنی کردها تنها گروهی هستند که با توجه به الگویی که در عراق وجود داشته، بحث فدرالیسم را مطرح کرده اند. با توجه به این که جامعه سوریه از لحاظ قومی- نژادی جامعه یکدستی است، به همین خاطر بحث فدرالیسم به این معنا مطرح نشده است، اما آمریکایی ها بحث تقسیم بندی سوریه به پنج دسته را مطرح کرده اند که دیگر بحث آن فدرالیسم نخواهد بود و به نوعی بحث تجزیه یک کشور است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جریان های مختلف دروزی، مسیحی و جریان های دیگر چه گرایشی دارند؟
دروزی ها و مسیحی ها عرب هستند و تفاوت نژادی- قومی وجود ندارد و تفاوت ها مذهبی است و اتفاقا مسیحی ها، دروزی ها، علوی ها به صورتی جدی به حکومت مرکزی وفادار هستند و اصلا نیازی به فدرالیسم نمی بینند. همچنین اکثریت عرب سوریه نیز بحث فدرالیسم را مطرح نکرده اند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل نگاه کردها به بحث فدرالیسم و کاهش قدرت دولت مرکزی چیست؟
بیشتر الگوبرداری از اقلیم کردستان عراق است. تلقی کردهای سوریه این است که آن ها می توانند حکومتی شبیه اقلیم کردستان عراق به دست بیاورند و به نوعی حق تعیین سرنوشت پیدا کنند و خودمختاری یا تبدیل شدن به یک منطقه خودمختار آزادی های بیشتری را به آن ها اختصاص خواهد داد و به نوعی از اقلیت بودن نجات پیدا می‌کنند. البته به طور جدی دخالت های امریکایی ها و فرانسوی ها در این مسئله و تشویق کردها از سوی آمریکا و فرانسوی ها را نیز باید مد نظر داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی، اپوزیسیون خارج معتقد به دنبال براندازی سیستم هستند، چند نوع نگاه به بحث آینده فدرالیسم و تمرکز قدرت و … در سوریه دارند؟
در حال حاضر معارضین سوریه، خصوصا معارضینی که به براندازی اعتقاد دارند و از سوی عربستان حمایت می شدند، دچار تشتت جدی هستند و هماهنگی و هم جهتی خود را از دست داده و دچار تنش های جدی شده اند. لذا در وضعیت فعلی نمی توان از آن ها سخنی گفت. هم دچار یاس و ناامیدی شدند و هم سعودی ها پشتیبانی خود را از آن ها کمتر کرده اند و خودشان هم انگیزه هایشان را از دست داده اند. در حال حاضر آن ها تعیین کننده نیستند، مگر این که بتوان آن ها را مجددا کنار هم جمع کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا مشخص است تا چه حدی نگاه به فدرالیسم دارند؟
اصل موضوع آن ها دچار تشتت شدید شده است. وقتی اصل موضوع دچار تشتت شده است، در مورد موضوع فدرالیسم نیز حرفی برای گفتن ندارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در حال حاضر چند دسته نگاه در بین اتحادیه عرب در مورد آینده ساختار سیاسی سوریه وجود دارد؟
بحث اتحادیه عرب تغییر حکومت در سوریه است و نه تغییر در ساختار. آن ها هیچ صحبتی در مورد تغییر ساختار نداشته اند. اما در مورد تغییر حکومت این موضوع را مطرح کرده اند که جایگزینی حکومت اسد با یک حکومت جدید انجام شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر نگاهی به روند مذاکرات صلح سوریه داشته باشیم، آیا ممکن است در روند موجود یا روند آتی، بحث فدرالیسم مد نظر بازیگران مختلف باشد؟
تاکنون چنین بحثی به عنوان بحث جدی لااقل در گفتگوهای قزاقستان مطرح نشده است. چون اصلا موضوع این نبوده است و موضوعیت هم ندارد. به این دلیل که سوریه کشور یکدستی است و غیر از کردها بقیه تقریبا یکدست هستند. غیر از کردها تا به حال بحث کسی در مورد فدرالیسم مطرح نبوده است. آمریکایی ها سیاست تقسیم سوریه به پنج یا شش قسمت را مطرح کرده اند که دیگر بحث آن فدرالیسم نیست و بحث تجزیه سوریه مطرح می شود. اما به گونه ای نیست که بحشی از شهروندان عرب سوریه بگویند که ما رسما خواهان فدرالیسم هستیم. لااقل چنین چیزی به صورت جدی مطرح نشده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روسیه چه نگاهی در این زمینه دارد؟
روسیه دلیلی ندارد که با این قضیه موافق باشد. منافع روسیه و مسکو در فدرالی شدن سوریه نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی روند مذاکرات، بحث عدم تمرکز در دولت سوریه چه نتایجی می تواند داشته باشد؟
چنین بحثی به این عنوان مطرح نشده است و اگر هم مطرح شده باشد، اینقدر ضعیف و حاشیه ای بوده است که شنیده نشده است. در واقع ماجرای سوریه بحث تغییر حکومت است و نه تغییر ساختار. این موضوع را تا به حال هیچ کس مطرح نکرده است حتی گروه های تروریستی تکفیری هم در مورد نه تغییر ساختار حرفی نزده اند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در حال حاضر با توجه به وضعیت میدانی حضور بازیگری حزب دموکراتیک در کردستان سوریه، آیا ممکن است وضعیت و الگوی عراق به عنوان الگویی در سوریه نیز مدنظر قرار گیرد؟
کردها به دنبال الگوی اقلیم هستند و آمریکایی ها و فرانسوی ها نیز این مسئله را تشویق می‌کنند، اما دولت مرکزی سوریه و حتی ترکیه نیز مخالف این قضیه است. لذا هنوز این قضیه به نتیجه خاصی نرسیده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه شرایطی ممکن است این وضعیت به نتیجه برسد و در چه شرایطی ممکن است که کان لم یکن گردد؟
ما دو طرف داریم . نخست آمریکایی ها و فرانسوی ها و کردهای سوریه که موافق این اتفاق هستند و یک طرف هم دولت مرکزی، ترکیه و روسیه که مخالف این موضوع هستند. باید دید که از دو طرف قدرت کدام یک در موازنه قوا سنگین تر است. آن که قدرت بیشتری در موازنه منطقه ای داشته باشد، طبیعتا سیاست خود را پیش خواهد برد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در صورتی که الگوی عراق مدنظر قرار گیرد، چه پیامدهایی مختلف امنیتی، سیاسی و … در منطقه دارد؟
اگر به فرض الگوی فدرالیسم کردستان عراق مد نظر قرار گیرد، نگرانی های ترکیه بیشتر خواهد شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه سناریوهایی برای این مسئله می توان تعریف کرد و کدام یک قریب به یقین است؟
فضای فعلی سوریه به سمتی می رود که باید دولتی مانند گذشته باشد. البته ساختار حکومتی ممکن است دچار تغییر و تحول شود که این موضوعی طبیعی است، اما اکثریت مردم سوریه موافق تجزیه این کشور یا فدرالی شدن این کشور نیستند. این که چرا آمریکا و فرانسه تمایل دارند این کار را انجام دهند، با واقعیت های سوریه سازگار نخواهد بود و مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت.
