رويكرد ترکیه و كردستان سوريه، سناریوهای پیش رو

دکتر مریم خالقی نژاد
پژوهشگر روابط بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC

گفتمان خصومت میان ترکیه و سوریه سالهاست که بر حول دال مرکزی خودمختاری کردستان شکل گرفته است و طبق روابط خصمانه بخصوص از سال 2011 به بعد اولین مشکل ترکیه با سوریه خودمختاری کردستان سوریه است که بنابر استدلال ترکیه در وهله اول امنیت و سپس ملی گرایی و پان ترکیسم آن را مورد تهدید قرار می دهد. ترکیه در سال 2016 در عملیات سپر فرات برای مقابله با داعش به صورت عملی وارد سوریه شد و اقداماتی را جهت منافع خود بخصوص جلوگیری و سرکوب کردها در نظر داشت. در طول این دوره ، سیاست ترکیه از تعامل با بازیکنان کرد برای دستیابی به صلحِ مسالمت آمیز به سرکوب سختگیرانه در داخل و مداخله نظامی در خارج از کشور نوسان و سرانجام چرخش کامل داشته است.

در قبل تر از این درگیری یعنی از سال 2013 تا 2015 ، دولت ترکیه تلاش های خود را برای حل درگیری طولانی مدت خود با حزب کارگران کردستان (پ ک ک) شدت بخشید. در طی آن سالها ، ترکیه و پ.ک.ک در حین مذاکره برای تامین امنیت خلع نظامی پ.ک.ک و عادی سازی سیاست کردها در ترکیه ، آتش بس را حفظ کردند. در حالی که دولت ترکیه از سال 2006 به طور متناوب با پ.ک.ک مذاکره می کرد و این امر نویدبخش بزرگی بود که در صورت دستیابی به یک صلح پایدار ، امکان بهره مندی از منافع مهم سیاسی ، استراتژیک و اقتصادی را برای کردها داشت. اما این گفتگوها همزمان با آشوب منطقه ای در جریان بود ، سوریه درگیر جنگ بود و عراق با ظهور داعش دوباره به هرج و مرج کشیده شد. در میان این آشوب ، رژیم سوریه از محاصره اکثریت کرد در شمال سوریه عقب نشینی کرده بود و مناطق را به شبه نظامیان کرد سپرده بود. این امر به مزاج برخی کشورها مانند ترکیه خوش نیامد و لذا به سیاست های متفاوتی در مقابل روژاوا پرداختند. روژاوا یا منطقه کرد نشین سوریه در شمال و شمال غرب سوریه می باشد که در استان های حلب، رقه و حسکه واقع شده است که دارای منابع نفتی و گازی مناسبی نیز می باشد. در طول هشت سال جنگ داخلی در سوریه ، کردها با معضلات قابل توجهی روبرو بوده اند که انتخاب هر یک از این مسیرها هزینه ها و پیامدهای متفاوتی را برای آنها به همراه داشته است. متأسفانه ، برخی از وعده های وسوسه انگیز آمریکایی ها آنها را مجبور به انتخاب مسیری کرد که در نهایت هیچ ثمری نداشت بلکه ضرر بیشتری برای آنها را رقم زد.
در سال های پیش کردهای سوریه بیش از هر متحد دیگر به امریکا اعتماد کرده بودند که این امر در نهایت طی دو سه سال اخیر منجر به عکس العملی معکوس شد و آن هم بی تفاوتی امریکا در مقابل سیاست های ترکیه و عدم حمایت از کردهای سوریه در منطقه عفرین بود که سرانجام منجر به تحت تسلط درآمدن آن در سیطره ترکیه شد. این در حالی بود که قبلا دولت سوریه و روسیه برای وارد شدن ارتش جهت عدم تمرکز ترکیه بر این منطقه به آنها پیشنهاداتی را داده بود و مورد موافقت کردها قرار نگرفت. بعد از تسلط و حمله نظامی ترکیه به این منطقه شاهد عدم حمایت عملی امریکا از منطقه کردستان سوریه بودیم و همچنین در برخی سخنرانی ها مقامات امریکایی اعلام کردند که به تعهدات خودشان در کردستان سوریه عمل کرده اند این در حالی است که کردستان سوریه به عنوان شریکی متحد به امریکا اعتماد کرده بود تا در مقابل اقدامات ترکیه به آنها یاری رساند. بعد از حمله ترکیه، روسیه زودتر از هر کشوری نیروهای خود را در منطقه برای مقابله مستقر کرد و برخی کشورهایی اروپایی نیز برخی تحریم های تسلیحاتی را در مقابل ترکیه وضع کردند. اما این همه ماجرا نبود بلکه ترکیه اقدامات غیر بشر دوستانه ای را در مقابل مردم غیر نظامی انجام داده بود که منجر به آواره شدن هزاران انسان بی گناه شده بود. آنچه که مورد اهمیت است خروج نابهنگام و فوری نیروهای نظامی امریکا به دستور رئیس جمهوری امریکا یعنی ترامپ بود که این امر خیانت و خنجری از پشت بر کردها که متحد آن بودند محسوب می شد که بر روی حمایت امریکا برای مقابله با ترکیه بیش از دولت سوریه حساب کرده بودند. سرانجام نیروهای دمکراتیک که خود را تنها می دیدند با دمشق و مسکو جهت حفاظت از مرزها به توافق رسیدند و صلح کردند و به ارتش سوریه اجازه دادند تا به برخی شهرها وارد شده و به مقابله با نیروهای ترکیه بپردازند. بعد از روزها جنگ و خونریزی در آخر بر مبنای توافقاتی با امریکا و سپس روسیه آتش بس برای خروج نیروهای دولت سوریه اعلام شد و انجام پذیرفت.
اما هدف ترکیه از این امر بسیار واضح و مبرم است که ترکیه از آغاز شکل گیری دولت خودمختار کردستان سوریه و سپس ارتباط آنها با پ .ک .ک تاییدی بر این ادعا شد که آنها را گروه های تروریستی بخوانند که با پ.ک.ک در ارتباط هستند و آن را عاملی برای ناامنی مرزهای خود بدانند. بدین جهت با توجه به جنگی تمام عیار که در بین نیروهای ترکیه و پ . ک . ک رخ داد، ترکیه بر این امر پافشاری بیشتری را اعمال کرد. اگرچه این سیاست برخی اهداف سیاسی دیگری را در داخل ترکیه همچون تقویت حس ملی گرایی و یا تضعیف اتحاد احزاب مخالف را می تواند در بر داشته باشد.
از جانب کردها نیز اتخاذ برخی سیاست های مخالفت زا سیاسی مانند تاکید بر اهمیت ساز بودن درگیری چهل ساله با ترکیه در حالی که در قبل از آغاز این درگیری دارای روابط مناسبی بودند و یا بیرون کردن احزاب مخالف با پ.ک.ک و استقرار آنان در مراکز دیگر از جلمه کردستان عراق، تلاش برای ایجاد پایگاه هایی در کردستان ترکیه و امثالهم از اشتباهات سیاسی کردستان سوریه است که باعث اتش زدن بر دامن این اختلافات شد . در مقابل به نظر نمی رسد که هدف ترکیه نیز فقط و فقط سرکوب نیروهای کرد و پ.ک.ک باشد بلکه اهداف دیگری مانند تلاش برای اسکان آوارگان سوری و بدست اوردن حوزه نفوذی جدید و یا تقویت و تشویق نیروهای مخالف بشار اسد را می توان در نظر داشت. در کل هدف از اقدام چنین حمله ای به کردستان یکی عقب راندن نیروهای کرد از مرزهای خود و سپس افزایش منطقه امن و استقرار پناهندگان سوری در این مناطق سرلوحه اهداف این حملات قرار دارد.
به همین علت است که معتقدیم ترکیه به این راحتی در مقابل آتش بس سر خم نمی کند و معضل امنیتی چندین ساله خود را بدون راه حل قطعی و جدی به اتمام نخواهد رساند. همچنین ترکیه خواهان گسترش پان ترکیسم است و این امر عاملی در تضعیف هماهنگی داخلی ترکیه می باشد. چرا ترکیه کردهای سوریه را ناامنی برای مرزهای کردنشین خود می داند که منجر به عدم یکپارچگی ملی و تضعیف پان ترکیسم آن خواهد بود. اما در طرف دیگر کردهای سوریه هستند که تاکید بر ماندگاری بر منطقه خودمختار دارند که اگرچه اکنون به شدت ضعیف شده اند اما دو گزینه را پیش رو دارند که یکی گرایش به حکومت مرکزی و دیگری ادامه به روال قبل است که قبل از توضیح آن نیاز است عوامل تاثیر گذار بر این تصمیمات بیان شود که عبارتند از:

الف)- عملکرد امریکا و خالی کردن پشتوانه حمایت از کردها در قبال و اتخاذ راهی متفاوت را برای آینده خود از راهبردهای گذشته یعنی اعتماد و اتکا به امریکا که البته وجود این معضل می تواند منجر به اختلافات در میان خود کردها مبنی بر گرایش به دولت سوریه و یا ادامه اتکا بر امریکا شود که مانع از اتخاذ تصمیم درست می شود.

ب)- ایجاد برخی پایگاه ها در دربیسی توسط ترکیه و سکوت روسیه بر تصمیمات کردها در قبال دولت مرکزی تاثیر خواهد داشت.
ج)- عدم تاثیرگذاری کنونی کردها بر تصمیمات دولت سوریه
د)- هم رای بودن دولت های سوریه و ترکیه برای عدم خودمختاری

بنابراین سناریوهای زیر پیش روی کردهای سوریه است:
اول: بعد از آرام شدن وضعیت و تقویت برخی مواضع ادامه سیاست ها به روال گذشته و تاکید بر خودمختاری و سیاست های پیشین که حالتی کج دارو مریز را با دولت سوریه در پیش خواهد گرفت.
دوم : ایجاد صلح نسبتا پایداردر مقابل با دولت مرکزی و افزایش روابط میان کردستان و دولت مرکزی چه بسا در صورت اختصاص برخی امتیازات و امکانات به کردستان سوریه از سوی دولت دمشق و هموار سازی مسیر تلفیق با حکومت مرکزی از جانب دولت بتوان در آینده شاهد ادغام بیشتر خودمختاری کردستان با دولت مرکزی بود.
اگر گزینه اول رخ دهد بی تردید اولین کشوری که آتش زیر خاکستر است و در پی شعله ور شدن می باشد ترکیه است که در موقعیت مناسب آماده باش برای عملیات جنگی،نظامی خواهد شد تا این بار به طور قطع تکلیف تهدیدات امنیتی اش را با کردهای سوریه مشخص نماید.
در صورت رخ دادن گزینه دوم یعنی صلح و ادغام در دولت مرکزی، بی تردید بارهای اختلافات با ترکیه از روی دوش خودمختاری کردستان به تنهایی برداشته و مقداری از آن بر روی دوش دولت سوریه قرار خواهد گرفت که به صورت ظاهری ترکیه ارامش امنیتی را بدست خواهد آورد اما بی تردید برای استفاده از کارت طلایی پناهندگان و آوارگان در مقابل از دولت مرکزی امتیازاتی را درخواست خواهد کرد و این بار هرگونه تهدیدی را با مخالفت با دولت مرکزی پاسخ خواهد داد.
افزایش حضور نظامی ترکیه در مناطق کردنشین سوریه و ایجاد آزار و اذیت جدید و خشن علیه کردها است ، که بدون شک منجر به تعامل بیشتر بین کردها و دولت سوریه خواهد شد. این بار گروه های مسلح کرد به همراه ارتش سوریه در تلاش برای دفاع از مناطق خود را برآورده است.به نظر می رسد با اتکا به دو مورد خالی شدن از پشتوانه امریکا و سپس حملات ترکیه و برخی سکوت های مسکو از یکسو و از سوی دیگر هم رای بودن دولت های ترکیه و سوریه برای عدم خودمختاری کردها و توان کنونی کردها، گزینه گرایش بیشتر به همکاری با دولت مرکزی و همکاری با آن بیش از هر گزینه دیگر معقول تر و قابل پیش بینی تر باشد.

واژگان كليدي: رويكرد، ترکیه ، كردستان سوريه ، سناریوهای، پیش رو، دکتر مریم خالقی نژاد

منابع
Hoffman, max (2019). The State of the Turkish-Kurdish Conflict, it’s available on https://www.americanprogress.org/issues/security/reports/2019/08/12/473508/state-turkish-kurdish-conflict/
SCENARIOS FACING SYRIAN (2019). https://www.scfr.ir/en/politics/101796/scenarios-facing-syrian-kurds/