فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
توافق برای بازگشایی سفارت عربستان در دمشق و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب به عنوان نخستین گام برای عادی‌سازی روابط بین دو کشور، در حال انجام است. این که چرا عربستان قصد بازگشایی دفتر سفارت خود در سوریه را دارد ؟ و یا تغییر رویدادهای منطقه ، پیش قدم شدن عربستان و اتحادیه عرب تا چه حد می تواند در روند عادی سازی روابط این دو کشور موثر باشد؟سوالاتی است که نیاز به بررسی دارد.
– علل تنش بین عربستان و سوریه
عربستان سعودی در سال ۲۰۱۱ در پی اعتراضات داخلی سوریه، سفیر خود را از این کشور احضار کرد. عربستان با مداخله در نظر داشت تا از طریق سرنگونی دولت سوریه،دولت جدیدی را تشکیل و به اتحاد خود درآورد.عربستان با این کار درصدد تغییر موازنه قدرت برآمد، تا با تضعیف قدرت ایران در سوریه کسری قدرت خود را جبران کند.لذا برای کاهش و تضعیف قدرت ایران ، با تاسیس یک ائتلاف متوازن ، گروه های معارض سیاسی و مسلح ارتش آزاد سوریه، احرار الشام ،جیش الاسلام و اعزام هزاران تروریست تکفیری وهابی را حمایت کرد. عربستان همچنین از وجود شبکه های رسانه اي همچون شبکه تلویزیونی العربیه و روزنامه هاي الحیات و الشرق الاوسط برای تضعیف دولت سوریه و جنگ داخلی استفاده نمود.هدف عربستان سعودی سرنگونی دولت علوی بشار اسد و جلوگیری از گسترش نفوذ ایران و سپس ترکیه در طول ده سال گذشته بود.دولت عربستان سعودي معتقد بود برای جلوگیری از شکست در لبنان، مناطق فلسطینی و … با ایجاد یک دولت سنی می تواند سیاست ها و برنامه هاي سوریه را کنترل نماید.
– اهداف عربستان از بازگشایی دفتر سفارت در سوریه
عربستان در تلاش است رویکرد خود را از حالت تهاجمی و تنش زدایی با ایران، سوریه و یمن تغییر ،و با سرمایه گذاری و برگرداندن سوریه به اتحادیه عربی قدرت خود را در این منطقه گسترش دهد.
یکی از عوامل تغییر در سیاست خارجی عربستان نسبت به سوریه ،برخورد آمریکا به بن سلمان است.و اخیرا مشاهده میشود عربستان با نزدیک شدن به سوریه سعی دارد از چند امتیاز استفاده کند:الف) هشدار به آمریکا بابرقراری ارتباط عمیق تری با روسیه ب)تثبیت دوباره خود در لبنان به کمک سوریه ج)جلوگیری از نفوذ تجزیه سوریه توسط ترکیه د)کاهش قدرت ایران و محور مقاومت در لبنان
در همین راستا عربستان برای جذب سوریه همزمان با کاهش ارز این کشور ، اقداماتی از جمله بستن حساب های معارضین در سوریه به حمایت از نظام پولی و بانکی این کشور برآمد.همچنین در روند مذاکرات با معارضان برای کاهش نفوذ ترکیه ، دولت اسد را تقویت کرده است.
مصر همیشه از دولت سوریه حمایت کرده و بنظر می رسد سرگیری روابط کشورهای عربی با سوریه بیشتر تلاش مصر و الجزایر است.از کشورهای عربی امارات متحده عربی ، بحرین و عمان روابط خود را با دولت سوریه احیا نمودند. عربستان سعودی نیز مقدمات عادی سازی را شروع کرده اما کویت هنوز در تردید است و قطر کاملا با اسد مخالف است.
-نقش عربستان در بازگشت سوریه به اتحادیه عرب
در سال 2011 با مخالفت عربستان و قطر ، عضویت سوریه از اتحادیه عرب به حالت تعليق درآمد.اتحادیه معتقد به سرنگونی حاکمیت اسد و استقرار یک دولت سنی در منطقه بود.
لذا علاوه بر اخراج سوریه از اتحادیه عرب، اقدام به مسلح کردن و کمک به نیروهای مخالف سوریه کردند.عربستان و قطر نیز به صورت علنی در کنفرانس دوستان سوریه ، مسلح کردن مخالفان اسد را یک ایده عالی توصیف کردند.آن ها هم چنین سعی نمودند یک پناهگاه امنی در مرز سوریه و ترکیه برای مخالفان ایجاد کنند که همین سبب شد ترکیه به سوریه حمله کند.
با توجه به نزدیک شدن پایان جنگ در سوریه کشورهای عربی خصوصا عربستان سعی دارند سوریه را به عنوان یک کشور عربی حمایت و به اتحادیه عربی برگردانند. بازگشت سوریه به اتحادیه عربی با در نظر گرفتن موقعیت این کشور در منطقه،از تشدید اختلاف نظر بین کشورهای عربی در اتحادیه خواهد کاست.کشورهای عربی نگران چند مورد مانند گسترش پناهجویان سوری در کشورهای مختلف،تقویت دوباره تروریست ها و شبه نظامیان در سوریه هستند. اتحادیه هم به دلیل طولانی شدن جنگ داخلی در سوریه و عدم ناتوانی در برقراری صلح منطقه ای در معرض حذف قرار گرفته است.لذا بازگشت سوریه یک احیای مجددی برای اتحادیه عربی است.روسیه نیز چون با اکثر کشورهای عربی در ارتباط است برای تسهیل باز گشت سوریه به اتحادیه عربی تلاش می کند.
کشورهای عربی برای حضور مجدد خود در سوریه از آمریکا درخواست کاهش تحریم ها را کرده اند. کشورهای عربی سعی دارند با برداشتن تحریم ها علیه دمشق، نفوذ ایران و ترکیه را در این کشور تضعیف نمایند.در همین راستا تلاش می کنند با بازگشت به اتحادیه عرب و معامله و پرداخت هزینه های بازسازی با دولت اسد نقشه خود را عملیاتی سازند.عربستان هم از جهات مختلف با سوریه به توافق رسیده ،تنها مساله سهم بازسازی شرکت های سعودی است که در صورت توافق روند عادی سازی میسر می شود.
یکی از دلایل استقبال برخی از کشورهای عربی از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب می‌توان به روند عادی سازی روابط با اسرائیل با اتحاد عربستان و روسیه اشاره کرد.
-تاثیر تغییر رویدادهای منطقه در عادی سازی روابط میان عربستان و سوریه
در طی جنگ سرد، یکی از تعارضات بین عربستان و سوریه وابستگی متفاوت این دو کشور به ستون های امنیتی غرب و شرق بود. این اختلافات در زمینه های ارتباط میان کشورهای حساس خاورمیانه مانند لبنان و فلسطین کاملا مشهود است.عربستان طرفدار و حامی جنبش فتح و سوریه با حماس و جهاد اسلامی مرتبط است.از طرفی عربستان، حامی گروه چهارده مارس و گروه هاي ضد مقاومت و سوریه تمایل و حامی حزب الله در لبنان است.عربستان به دلیل وابستگی به بلوک غرب بیشتر تمایل به ارتباط با اسرائیل دارد.اما هم عربستان به دلیل موقعیت خود در جهان اسلام و سوریه به دلیل ارتباط با ایران و حزب الله نمی توانند با اسرائیل ارتباط برقرار کنند.
بحران سوریه که با حمایت عربستان از معارضان داخلی در سوریه گسترش پیدا کرد ، در کوتاه مدت عربستان توانست به عنوان نماینده اهل سنت برای تضعیف ایران و ایجاد موازنه قدرت دستاورد هایی را کسب کند. اما با طولانی شدن جنگ داخلی در سوریه پیامدهاي منفی از جمله حضور ترکیه، ایران و روسیه چالش های سیاسی و امنیتی قابل توجهی براي سعودي ها ایجاد شد. حمایت روسیه از دولت سوریه دستاوردهایی از جمله کاهش نفوذ کشورهای عربی و کم رنگ شدن مداخله آمریکا در سرنگونی بشار اسد بود.
بنابراین با پیروزی اسد در انتخابات و تسلط بر 90 درصد از خاک سوریه کشورهای عربی از جمله عربستان تلاش دارند با دلایل مختلف از جمله :الف)تضعیف و خارج کردن ایران از سوریه ب) محدودسازی نفوذ قطر و ترکیه در سوریه ج) بازسازی اقتصادی و شکستن تحریم ها د)بازگشت سوریه به اتحادیه عربی ه)روند عادی سازی و امنیت اسرائیل در منطقه با خروج آمریکا با سوریه ارتباط برقرارکنند. مسکو هم چنین به طرح ترکیه و قطر در رابطه با حل و فصل مشکلات در سوریه ملحق شده که بتواند با گفت وگو با تروریست های حامی ترکیه از احتمال تجزیه این کشور جلوگیری نماید.
چشم انداز
نزدیک شدن کشورهای سنی عربی با حمایت از بازسازی و شکستن تحریم ها در سوریه، سبب تضعیف قدرت ایران در دراز مدت در منطقه خواهد شد. زیرا ایران از توان مالی مانند کشورهای عربی برای بازسازی سوریه برخوردار نمی باشد.
اسرائیل، تنها کشور منطقه است که با کاهش نفوذ ایران در سوریه سود خواهد برد.چون کشورهای عربی روند عادی سازی روابط با اسرائیل را ادامه خواهند داد.
هم زمانی عادی سازی روابط بین ایران و عربستان، و عربستان وسوریه نشان می دهد که روابط سوریه با عربستان تا حدودی منوط به روابط ایران با عربستان است. اگر ایران بازسازی و سرمایه گذاری عربستان را در سوریه بپذیرد و در ضمن روابط خود را با عربستان عادی سازی کند اسرائیل به جای ایران در منطقه منزوی خواهد شد. آمریکا در پی خروج از منطقه و تمرکز بر روی روسیه و چین است و عربستان در تیررس اتهام آمریکا قرار دارد و اگر دست از مداخله گری برندارد ،ایران و ترکیه دو قدرتمند نهایی در خاورمیانه خواهند بود.
استفاده اسرائیل از نیروی نظامی در سوریه و حملات پراکنده نشان می دهد که اسرائیل از عادی سازی روابط کشورهای عربی با سوریه نگران است.با خروج آمریکا از منطقه ممکن است دو اتفاق رخ دهد: قدرت گیری دوباره روسیه و تغییر بلوک بندی های منطقه که در این صورت اسرائیل بازنده این بازی سیاسی خواهد بود. در صورت قدرت گیری کشورهای عربی موافقان عادی سازی روابط با اسرائیل و کشورهای مخالف ممکن است دچار اختلاف و درگیری شوند.
واژگان كليدي: روند ,عادي سازي ,روابط, سوريه , عربستان,,,,
